Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiëne en Milieu, 1994-1996 ...

Visstand en visvangst in het verleden
Studiedag van de stichting Net Werk voor de geschiedenis van
hygiëne en milieu
27 oktober 1995, Utrecht
Plaats: Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Utrecht,
Domplein 29, zaal 30. Toegang vrij.
10.00 - 10.30 drs. Petra van Dam (RU Leiden) Palingvisserij en veranderende
waterhuishouding bij Spaarndam in de vijftiende
eeuw
10.30 - 10.50 Discussie
10.50 - 11.05 Korte koffi epauze
11.05 - 11.35 dr. Florike Egmond (RU Leiden) Haringvisserij in de
Noordzee in de zestiende eeuw
11.35 - 11.55 Discussie
12.00 - 13.30 Lunchpauze
13.30 - 14.00 drs. Joke Ubbens (RU Groningen) Kabeljauwvangst bij
Noorwegen in de zeventiende eeuw
14.00 - 14.20 Discussie
14.20 -14.35 Korte Th eepauze
14.35 - 15.05 dr. Jaap Kerkhoven, Najaarsharing in de Zuiderzee, ca.
1875-1890
15.05 - 15.45 Discussie en fronding
Nadere inlichtingen en aanmelding bij dr. Henk van Zon, Vakgroep RAHS
RUG (050-635950 / 05928-56337) en drs Petra van Dam, Vakgroep Geschiedenis
RUL (071-272711)
48
608-609
contactblad van de
stichting net werk voor de
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
Palingvisserij en veranderende
waterhuishouding bij Spaarndam
in de vijftiende eeuw
Petra van Dam
In de 15e eeuw ontstond een langdurig
confl ict over de sluisvisserij
bij Spaarndam tussen de graaf van
Holland, het hoogheemraadschap
van Rijnland en de pachters van de
visserij. Ook de stad Haarlem bemoeide
zich ermee. In deze lezing,
een tussentijds verslag van ‘work in
progress’, bespreek ik enkele aspecten
van deze kwestie tegen de achtergrond
van grootschalige veranderingen
in de Rijnlandse waterhuishouding,
het proces van staatsvorming
en de commercialisering van het
platteland in de late middeleeuwen.
Haringvisserij
in de Noordzee
in de zestiende eeuw
Florike Egmond
Dat de haringvisserij (naast textielnijverheid
en bierbrouwerij) een van
de grootste bronnen van welvaart
vormde in de Nederlanden van de
15e en 16e eeuw is overbekend.
Over opbrengsten en inkomsten van
de haringvisserij op de Noordzee
weten we het een en ander evenals
over de konvooiering van de haringvloot,
de scheepstypen en de
belangrijkste vissershavens. In mijn
voordracht zal ik ingaan op een
aantal tot nog toe onderbelichte
aspecten van de haringvangst in
de 16e eeuw. Die aspecten kunnen
alle gerangschikt worden onder de
noemer dagelijkse praktijk of dagelijks
leven, en betreff en in de eerste
plaats de visafslag en de groothandel,
de export naar het achterland,
en de smaak- en eetgewoonten van
de consumenten. Overigens komt
daarbij zijdelings ook de visserij op
bot en schol ter sprake. Voor informatie
over de dagelijkse praktijk
van haringvangst en -handel in dit
tijdperk heb ik gebruik gemaakt van
twee typen bronnen waarvan de eerste
tot nog toe in dit opzicht vrijwel
geheel verwaarloosd is, en de tweede
slechts vrij oppervlakkig is geraadpleegd.
De processtukken van de
Grote Raad van Mechelen (ca 1480-
1575) bieden soms onverwacht
gedetailleerde informatie over de haringvisserij
vanuit de aan de rivieren
gelegen plaatsen, zoals Delfshaven
en werpen licht op verladen, aanvoer
en handel. Daarnaast is in het
beroemde Visboeck (1577-1582)
van Adriaen Coenen (een zeldzaam,
geïllustreerd handschrift dat zich bevindt
in de Koninklijke Bibliotheek
in Den Haag) zeer gedetailleerde
informatie te vinden over de zeevisserij
vanuit dorpen aan de Zijde (de
kust van het vasteland van Holland,
waar men in de meeste gevallen
geen eigen haven had, maar de platbodems
op op het strand trok). Het
Visboeck biedt verder talrijke illustraties
en kaarten en valt bovendien
3 Net Werk 48 - september 1995
4