Van de schaduw des doods tot een licht ten leven - CBS

een groot maatschappelijk nut. Afstand werd genomen van de studie van individuele
gevallen, terwijl de aandacht gevestigd werd op het algemeen belang van de
volksgezondheid. Zoals de microscoop en de pathologisch-anatomische atlas de
belangrijkste hulpmiddelen in de klinische geneeskunde waren, zo waren de statistiek
en de geneeskundige plaatsbeschrijving dat in de leer van de volksziekten
(Houwaart, 1991, p. 303).
2.7.2 Betekenis van de doodsoorzakenstatistiek
De wetgever (Thorbecke) bleek gevoelig voor de argumenten en diende een reeks
wetten in, waarin zowel de mogelijkheden voor een uniforme, landelijke doodsoorzaakstatistiek
als voor een geneeskundig staatstoezicht werden geschapen.
In de Memorie van Toelichting bij het ontwerp van wet op het geneeskundig staatstoezicht
(Handelingen, 1861–‘62) wordt gesteld dat ‘eene der hoofdbronnen, waaruit
het geneeskundig Staatstoezigt de noodige kennis ter vervulling zijner
verpligtingen moet putten, schijnt een goed geordende sterftestatistiek [te zijn], die
meer behelst dan alleen het getal der overledenen’. Bedoeld wordt hier een sterftestatistiek
naar de oorzaken van de dood. Een modelformulier waarop ook de doodsoorzaak
ingevuld kan worden, wordt als voorbeeld bijgevoegd in de Memorie van
Toelichting. In Amsterdam was reeds jaren met deze formulieren goede ervaring
opgedaan. Eén van de twee taken van het geneeskundig Staatstoezicht was te onderzoeken
waar en waardoor de volksgezondheid nadeel lijdt en de middelen aan te
wijzen ter verbetering van de volksgezondheid. Maar hoe wenselijk het ook is om de
volksgezondheid te verbeteren, dat is niet mogelijk zolang de middelen ontbreken
ter verkrijging van de nodige kennis van de tekortkomingen die verholpen moeten
worden. En een goede doodsoorzaakstatistiek is daarbij een belangrijk, en lange tijd
het enige, middel ter verkrijging van dat benodigde inzicht.
In de Memorie van Toelichting bij de ontwerpwet op de uitoefening der geneeskunst
(Handelingen, 1861–1862), waarin de verplichting voor de artsen is opgenomen
om bij overlijden van een patiënt niet alleen een overlijdensverklaring op te
stellen maar om ook de doodsoorzaak te vermelden, wordt het volgende opgemerkt.
‘Een tweede grond [naast het voorkómen van het begraven van schijndoden]
is de behoefte aan eene goed ingerigte sterftestatistiek, waarin de opgaven van de
vermoedelijke oorzaken van den dood niet ontbreken’. Een algehele, wettelijke
verplichting is nodig, omdat anders ‘die opgaven [van de doodsoorzaken] onvolledig
zouden blijven en daardoor haar nut geheel of grooten deels missen’. En al zijn
de opgaven van de doodsoorzaken niet direct volledig of betrouwbaar: ‘We hebben
hier niet te doen met opgaven voor één jaar, voor ééne plaats, voor ééne wijk – maar
met duizenden van opgaven, die onderling kunnen worden vergeleken jaar op jaar,
en langzamerhand over de ziekten en de gezondheids-geschiedenis van het land
een licht zullen doen opgaan, dat er nu niet is of althans niet schijnt’ (Handelingen,
1864–1865).
30 Centraal Bureau voor de Statistiek