Van de schaduw des doods tot een licht ten leven - CBS

gemeenten en steden, en het differentiëren van sterfte naar geslacht, leeftijd, burgerlijke
staat, maar ook naar beroep. Het was ook toen al bekend dat er verschil was in
ziekten tussen de verschillende beroepen, leidend tot specifieke beroepssterfte
(Heederik, 1973, p.170).
Een belangrijke mijlpaal in de ontwikkeling van de sterftestatistiek is de verplichte
invoering in 1811, krachtens Keizerlijk decreet (Code Napoléon), van registers van
de burgerlijke stand voor alle gemeenten op dezelfde wijze. Vanwege de oorlogsperikelen
in genoemde periode duurde het echter nog zeker tot 1815 voor het
systeem van de burgerlijke stand en de invoering van de sterfteregisters daadwerkelijk
volledig ingevoerd was. In de registers bestaan grote leemten voor de jaren
1813 en 1814 (Methorst, 1902, p. 81).
Na de Franse bezetting en de terugkeer tot de nationale onafhankelijkheid in 1813
bleef het centrale gezag gehandhaafd. Ook het systeem van de burgerlijke stand en
de verplichte vorm van registreren bleef sindsdien gewoon bestaan. In 1838 werd de
Code Napoléon vervangen door het Burgerlijk Wetboek, met daarin richtlijnen voor
het registreren van sterfte die vrijwel overkwamen met die van de Code Napoléon.
Iedere gemeente was verplicht een sterfteregister bij te houden. Alleen personen die
directe kennis hadden van het overlijden mochten aangifte doen. Daarbij werd door
de ambtenaar van de burgerlijke stand naam, leeftijd, beroep, woongemeente en
dag en tijd van overlijden vastgelegd. Levenloos geboren kinderen en kinderen die
overleden waren voor er aangifte was gedaan, moesten op aparte lijsten bijgehouden
worden. Hierbij werd niet aangetekend of het kind geleefd had, alleen
dag en uur van de bevalling en namen, beroep en woonplaats van de ouders.
1.4 Publicatie van sterftegegevens in eerste helft 19e eeuw
In de jaren rond 1820 werd een begin gemaakt met het verzamelen en publiceren van
nationale sterftegegevens. Reeds eerder was in 1813 het ‘Aperçu sur la Hollande’
van baron D’Alphonse verschenen met een overzicht van de loop van de bevolking
in 1810 en 1811. Daarin stonden ook enkele tabellen over de sterfte in de 7 departementen,
naar burgerlijke staat, naar leeftijd, naar maand van het jaar, en in verhouding
tot de totale bevolking.
Vanaf 1826 werd dit bewerken en publiceren van nationale sterftegegevens gedaan
door een daartoe speciaal opgericht bureau bij het Departement van Binnenlandse
Zaken. Een eveneens speciaal opgerichte Rijks-Commissie voor de Statistiek hield
toezicht op dit werk, met sterftegegevens per provincie en naar leeftijd (Methorst,
1902, p2–4). Door deze Commissie werd in 1827 een eerste overzicht gepubliceerd
met daarin sterftegegevens per provincie, naar leeftijd en sterfgevallen per maand
over de periode 1815–1824.
Ook verscheen in 1826 het (eerste) Jaarboekje van Lobattto, zogenoemd naar de
samensteller, met daarin onder andere sterftegegevens. Dit Jaarboekje verscheen in
Van de schaduw des doods tot een licht ten leven 15