Van de schaduw des doods tot een licht ten leven - CBS

4. Gegevensverzameling en -bewerking
4.1 Algemeen
Bij de organisatie van de doodsoorzakenstatistiek kan een aantal instanties onderscheiden
worden. We beperken ons hier tot die instanties die bij de dagelijkse gang
van zaken bij het totstandkomen van de statistiek betrokken zijn. Dit betekent dat
alle instanties die betrokken (kunnen) zijn bij veranderingen in bijvoorbeeld de weten
regelgeving op het gebied van de doodsoorzaken, de formulieren, de gebruikte
classificatie en dergelijke, buiten beschouwing blijven.
De betrokken instanties en personen zijn:
– De behandelende artsen en gemeentelijke of gerechtelijke lijkschouwers die in
voorkomende gevallen de doodsoorzaakverklaringen moeten opstellen. Bij het
ontbreken van een behandelend arts stelt een (gemeentelijke) lijkschouwer de
doodsoorzaak vast en bij een vermoeden van een niet-natuurlijke dood wordt een
gerechtelijk lijkschouwer namens de officier van justitie ingeschakeld.
– Alle gemeenten in Nederland, die ervoor verantwoordelijk zijn dat van elke overledene
in Nederland een overlijdens- en doodsoorzaakverklaring wordt opgesteld
en doorgestuurd naar de aangewezen instanties.
– De verwerkende en publicerende instanties, zoals aanvankelijk (van 1865 tot
1918) de inspecteurs van het geneeskundig staatstoezicht voor de codering van de
doodsoorzaken; vanaf 1918 is deze taak overgenomen door een medisch ambtenaar
op het CBS. De overige gegevens van de overlijdens- en doodsoorzaakverklaringen
door (provinciale en ministeriële) statistische afdelingen of bureaus.
Vanaf april 1901 werd dit door het CBS gedaan.
– Toezichthoudende instanties, aanvankelijk vooral het Ministerie van Binnenlandse
Zaken en de Geneeskundige Hoofdinspectie en vanaf 1901 ook de Centrale
Commissie voor de Statistiek, waarvan de taak in 1918 verder uitgebreid werd
door de aanstelling van een medisch ambtenaar op het CBS.
4.2 Berichtgevers
4.2.1 Aangeversstatistieken vóór 1865
Vóór de invoering van de wet op de uitoefening van de geneeskunst en op het geneeskundig
staatstoezicht in 1865 was er in Nederland plaatselijk sporadisch ook al
sprake van een statistiek van de sterfte en van de doodsoorzaken (Van Poppel en
van Dijk, 1997). De berichtgevers waren in de meeste gevallen niet medisch onderlegd
of geschoold zoals in het geval van directe familieleden die aangifte kwamen
doen bij de buurtmeester of begrafenisondernemer die op zijn beurt aangifte bij de
burgerlijke stand deed. Voorzover ze al een doodsoorzaak opgaven of op konden
Van de schaduw des doods tot een licht ten leven 49