TROEBELE TIJDEN EEN ANALYSE VAN DE RUSSISCHE MAFFIA ...

het naar geheime bankrekeningen sluizen, onttrekt corruptie geld aan de economie.
2) Corruptie verstoort het investeringsklimaat. Om steekpen-ningen wit te wassen wordt meestal geïnvesteerd in
sectoren waar het niet opvalt, waar dus al veel geld in omloop is. Ook wordt het geld vaak aangewend voor
politieke doeleinden, zoals de zogenaamde prestige projecten.
3) Corruptie vermindert de ambtelijke productiviteit. De ambtenaren spenderen veel tijd aan zelfverrijking. Tijd
die ze niet aan hun eigenlijke werk besteden.
4) Corruptie vermindert de kwaliteit van het ambtelijk apparaat. Professionaliteit is alleen mogelijk met integere
ambtenaren en dezen zijn juist ongewenst voor de zittende ambtenaren, die op zelfverrijking geconcentreerd zijn.
5) Corruptie vermindert buitenlandse hulp. De wens om te helpen verdwijnt zeer snel, als de hulp niet op de
daarvoor bestemde plek aankomt.
6) Corruptie ondergraaft de legitimiteit van een systeem. Een bevolking verliest het vertrouwen in haar leiders,
wanneer duidelijk wordt dat zij alleen aan zichzelf denken.
7) Corruptie vergroot de mogelijkheid van een staatsgreep. De roep om een sterke man, die recht en orde moet
brengen, wordt steeds luider.
Concluderend valt te verdedigen dat de corruptie in de Sovjet-Unie op de korte en middellange termijn noodzakelijk
was om de economie te stimuleren en het land politiek stabiel te houden. Op de lange termijn was het echter een
belangrijke oorzaak voor de ondergang van het communisme, omdat de voordelen niet langer konden opwegen
tegen de nadelen en de Sovjet-Unie steeds verder verstrikt raakte in illegale structuren.
1.2.2 De 'Tweede Economie'
De op de zware industrie georiënteerde planeconomie maakte van de Sovjet-Unie niet alleen een industriële
grootmacht, maar ook een land waar consumptie-goederen schaars waren. De Russen noemden deze goederen waar
een tekort aan was, defitsitny en deze waren legio. Het 'in-de-rij-staan' in de Sovjet-Unie was legendarisch, maar
na het afzwakken van het strikte Stalinisme en het toenemen van corruptie, kwamen er ook andere manieren om
aan goederen te komen. Het begon met wat de Russen blat (invloed, connecties) noemen. Een soort ruilhandel
tussen vrienden en bekenden onder het motto 'Voor wat hoort wat'. Deze ruilhandel ontaardde al snel in omkoperij,
vzyetka (vangst). Verkopers hielden goederen achter, eerst alleen voor vrienden, later voor iedereen die betaalde.
De goederen werden boven de officiële prijs verkocht, na levo (aan de linkerkant): onder de toonbank. Op den duur
gingen particulieren ook produceren voor deze na levo-markt. Zo ontstond een schaduw-economie. 17
Er zijn verschillende namen voor dit fenomeen, variërend van ongeplande economie, ongeregistreerde
economie tot zwarte markt en zwarte economie. De meest gebruikte term is echter de 'tweede' economie en omvat
al het privé-initiatief van de Sovjet-burgers, zowel legaal als illegaal. 18 Over het laatste punt bestaat verschil van
mening, omdat privé-initiatief per definitie illegaal hoort te zijn volgens de communistische ideologie. In deze
opvatting betekent de 'tweede' economie niets anders dan crimineel gedrag. 19 Vooral westerse onder-zoekers zijn
zeer huiverig voor deze opvatting, omdat een groot gedeelte van deze 'criminele' activiteiten, binnen het
kapitalisme, normaal gedrag is en zelfs essentieel voor de werking van een markteconomie.
Het legale deel van de 'tweede' economie is volgens deze onderzoekers ontstaan in de jaren '70, toen
Brezjnev een hele serie van kleine private economische activiteiten toeliet, gedeeltelijk legaal, maar ook gedeeltelijk
illegaal. In plaats van de economie te hervormen liet hij de façade staan, maar stond de bevolking meer ruimte toe
voor economische zelfont-plooïng. 20 Deze informele ideologie werkte als een rode lap op de 'corruptie-stier'.
Met dit alles in het achterhoofd komt de socioloog Leslie Holmes tot de volgende definitie van de Sovjet-
17 Hedrick Smith, De Russen. Dagelijks leven in de Sovjet-Unie (Amster dam en Brussel 1977) 88-91.
18 Holmes, End of Communist Power, 74-75.
19 F. Feldbrugge, 'Government and Shadow Economy in the Soviet Union', Soviet Studies 36 (1984) 4, p.529.
20 Clark, Crime and Punishment, 63. En Holmes, End of Communist Power, 74.
10