TROEBELE TIJDEN EEN ANALYSE VAN DE RUSSISCHE MAFFIA ...

en weigerden eenvoudigweg hun onwelgevallige aandelentransacties aan te melden. Een andere manier was om met
de familie een nieuw bedrijf te beginnen. Vervolgens verkochten ze voor een 'symbolisch' bedrag alle of de meest
waardevolle bedrijfsmiddelen van het oorspronkelijke bedrijf aan hun eigen nieuwe bedrijf, waardoor het
voormalige staatsbedrijf een leeg omhulsel werd. Zo kwam, langs allerlei slinkse wegen, het grootste deel van het
'nieuwe' kapitalistische eigendom terecht bij de oude Nomenklatura. 147
In september 1995 degenereerde de privatisering nog verder, doordat Jeltsin besloot de banken een grote
rol te geven in de geprivatiseerde bedrijven. De banken kregen de controle over grote aandelenpakketten, die via
veilingen in onderpand werden gegeven aan investeerders. De biedingsprocedures verliepen geheel volgens de wil
van de desbetreffende bank, die soms zelf ook een bod deed. Op deze manier werd met name de energiesector onder
slechts enkelen verdeeld. De Russische onderminister van Financiën noemde dit 'het verdelen van bedrijven onder
vrienden', terwijl de Moscow Times meldde:' Dit is geen privatisering, het lijkt meer op economische misdaad.' 148
De energiesector in Rusland beslaat ongeveer 17% van het Bruto Nationaal Product (BNP), waarvan de
olie- en gasgigant
Gazprom een belangrijk deel voor zijn rekening neemt. Bij dit bedrijf valt General Motors, de voorheen grootste
onderneming ter wereld, in het niet. Hoewel Gazprom officieel niet gepri-vatiseerd is, is 60% van de aandelen op
onduidelijke wijze in handen gekomen van het topmanagement, politici en banken van de Nomenklatura. Er zijn
zeer sterke, maar ontkende, geruchten dat premier Tsjernomyrdin (de voormalige minister van de gas-industrie en
de man die dit ministerie heeft omgevormd naar Gazprom) ongeveer 1% van de aandelen heeft gekregen, wat hem
$ 1 miljard waard maakt. Een bewezen geval is dat van LUKoil. Voordat deze onderneming geprivatiseerd werd,
was het vermogen van haar president, Alikperov, verwaarloosbaar. Tegenwoordig wordt dit op $ 2.4 miljard
geschat. 149
Geen wonder dat sommigen spreken van de 'diefstal van de eeuw'. De Russen zelf gebruiken voor het woord
privatisatsija graag de woordspeling prikhvatisatsija, wat vrij vertaald kan worden met de 'Piratisatie'. Anderen
noemen Rusland een klep-tocratie en de Nomenklatura de Kleptoklatura. Een voormalige economische adviseur
van Jeltsin, Jeffrey Sachs, spreekt van 'diefstal-kapitalisme'. Hij schat dat een klein aantal mensen zich tussen de
50 en 100 miljard dollar hebben toegeëigend. Dit beeld wordt bevestigd door andere voormalig economisch
adviseur van Jeltsin, Anders Åslund:' Een groep van ongeveer twaalf mensen is uit het niets miljardair geworden.
Niet in roebels, maar in dollars.' 150 Dat deze situatie, met presidents-verkiezingen voor de deur, door de Russische
bevolking niet begrepen zou worden, was voor Jeltsin duidelijk. In januari 1996 ontsloeg hij Tsjoebais, die
intussen de 'privatiserings-tsaar' werd genoemd. Jeltsin noemde het 'onvergeeflijk' dat Tsjoebais ondernemingen
voor een 'habbekrats' had verkocht. Er werd een strafrechtelijk onderzoek ingesteld naar de privati-seringen,
waarbij de burgemeester van Moskou, Loezjkov, Tsjoe-bais aanduidde als 'Ruslands hoofdverdachte'. Ook werd
nadruk-kelijk gezinspeeld op een 'de-privatisering'. Na de verkiezin-gen in juli 1996 keerde Tsjoebais echter weer
terug als chef van Jeltsins staf. In die hoedanigheid is hij zeer nauw be-trokken bij het opstellen van presidentiële
decreten, wat hem, mede door de ziekte van Jeltsin, tot één van de machtigste mensen in Rusland maakt. 151 Er lijkt
weinig veranderd.
147 Roman Frydman e.a., 'Capitalism with a Comrade's Face', Transition 2 (1996) 2, p.8 en Peter Rutland, 'Firms trapped between the Past
and the Future', Transition 2 (1996) 6, p.26.
148 Peter Rutland, 'Russia's Energy Empire Under Strain', Transition 2 (1996) 9, p.6-7; Roel Janssen, 'De criminele economie van de
Russische energiesector', NRC-Handelsblad (14-12-1994) 19; Hans Nijenhuis, 'Grote rol banken in Russische privatisering', NRC (5-9-
1995) 16; Hans Nijenhuis, 'Verkoop nikkelgigant ontaardt in onderonsje', NRC (21-11-1995) 17 en 18; en Hans Nijenhuis, 'Spot- prijs voor
oliefirma's Rusland. Privatisering blijft onder vrien- den', NRC (9-12-1995) 14.
149 Frydman, 'Comrade's Face', 6-7 en Marshall I. Goldman, 'Is This any way to create a Market Economy?', Current History 94 (Oktober
1995) 594, p.307.
150 Frydman, 'Comrade's Face', 6-7; Goldman, 'Is This any way', 307; Ashin, 'A Change of Elites', 66 en Roel Janssen, '"Diefstal-
kapitalisme" in Rusland', NRC (17-11-1995) 12.
151 Roel Janssen, 'Russische worsteling over economisch beleid. Russen verdeeld over privatisering', NRC (7-2-1996) 17 en 19;
Hans Nijenhuis, 'Rusland in ban van terugdraaien privatiseringen', NRC (9-2-1996) 12 en Persbureau Reuter, 'Jeltsin voelt zich
"strijdlustig"', NRC (21-11-1996) 5.
34