Van de schaduw des doods tot een licht ten leven - CBS

Bijzondere situaties
Niet duidelijk is wat er in de statistiek uiteindelijk gebeurde met personen van wie
een woongemeente niet achterhaald kon worden of die behoorden tot de groep zonder
vaste woon- of verblijfplaats. Deze overledenen werden in eerste instantie, vóór
1932, wel verantwoord in de overlijdensgemeente, omdat ze tot de aanwezige bevolking
behoorden. Maar of ze er later bij het vaststellen van de jaarcijfers, die betrekking
hadden op de werkelijke, d.w.z in de gemeenten ingeschreven bewoners,
uitgehaald werden (want ze telden niet mee bij het vaststellen van de loop van de bevolking
in een bepaalde gemeente), is wel waarschijnlijk, maar niet zeker.
Volgens de Leidraad Bevolkingsboekhouding van 1936 (Lentz, 1936) werden personen
zonder vaste woon- of verblijfplaats ingeschreven in een Centraal Bevolkingsregister.
En ook de personen uit het Centraal Bevolkingsregister werden toen zonder
meer tot de werkelijke bevolking van Nederland gerekend, waardoor het totaal aantal
sterfgevallen voor Nederland iets hoger uitkwam dan de som van het aantal
overledenen van alle gemeenten (of provincies etc.) samen.
Op het einde van de Tweede Wereldoorlog en vlak daarna, van 1945 tot medio 1946
werden vele moeilijkheden ondervonden bij het verkrijgen van het grondmateriaal
voor de bevolkingsstatistiek, waaronder de sterfte- en doodsoorzakenstatistiek.
Door de oorlogsomstandigheden was de bevolkingsadministratie danig gedesorganiseerd.
Pas in de loop van 1946 werden van de gemeenten achterstallige gegevens
over 1944 en 1945 ontvangen. De controle daarop gaf aanleiding tot een uitgebreide
correspondentie, teneinde tot definitieve bevolkingscijfers te kunnen komen (CBS,
1947b).
Voor de jaren 1952–1957 zijn de cijfers over de sterfte naar doodsoorzaken (en over
de sterfte zelf ook) exclusief overledenen van de in woonoorden verblijvende
Ambonezen (personen van Molukse afkomst ), die in die jaren nog niet in de bevolkingsregisters
waren ingeschreven.
Huidige situatie
De bovenstaande werkwijze geldt tegenwoordig (2005) nog steeds: alle overlijdensgevallen
in Nederland worden geregistreerd, maar alleen van de in Nederland
woonachtige en in de bevolkingsregisters (inclusief in het Centraal Bevolkingsregister)
ingeschreven personen wordt de persoonslijst (de elektronische opvolger van
de persoonskaart) en de doodsoorzaakverklaring opgestuurd naar het CBS en verwerkt
in de statistiek. Wanneer de overledene niet tot de ‘in Nederland woonachtige’
bevolking behoort (en dus ook geen persoonskaart heeft), wordt een apart
(overlijdens)formulier ingevuld en wordt deze persoon niet in de statistiek opgenomen.
Met de komst van de GBA (de elektronische opvolger van het bevolkingsregister)
in 1994 gebeurt de melding aan het CBS niet meer via papieren formulieren maar
in elektronische vorm. Het Centraal Bevolkingsregister is daarbij aan de gemeente
’s-Gravenhage toegekend.
Van de schaduw des doods tot een licht ten leven 37