Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

onnenmateriaal van de donatisten zelf weegt echter niet op tegen wat in katholieke
kringen over hen is overgeleverd. Dat kent nogal wat sombere literaire kleuren. Een
objectief historisch overzicht is daarom niet gemakkelijk te schilderen.
Reacties op Romeinse christenvervolging
De oorsprong van deze christelijke tweespalt plaatst men meestal in 303. In februari
van dat jaar werd onder keizer Diocletianus voor de laatste keer een edict tegen
christenen uitgevaardigd: zij moesten de Romeinse keizer nu officieel als een god
gaan vereren, alle kerkelijke bezittingen laten registreren en bovendien hun heilige
boeken ter vernietiging afstaan. Natuurlijk werd er verschillend gereageerd. Sommige
christelijke voorgangers boden manmoedig verzet, al dan niet ondergronds; maar er
waren ook bisschoppen die uit angst voor vervolgingen min of meer aan het decreet
gehoorzaamden.
Twee jaar later deed Diocletianus afstand van de troon en werd het edict her-
roepen. Het christelijk geloof werd opnieuw door de Romeinse overheid getolereerd,
maar als gevolg hiervan ontstonden er nu spanningen tussen christenen onderling.
De groep die de politieke druk had weerstaan, beschuldigde de andere van collaboratie
met de heidense overheid en beschouwde de zwakke broeders als traditores, uitleveraars
(van heilige boeken en liturgische voorwerpen) en verraders (van het geloof).
In Carthago bleef het conflict onder bisschop Mensurius aanvankelijk aardig
binnen de perken. Maar toen in 309 zijn diaken Caecilianus tot opvolger werd gekozen,
groeide er onenigheid, omdat een van de bisschoppen die aan de wijdingsplechtigheid
had deelgenomen als traditor bekend stond. Tegenstanders van Caecilianus vonden
steun bij de primaat van Numidië. In het jaar daarop belegde deze Secundus van
Tigisi met zeventig bondgenoten een synode in Carthago. De deelnemers verklaarden
de wijding van Caecilianus ongeldig en benoemden in zijn plaats Maiorinus.
Vanzelfsprekend hield Caecilianus met zijn aanhangers vast aan zijn eigen bisschops-
verkiezing en -wijding. Daarmee was de kerkscheuring een feit, vooral toen
Maiorinus enkele jaren later overleed en rond 312 werd opgevolgd door Donatus van
Casae Nigrae. Die bleef in Carthago aartsbisschop tot 347.
Romeinse steun aan christenen: escalatie
Aan deze bisschop Donatus ontleenden de donatisten later hun naam. Die hadden zij
natuurlijk niet zelf verzonnen, want naar hun eigen mening vertegenwoordigden zij het
ware christelijke geloof. De tweespalt in de tweede stad van het Romeinse rijk werd een
groot probleem, toen Constantijn keizer van Rome werd en zich in 312 tot het katholieke -
dat wil zeggen algemeen verbreide - christendom bekeerde. Het jaar daarop werd in het
zogenaamde edict van Milaan aan het christendom een gelijkwaardige positie toe-
gekend en spoedig erna zelfs een bevoorrechte plaats. Keizerlijke initiatieven om het
conflict te helpen oplossen hadden geen succes.
Nog in hetzelfde jaar 313 werd een synode in Rome belegd en een jaar later diende
een hoger beroep in Arles. Beide vergaderingen liepen weliswaar uit op een steunbetuiging
aan bisschop Caecilianus, maar afgekondigde keizerlijke maatregelen tegen de kringen
rondom Donatus hadden in de jaren erna niet het beoogde effect. Integendeel, zij droegen bij
aan verdere escalatie. Slachtoffers van disciplinaire regelingen versterkten het
martelaarsimago van de donatisten: zij zagen zichzelf nu als vervolgden door de Romeinse
overheid omwille van het ware geloof. De keizerlijke instructies bleken evenmin afdoende,
omdat aan de noord- en oostkant van de Middellandse Zee een andere onenigheid, namelijk
die tussen katholieke en ariaanse christenen, steeds grotere aandacht verlangde. Gevolg van
een en ander was dat