Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

ij Diolcus in de noordelijke Nijldelta aan de kust van de Middellandse Zee. Waarom
een verslag van pelgrims die uit Palestina komen niet in het noorden maar in Midden-
Egypte begint, is een raadsel waarvoor een bevredigende verklaring nog steeds niet
gevonden is. Hoe dat ook zij, het was in ieder geval geen gemakkelijke tocht. De
auteur geeft zelf op verschillende plaatsen aan dat zij vaak onder barre omstandigheden
hebben moeten reizen en bivakkeren. Aan het eind van zijn boek kan hij het niet
nalaten een catalogus te geven van maar liefst acht situaties waarin ze in levensgevaar
hebben verkeerd. Maar, zoals hij ook zegt (I, 19), alle gevaren en ontberingen werden
ruimschoots goedgemaakt door het grote ‘nut voor hun ziel’ dat de reis hun heeft
opgeleverd. De ontmoetingen en gesprekken met de vele monniken, hier kleurrijk
beschreven, hebben hen gesticht en in hun geloof gesterkt. Immers zij ontmoetten
mensen van wie zij geloofden dat 'terwille van hen de wereld nog bestaat en dankzij
hen het menselijk leven door God in stand wordt gehouden en geëerd' (Proloog 9).
Ook al hebben de woestijn-monniken zelf wellicht anders over hun eigen rol gedacht,
voor onze auteur was het bezoek aan de Egyptische woestijn, ondanks alle ontberin-
gen, een grootse geestelijke ervaring geweest waarvoor hij aan het begin en aan het
eind van zijn werk God oprecht dank betuigt.
Bronnen
De anonieme auteur presenteert zijn geschrift als een ooggetuigeverslag. Toch heeft
bronnenkritisch onderzoek aangetoond dat hij uiteenlopende schriftelijke bronnen
heeft gebruikt bij de compositie van het werk. Die bronnen heeft hij niet altijd volledig
weten te harmoniseren en soms heeft hij ze zelfs evident misverstaan. Zo wordt over
het aantal deelnemers aan de tocht nu eens als zeven, dan weer als drie personen
gesproken, en soms wordt een verhaal alleen in de eerste persoon enkelvoud verteld.
Men kan dit proberen te verklaren door aan te nemen dat het groepje van zeven zich
af en toe opsplitste in nog kleinere reisgezelschappen of zelfs eenlingen. Het is echter
waarschijnlijker, ook gezien andere duidelijke indicaties van gebruik van bestaande
bronnen (bijvoorbeeld woordgebruik), dat de auteur naast zijn eigen ervaringen en die
van zijn medebroeders ook nog andere, reeds bestaande en dus oudere reisverslagen
van pelgrimages naar Egypte in zijn beschrijving heeft geïncorporeerd. De belevenissen
die de auteur beschrijft vormen dus maar zeer ten dele een ooggetuigeverslag. Wellicht
dat het gebruik van schriftelijke bronnen ook kan verklaren waarom het verslag begint
in het midden in plaats van in het noorden van Egypte. Overigens zij hier terzijde
opgemerkt dat het niet onwaarschijnlijk is dat ook in het stadium van de tekstover-
levering (de vijf eeuwen tussen het ontstaan van ons geschrift en de oudste Griekse
manuscripten ervan) er door kopiisten nog allerlei toevoegingen en verfraaiingen zijn
gecreëerd, zoals zo vaak gebeurde met werken die vooral stichting ten doel hebben.
Competitie
Een zeer opvallende trek in veel van de verhalen is de competitie in de ascese. Ook al
wordt nederigheid hoog aangeprezen, tegelijkertijd wordt er diverse keren melding van
gemaakt dat de monniken om het hardst probeerden de beste reputatie van allen te
hebben als het ging om ascese of het verrichten van wonderen; ja er is sprake van een
regelrechte 'rivaliteit in deugdzaamheid'. Dit doet ons vreemd aan, maar past geheel
in de antieke mentaliteit die zeer hechtte aan het element van competitie. Het willen
uitblinken, de beste van allen willen zijn, was een in brede kring geaccepteerd ver-
schijnsel, en geen christelijke vermaning tot deemoedigheid of nederigheid vermocht
daaraan iets te veranderen. Het christelijke ideaal van bescheidenheid of de-minste-
willen-zijn werd hier al te krachtig tegengewerkt door het antieke ideaal onverbloemd