Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

menten plaatsvindt. Daarom laten speculatieve systemen geen ruimte voor gematigde
standpunten: men dient of god of de duivel, een tussenweg is er niet. Bernal wil zich
met de wetenschap verstaan (interne methoden), en houdt dus één voet in het weten-
schappelijke kamp. Maar zijn uitgangspunt is absoluut en bevindt zich buiten het
wetenschappelijke domein. Er is dan ook geen wezenlijk verschil, hooguit een opti-
sche afstand tussen zijn standpunt en het Afrocentrisme. Dat blijkt zowel in Black
Athena als in Bernals antwoorden op kritiek: de Romantiek is per definitie racistisch,
wie de interactie tussen Egypte en de Griekse wereld gering acht wordt door koloniale
vooroordelen gedreven, enzovoorts.
In de vérgaande relativering van het gangbare geschiedbeeld sloot Bernal boven-
dien aan bij een invloedrijke stroming in de cultuurwetenschappen in de jaren '80. In
deze opvatting wegen de taal, de denkwijze en de woorden waarin argumenten zijn
gegoten, zwaarder in de interpretatie van de werkelijkheid dan de gegevens waarop
dat betoog betrekking heeft. Ook deze stroming kwam voort uit de overtuiging dat
objectieve waarheid niet bestaat en dat de werkelijkheid alleen kenbaar is voor zover
deze in (tijd- en plaatsgebonden) woorden wordt beschreven. Wat feiten zijn en welke
rol ze in het betoog spelen, werd opnieuw voorwerp van stevige discussie; in beginsel
biedt deze, op de taal gerichte benadering ruimte aan allerlei gedachte-experimenten.
Het canonieke tegenargument, waarmee de wetenschappelijke én politiek-morele grens
van deze visie wordt aangegeven, betreft ontkenning van de Holocaust: de Holocaust
is een feit dat onder geen wetenschappelijk beding anders mag worden voorgesteld
dan het in werkelijkheid was. Maar binnen die grens is er veel mogelijk.
Bernal heeft vanaf het begin uitdrukkelijk een beroep gedaan op de ruimte die
deze kentheoretische stroming had geschapen. Met zijn visie bood hij een wetenschap-
pelijk denkbaar alternatief voor de gangbare opvattingen en maakte hij aanspraak op
zijn onbetwistbaar recht de feiten anders te interpreteren. Hiermee eiste hij zijn plaats
op binnen het wetenschappelijk terrein. Maar zodra er grondige kritiek kwam, trok hij
zich terug op zijn politiek-morele stellingname. Dan betwistte hij zijn tegenstanders het
recht op hún wetenschappelijke visie die hij steevast, binnen zijn systeem, herleidde
tot een politiek immoreel standpunt (racisme). Met deze argumenten ad hominem
plaatste hij zich buiten de wetenschappelijke spelregels, om vervolgens het hele terrein
voor zichzelf op te eisen: hij, Bernal, vertegenwoordigt de 'gezuiverde' wetenschap,
critici doen niets anders dan blind de 19de-eeuwse vooroordelen herhalen. Zij moeten
zelf het terrein verlaten.
Kwam Athene uit Afrika?
Als de vraag 'Kwam Athene uit Afrika?' zou worden voorgelegd aan beide partijen,
zou het antwoord eenvoudig zijn. Bernal zou natuurlijk ja zeggen, de meeste klassieke
wetenschappers nee. Maar zo’n eenvoudig meningsverschil zou niet de enorme
opwinding van de affaire verklaren. De these en de titel van het boek zochten de con-
frontatie, van Afrika met de Griekse wereld en Europa, van Bernal met de klassieke
wetenschappen. De heftigheid van de confrontatie kwam voort uit diepgaande onenig-
heid over de spelregels van het wetenschappelijk debat en over de relatie tussen politiek
en wetenschap. Beide partijen noemden hun eigen bezigheden wetenschap en die
van de ander politiek. Maar ze noemden ook hun eigen bezigheden goede politiek,
namelijk verspreiding van juiste kennis, en die van de ander slechte politiek, namelijk
vooringenomenheid vanuit een politiek kwalijk standpunt. In beide gevallen ging - en
gaat - het om opvattingen, waarden en normen die iedere intellectueel ten diepste
voelt en waar het hele wetenschappelijke leven om draait.
Bernal wist alle wetenschappelijke ruimte te benutten, die de debatten van die