Van de schaduw des doods tot een licht ten leven - CBS

moesten worden medegedeeld. De Amsterdamse lijsten waren vrij volledig omdat
sinds 1775 niemand zonder toestemmingsbriefje begraven mocht worden. Vanaf
1777 werd hier ook de leeftijd van de overledene in combinatie met de doodsoorzaak
vastgelegd.
Erg nauwkeurig waren deze registraties niet, zoals ook toen al van diverse, vaak
medische zijden werd opgemerkt. Het waren in feite ‘aansprekersstatistieken’. De
verschillen in diagnostische betrouwbaarheid waren groot, omdat vaak geen
geneeskundige bij het sterfgeval aanwezig was geweest. De doodsoorzaak werd
daardoor vaak verwoord in lekentermen, terwijl de betrokkenheid en diagnostische
kwaliteiten van de geneeskundigen eveneens sterk varieerden. Evenmin was er
sprake van een uniforme, vaststaande lijst van ziekten, ziektebegrippen of doodsoorzaken,
ook al werd de doodsoorzaak door een arts vastgesteld. Ook voor tijd- en
vakgenoten was het vaak onduidelijk of met een bepaalde term wel hetzelfde
bedoeld werd. En wat we nu doodsoorzaak noemen werd veelal omschreven in
termen van waargenomen, uiterlijke verschijnselen bij het sterven, zoals koortsen,
stuipen en dergelijke.
Hoewel eind 18e eeuw ook toen reeds verschillende medische voormannen gepleit
hadden voor het vragen van een schriftelijke verklaring aangaande het feit en de
oorzaak van her overlijden door de ‘Lieden van de [genees]Kunst’, zou het nog tot
het midden van de 19e eeuw duren voor dit daadwerkelijk ingevoerd zou worden.
1.3 De totstandkoming van een sterfteregistratie in de eerste
helft van de 19e eeuw
Zoals gezegd is onder Fanse invloed vanaf 1795 geleidelijk een uniforme, landelijke
registratie van geboorte, huwelijk en sterfte tot stand gekomen. In de Bataafse Republiek
vindt in 1795 een uitvoerige discussie plaats over het seculariseren van de
burgerlijke stand, het overhevelen van de kerkelijke registraties naar de burgerlijke
overheid, zoals in Frankrijk al lang het geval. Ook werd gediscussieerd over de
noodzaak van het uniformeren van de registraties. Maar in 1796 was men nog niet
veel verder gekomen dan overzichten en plannen maken. Het registreren van sterfte
(in feite van begrafenissen) in de Republiek bleef voorlopig vooral een zaak van
kerkmeesters, kosters en grafdelvers, enkele steden daargelaten. In een medischdemografisch
rapport van de Commissie van Swinden (1795) wordt een overzicht
gegeven van de stand van zaken op medisch registratiegebied, met veel kritiek op
de onbetrouwbaarheid, onvolledigheid en onnauwkeurigheid van de registraties
van sterfte en doodsoorzaken (naast nog van andere onderwerpen). Tevens worden
voorstellen ter verbetering gedaan, geadstrueerd met voorbeelden en modellen.
Deze voorstellen worden gedaan in het kader van het opzetten van een landelijk
comité van gezondheid. In het rapport wordt veel aandacht gegeven en belang
gehecht aan het volgen van trends, het volgen van gezondheidsontwikkelingen van
14 Centraal Bureau voor de Statistiek