Inhoud 65-78 HW Singor Africa Romana: een overzicht 79 ... - Tresoar

Haar dochtertje werd, zo vertelt de redacteur, opgevoed door een zuster van de
gemeente (15.7). Het Latijnse educavit wijst erop dat de redacteur pas enige jaren na
de gebeurtenissen zijn relaas op schrift stelde. Hij zal dus de Passio waarschijnlijk
tegen het einde van het eerste decennium van de 3de eeuw hebben geschreven.
Toen het moment van de executie daar was, marcheerden de martelaren opgewekt
de arena binnen, de mannen voorop, gevolgd door Perpetua en Felicitas, die blij was
‘dat ze de bevalling overleefd had, zodat ze tegen de wilde dieren kon vechten: van
bloed tot bloed, van vroedvrouw naar retiarius, om zich na de bevalling te wassen met
een tweede doop’ (18.3). De epigrammatische stijl van deze woorden doet vermoeden
dat de redacteur graag Tertullianus las die daarin een meester was. Het bloed bij de
geboorte wordt een enkele maal door Romeinse auteurs genoemd. De vroedvrouw
gebruikte lappen om dat af te vegen en de placenta in te wikkelen. De retiarius was de
laagste rang onder de gladiatoren; hij was belast met het afmaken van de slachtoffers
die de dieren hadden overleefd: elke lezer wist wat hij zich bij deze woorden moest
voorstellen. Maar ook Felicitas' dood wordt weer religieus geduid, net als haar beval-
ling, en wel als een tweede doop. We zien zo het martelaarschap door de christelijke
bril en niet als het volksvermaak dat het voor vele Carthagers moet zijn geweest.
Terechtstelling
Dat laatste perspectief komt tot uiting in de manier waarop de twee vrouwen werden
verkleed voor hun executie. Volgens de redacteur had de Duivel een uiterst vervaarlijke
koe ‘tegen de gewoonte in’ gereed gemaakt. Door de vele Afrikaanse mozaïeken zijn
we uitstekend ingelicht over de dieren die daar in de arena optraden: koeien komen op
deze voorstellingen nooit voor, maar stieren wel. Vervolgens werden Perpetua en
Felicitas in netten gewikkeld, waardoor de koe gemakkelijker greep op ze zou krijgen:
ook de martelares Blandina uit Lyon werd zo door een stier gegrepen en in de lucht
geslingerd en verschillende afbeeldingen laten ons veroordeelden zien die met vast-
gebonden handen door stieren de lucht zijn ingeslingerd.
Dit schouwspel was het publiek blijkbaar teveel en ‘er ging een huivering door
het volk bij het zien van de jonge vrouwen, van wie de één aantrekkelijk was en de
ander net was bevallen, zodat de melk nog uit haar borsten droop’ (20.2). Nadat ze
zich hadden omgekleed in loshangende kleren werd Perpetua door de koe op de
horens genomen en viel op haar zij. De redacteur vermeldt dat ze vervolgens haar
gescheurde kleed recht trok om haar dijen te bedekken en een speld vroeg om haar
loshangende haren weer vast te maken. 'Toen stond ze weer op, ging naar Felicitas
toe, omdat ze zag dat deze neergestort was, gaf haar een hand en richtte haar op.
Beiden stonden nu samen overeind. Na deze overwinning op de hardvochtigheid van
het volk, zijn ze teruggeleid naar de Poort des Levens' (20.6-7) . Dat is ook het laatste
dat we horen van Felicitas in de Passio. Als in een western loopt ze het beeld uit: door
de Poort waardoor de overwinnaars de arena verlieten.
De scène is op het eerste gezicht indrukwekkend. Het probleem is echter dat er
een duidelijk literair voorbeeld is. In zijn Hecuba laat Euripides de Trojaanse konings-
dochter Polyxena haar uiterste best doen haar schaamte te verbergen als ze, dodelijk
getroffen door Pyrrhus, neerzijgt: ‘verbergend wat voor mannelijke ogen verborgen
moest worden’ (568-70). Het motief sprak Ovidius aan, want in zijn Metamorphosen
(13.479-80) laat hij Polyxena haar dijen bedekken als ze door de Grieken geofferd
wordt en in zijn Fasti (2.833-4) laat hij Lucretia hetzelfde gebaar maken. Plinius
kende het motief ook, want in zijn Brieven (4.11.9) citeert Cornelia, een door keizer
Domitianus (81-96) veroordeelde Vestaalse maagd, dezelfde verzen van Euripides
over Polyxena. Een vroege tweede-eeuwse dichter van epigrammen, Pollianus, heeft