Van de schaduw des doods tot een licht ten leven - CBS

5. Doodgeborenen en levenloos
aangegevenen
5.1 De begrippen doodgeboorte en levenloos aangegeven
Binnen de statistiek van de sterfte (naar doodsoorzaken) heeft de categorie levenloos
aangegevenen vanaf het begin, in 1865, een aparte plaats ingenomen. Dit heeft
enerzijds te maken met onduidelijheid vanaf welke leeftijd van de vrucht of vanaf
welke zwangerschapsduur er aangifte van geboorte en overlijden van de vrucht gedaan
moest worden.
En anderzijds met het feit dat lange tijd geen onderscheid gemaakt werd tussen
doodgeboorte en levend geboren, maar overleden vóór de aangifte bij de burgerlijke
stand. De onduidelijkheid heeft niet alleen te maken met statistisch- of medischtechnische
vragen (wanneer is er sprake van een (levensvatbaar) kind, van een miskraam
of van laat foetale dood), maar ook met levensbeschouwelijke en politieke
vragen en gevoeligheden.
Bij de hoge sterfte rond de geboorte en eerste levensperiode in het midden van de
19e eeuw besefte men (met name in de kring van artsen) dat meer inzicht hierin
essentieel was. Vragen waren: bij wie was de sterfte hoog, was er verschil naar economische
klasse, in welke stadswijken en regio’s was de sterfte hoog, was er iets aan
te doen of was er sprake van niet-levensvatbaarheid (volgens de opvattingen uit die
tijd)? Hoe groot het probleem was, wordt duidelijk als bedacht wordt dat rond het
midden van de 19e eeuw ongeveer één op de vier geboren kinderen de leeftijd van
één jaar niet haalde.
De categorie van levenloos aangegevenen bestaat feitelijk uit twee groepen: kinderen
die doodgeboren zijn en kinderen die levend geboren zijn maar vóór de aangifte
overleden zijn. Aangifte van geboorte moest volgens het Burgerlijk Wetboek van
1838, geschieden binnen drie dagen na de geboorte. Dit betekent dat de levenloos
aangegeven kinderen nog maximaal drie dagen geleefd konden hebben. Maar wanneer
kinderen doodgeboren waren of voor de geboorte-aangifte waren overleden,
mocht er geen overlijdens-akte worden opgemaakt door de ambtenaar van de burgerlijke
stand. Voor deze categorie werd een speciale kaart (levenloos aangegeven)
gemaakt, die opgenomen werd in het overlijdensregister, met vermelding van de
naam van de ouders, in ieder geval van de moeder.
Tevens vond aparte vermelding plaats met de letter L (van levenloos aangegeven)
op de sterftelijst (volgens art.15 van de wet van 1 juni 1865, Stb 58) die de gemeenten
naar de provinciale statistische bureaus en de inspecteurs van het geneeskundig
staatstoezicht moesten zenden.
Van de schaduw des doods tot een licht ten leven 75