TROEBELE TIJDEN EEN ANALYSE VAN DE RUSSISCHE MAFFIA ...

weg. Toch waren er wel allerlei plannen voor een overgang naar een markteconomie, zoals het radicale
'vijfhonderddagen-plan' van Javlinski en later Sjatalin of het gematigde plan van premier Ryzjkov. Het bleef echter
bij plannen, want markteconomie betekende zelfstandigheid. Gorbatsjov wilde de republieken onder geen beding
economische zelfstandigheid geven uit angst voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. 107
Niettemin heeft Gorbatsjov een deel van de 'tweede econo-mie' opgenomen in de officiële economie. In feite
was dit toe-geven aan de realiteit. In de jaren '70 schatte de dissident Sacharov de 'tweede economie'
verantwoordelijk voor minstens 10 procent van de nationale omzet. Een Amerikaans onderzoeks-team kwam op
basis van interviews met Sovjetemigranten tot de conclusie dat zeker 50 procent van het Russische privé-inkomen
afkomstig was uit activiteiten buiten de overheidssector. Rus-sische cijfers uit 1986 van de econoom Nikolai
Sjmeliov spre-ken van zo'n 20 miljoen mensen die werkzaam waren in de 'twee-de economie' met een omzet van
zo'n 14 tot 16 miljard roebel, ongeveer 30% van wat er in dienst van de overheid werd ge-daan. Met name de
bouw- en reparatiebedrijven deden het vele malen beter dan de staatsbedrijven. Geschat werd dat in de grote steden
particuliere ondernemers, de chastniki, ruwweg de helft van alle schoenenreparaties, bijna de helft van alle
huizenreparaties, 40% van alle autoreparaties, 40% van alle kledingreparaties en 33% van alle reparaties aan
huishoude-lijke apparatuur voor hun rekening namen. En van alle land-bouwproducten werd minstens 30%
verbouwd op de kleine stukjes grond, die boeren in privégebruik hadden. 108
De zwarte markt was overal, iedereen wist het en alles was er te koop. Van kleine schroefjes tot Toyota's
van 40.000 roebel. De handelaren van de zwarte markt waren respectabel geworden en stonden midden in de
maatschappij. Hij was een man die gunsten had te verdelen. Een positief punt in Gorbatsjovs streven naar meer
markteconomie was, dat hij hen van wetsover-treders kon omvormen tot belastingbetalers. En zo al dit
ondergrondse zakeninstinct aanwenden voor de realisatie van zijn Perestrojka en tegelijk de corruptie bestrijden. 109
Gorbatsjovs streven naar markteconomie had echter ook een negatief punt; de al eerder genoemde Komsomoleconomie.
Gorba-tsjov begon zijn commerciële experimenten binnen de Partij. Onder de verantwoordelijkheid van
de communistische jeugdorga-nisatie Komsomol werden Coördinerende Raden van Jeugd Centra voor
Wetenschappelijke en Technische Creativiteit (TSNTTM) opgericht, die het exclusieve recht kregen om opgepot
geld van individuen om te zetten in investeringsgelden voor bedrijven. Deze simpele bemiddelingsacties leverden
tussen de 18 en 30 procent winst op voor de TSNTTM's. Alle medewerkers waren Komsomol-functionarissen,
vandaar de term Komsomol-economie. 110
In de al eerder aangehaalde studie van de Afdeling Elite Studies van de Russische Academie der
Wetenschappen 111 wordt de Komsomol-economie, de zogenaamde vluchthavens, betiteld als een nieuw systeem
van privileges voor de Nomenklatura. Beston-den de privileges vroeger voornamelijk uit materiële zaken, onder
Gorbatsjov veranderden de privileges in bepaalde activi-teiten. De Nomenklatura mocht dingen doen die aan
anderen verboden waren. Zo waren er een aantal economische privileges onder Perestrojka, waarvan hieronder een
samenvatting volgt: Ten eerste was er de oprichting van joint-ventures. Het con-tact met eventuele buitenlandse
partners verliep allemaal via de Partij-top. De eerste joint-ventures waren dan ook allemaal verbonden met de
Communistische Partij. De Partij zorgde voor de financiële middelen en benoemde familie en vrienden in de
directie van dergelijke joint-ventures.
Het tweede privilege was de al genoemde TSNTTM-constructie. Hiermee had de Partij als enige het recht
om geld te verande-ren in investeringskapitaal. Met andere woorden, zij bepaalde waar geïnvesteerd werd.
Ook het lenen van geld tegen zeer weinig of zelfs geen interest was alleen mogelijk voor leden van de
107 Bezemer, 'Het einde', 45-52 en H.J.A. Hofland, De wording van het Wilde Oosten. Het Sovjetrijk 1984-1990 (Amsterdam 1991) 270-
273.
108 Smith, De Nieuwe Russen, 259-260; Nikolai Sjmeljov en Vladimir Popov, The Turning Point: Revitalizing the Soviet Economy
(New York 1989) 199; 'Die "Schattenwirtschaft" im sowjetischen Bauwesen', OstEuropa-Archiv 39 (1989) A 87-A 90 en Karl-
Eugen Wädehin, 'Private Leistungen für den Lebensmittelmarkt der UdSSR', OstEuropa 36 (1986) 48-64.
109 Smith, De Nieuwe Russen, 262 en G. Belikova en A. Shokhin, 'The Black Market. People, Things, and Facts.', Soviet Sociology 28
(1989) 2, p.50-65.
110 Kryshtanovskaia, 'Transformation', 12 en Hans Oversloot, 'Rusland: transformatie en corruptie', Internationale Spectator 49 (1995) 10,
p.542-543.
111 Kryshtanovskaia, 'Transformation', 6-26.
26