TROEBELE TIJDEN EEN ANALYSE VAN DE RUSSISCHE MAFFIA ...

heeft financiële controleurs omgekocht; 55% heeft ambtenaren op verschillende niveaus omgekocht; 32% heeft de
politie omgekocht en 27% heeft de rechterlijke macht omgekocht. Bovendien wordt er aan afpersingen ongeveer
evenveel betaald als aan belastingen. 157
C) Is dit een markteconomie?
Deze vraag houdt velen bezig en het antwoord wordt grotendeels bepaald door het optimisme of pessimisme van
de auteur. De al eerder genoemde econoom Åslund is positief. Hij deelt de me-ning van de historicus Afanasjev
en is aanhanger van de zogenaamde robber-baron-theorie, een analogie met het Wilde Westen van de Verenigde
Staten in de negentiende eeuw. Hierbij wordt er van uitgegaan, dat na een eerste periode van rijkdomvergaring, de
nieuwe miljonairs hun rijkdom willen verdedigen en daarom druk gaan uitoefenen om te komen tot een behoorlijk
juridisch kader van eigendomsrecht. Dit is de eerste fase van een natuurlijk proces richting rechtsstaat. 158
De kern van een succesvol hervormingsprogramma bestaat volgens Åslund uit de opbouw van
democratische instituties, macro-economische stabilisatie van de munt en liberalisatie van de prijzen en de handel,
alsmede privatisering op grote schaal. Rusland heeft, vier jaar nadat het ernst maakte met de hervormingen, deze
drie taken uitgevoerd. Hij noemt ook een aantal tegenwerpingen: het Russische juridische systeem is buitengewoon
zwak ontwikkelt, belastingwetgeving is volslagen willekeurig, de diefstal van staatseigendom door een handvol
managers en machthebbers en de alom tegenwoordige corruptie. Maar deze problemen zullen zich op den duur
vanzelf oplossen naarmate de overheid minder invloed op de economie krijgt, doordat de economie steeds meer
gebaseerd zal worden op het principe van vraag en aanbod. Volgens Åslund is Rusland een markteconomie, ook
al is die chaotisch en onvolledig, en is dit het geval sinds het einde van 1993. 159 De Harvard-econoom en
Ruslandkenner Goldman vindt het nog veel te vroeg voor een dergelijke kwalificatie. Hij kijkt vooral naar de
problemen van de Russische samenleving: Ruslands val als supermogendheid, de ineenstorting van de economie,
de vervanging van Russische door buitenlandse producten, de inflatie, de diefstal van voormalig staatseigendom,
de groeiende inkomensongelijkheid, een werkloosheid van minstens tien miljoen mensen, de toenemende armoede,
waardoor gemiddeld al meer dan 40% van de Russen beneden het bestaansminimum leven, terwijl de gemiddelde
levensverwachting is gedaald tot 64 jaar (voor mannen zelfs tot 57 jaar). Verder de enorme corruptie, de
verstikkende controle van de maffia en de angstaanjagende ineenstorting van de sociale orde. Volgens Goldman
is het maar zeer de vraag of er genoeg positieve ele-menten overblijven om de Russische bevolking rustig te houden
ondanks de, door velen zo ervaren, anarchie. Zo niet, dan zal de frustratie zich uiten in geweld of het in het zadel
helpen van een sterke leider met totalitaire antwoorden. Het mag dan een markt zijn, maar niet één die door veel
samenlevingen getolereerd zou worden. 160
Dat de Russische bevolking tegenwoordig een lage dunk heeft van haar vertegenwoordigers van de
markteconomie, blijkt uit het werk van de bekende Russische sociologe Zaslavskaia:' De ongunstige economische,
politieke, wettelijke en sociale con-dities die de formatie van een nieuw Russisch ondernemerschap omgeven,
zorgen ervoor dat het ondernemerschap vaak zeer be-denkelijke vormen aanneemt. De onwettige oorsprong van
het meeste grootschalige kapitaal en het middelgrote kapitaal in het land, de massale corruptie binnen de overheid,
de voor-liefde voor commercie en tussenpersoon-activiteiten in plaats van productie-activiteiten, de slechte
wettelijke controle van economische activiteiten, en de groei van racketeering 161 , gewelddadige krachtmetingen
tussen commerciële groepen, en terroristische acties hebben ertoe geleid dat het ondernemer-schap niet alleen wordt
157 Perepelkin, 'The Russian Entrepreneur', 80.
158 Marshall I. Goldman, 'Why is the Mafia so Dominant in Russia', Challenge: magazine of economic affairs 39 (1996) 1, p.40 en
Janssen, 'Diefstal-kapitalisme', 12.
159 Åslund, How Russia, 272-316; Anders Åslund, 'The Russian Road to the Market', Current History 94 (Oktober 1995) 594, p.311-316;
en Roel Janssen, 'Kapitalistisch succes aan het oostfront', NRC (4-11-1995) Boeken 4.
160 Goldman, Lost Opportunity, 229-257; Goldman, 'Is This any way', 305-310; Goldman, 'Why is the mafia', 39-47; Hans Nijenhuis,
'Rusland is een chaos, maar er komen nog steeds auto's bij', NRC (18-2-1995)17. Penny Morvant, 'Alarm over Falling Life Expectancy', 1
Transi tion 19 (20-10-1995) 40-45; Penny Morvant, 'The Changing Face of Poverty', 2 Transition 1 (12-1-1996) 56-61.
161 Racketeering is een Engelse term en betekent: georganiseerde afpersing ten nadele van zakenlieden.
36