Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

hoogtepunt daarvan lijkt in de eerste helft van de 3de eeuw gevallen te zijn. Heel
Romeins Noord-Afrika bereikte toen vermoedelijk een inwonertal van rond de zes
miljoen. De ruggengraat van deze bloei was als altijd de landbouw. Daarbij ging het
deels om de productie van graan - op zijn beurt weer ten dele voor Rome zelf bestemd -
deels om die van olijfolie. De export daarvan nam in de late 2de en de 3de eeuw een
hoge vlucht. Het werk op het land werd voor een waarschijnlijk gering deel verricht
door de landbezitters zelf, waar het om kleine, zelfstandige boeren ging; de omvang
van deze groep is nauwelijks te schatten, maar was vrijwel zeker kleiner dan die van
de coloni of pachters, die het grootste deel bewerkt moeten hebben. Van vrije boeren-
knechten in loondienst horen we alleen in geval van seizoenarbeid, wanneer bijvoor-
beeld kleine boeren hun inkomen aanvullen door als maaiers in groepen van het ene
landgoed naar het andere te trekken. De coloni pachtten hun land van particuliere
bezitters of van keizerlijke conductores: grootpachters die stukken van de keizerlijke
domeinen pachtten, daarvan als regel een deel rechtstreeks exploiteerden, maar het
grootste deel weer aan coloni in onderpacht gaven.
De export van olijfolie ging vergezeld van een uitvoer van Noord-Afrikaanse
keramiek: zowel eenvoudige amforen voor de opslag van olie en andere goederen, als
van een verfijnder soort aardewerk, als eierschaal zo dun, dat als luxe artikel verkocht
werd. Veel andere exportartikelen had Noord-Afrika overigens niet: men kan hier nog
het beroemde roze marmer van Simitthus noemen; verder producten van de karavaan-
handel door de Sahara: ivoor, goud, soms zwarte slaven, exotische dieren. Ook Numidië
en Mauretanië zelf hadden nog in de vroege keizertijd leeuwen en olifanten, maar de
uitgebreide jacht op deze dieren voor hun bestemming in de amfitheaters van het rijk
leidde in de latere keizertijd in elk geval tot het uitsterven van de Noord-Afrikaanse
olifant (een kleinere ondersoort van de Afrikaanse). Ten behoeve van de export werden
in de akkerbouwgebieden en in de havens, die van Carthago in de eerste plaats, graan-
silo's aangelegd. Tegelijk groeide het wegennet in Noord-Afrika tot grote omvang uit.
Een kustweg van Tingis (Tanger) tot Leptis Magna en later doorgetrokken tot Cyrene
was onder Nerva aangelegd; een daaraan parallel lopende weg liep zuidelijk van de
bergen over Lambaesis naar Theveste; talrijke kruisende wegen zorgden voor noord-
zuid-verbindingen. Het hele landbouwareaal was onder de Severi verder dan ooit naar
het zuiden uitgebreid. Terrassenbouw en de aanleg van cisternen en aquaducten op
allerlei plaatsen die in de loop van de Middeleeuwen weer aan de woestijn zijn prijs-
gegeven, getuigen daar nog van.
De coloni woonden in de regel bijeen in dorpen (casae, vici, castella), soms in ver-
spreide boerenhoeven of hier en daar in de steden. Particuliere landbezitters hadden
vrijwel altijd hun domus in de stad. Noord-Afrika, en met name Proconsularis, raakte in
de loop van de keizertijd buitengewoon verstedelijkt. Op grond van lijsten van aan
concilies deelnemende bisschoppen, die in de 3de eeuw beginnen, mag men voor
Proconsularis in de 3de en 4de eeuw een 200, voor heel Noord-Afrika zo'n 500 steden
en stadjes aannemen. Het huidige Tunesië wemelt van de Romeinse ruïnes en stede-
lijke restanten. De inwonertallen van al die stadjes waren overigens betrekkelijk laag:
ongeveer 5.000 was een normale omvang; steden van 15.000 of meer moeten zeldzaam
geweest zijn, al telde Carthago vermoedelijk tenminste 100.000 inwoners.
In de geromaniseerde steden waren de burgers ingedeeld in curiae: meestal tien
tot twaalf in getal en dienend ter registratie van de burgers, maar ook als gezelligheids-
en begrafenisverenigingen met een vermoedelijk enigszins elitair karakter. Alle curiae
tezamen vormden de volksvergadering die onder meer uit een beperkt aantal vermo-
gende kandidaten de jaarlijkse magistraten koos. Tot het einde van de 4de eeuw veel
langer dan elders in het rijk, functioneerden deze stedelijke instellingen. Het feitelijk