II Boekbinderij Drukkerij

I Boekbinderij Drukkerij
RUSTENBURG
I Tel.72 17 78 Amsterdam

ENIGE BIJZONDERE
T A A L K U N D I G E
A A N M E R K I N G E N
O V E R DE
P S A L M E N ,
D O O R
HERMAN MUNTINGHE,
THEOL. DOCT. HOOGLEERAAR DER GODOÊLEBRÜ.
BEID EN KERKELIJKE GESCHIEDENISSEN, EN
AKADEMIE PREDIKER AAN DE PROVIN­
CIALE GELDERSCHE HOGE SCHOOL
TE HARDERWIJK.
TE L M T DE N,
BIJ A, EN J. H O N K O O R
M D C C X C l k

VOORBERICHT.
Zffi faar, waarde lezer! het beloofde aanhang-
fel van bijzondere aanmerkingen, waarmede dit
mijn werk bejloten is. Daar fchiet mij niets over,
dan dat ik openlijk Gode mijnen dank toebrenge voor
de mij bewezene hulp , en dat ik tevens hun, die zo
gunstrijk het hunne toegebracht hebben tot volma*
hing van dit werk, daarvoor mijne verjchuldigde er­
kentenis betuige; vooral den Heren SCHROEDER,
SCHEIDIUS en SCHUETENS, wier ge dienjligheid
m mij hunne aanmerkingen mede te delen aan elk
in het oog moet vallen, welke dezen mijnen arbeid
inziet i terwijl ook de Heer SCHEIDIUS daartebo-
•* ven

C 4 3
ven nog dieswegens mijnen dank verdient, dat hij
mij het gebruik van zijnen fchonen voorraad van
' Arabifche handfchriften, inzonderheid van de woor-
denhoeken van GJEUHARI en FIRUZABADI, ver­
gund heeft. Voords geef ik deze aanmerkingen aan
het oordeel van kundigen over, en zal mij zeer ver­
heugen , zo ze ietÊ mogen medewerken om mij en an­
deren verder op het fpoor der waarheid te brengen.
B IJ-

B I J Z O N D E R E
AANMERKINGEN.
p
S A L M I 1: 7.
Ik heb in de eerde plaats het woord nm> bij pn gevoegd
nu-v pn Sc msox, wijl dus de zin veel beter fchijht
te vloeien; gelijk ook DURELL en anderen reeds gedaan
hebben; terwijl ik tevens pn door den rijkswet van
Jehova vertaald heb, dat is ene verordening en va.stfïclling
omtrend het rijk van den gezalfden: deze betekenis
ftrookttoch zeer wel met den gehelen famenhang, vooral
met de volgende woorden, welke zulk ene rijksverorde*
mng behelzen, pn kan zeker zulk ene verordening betekenen,
en wordt dikwijls daarvan gebntikt
XLV1I: 26, Deut. IV: 6, Pf. L: 16 en elders. '
Dan de vraag is hier inzonderheid, welke de meer bepaalde
zin zij der woorden Gij zijt mijn Zoon; Heden
genereerde ik U. Ik herhaal hieromtrend vooraf nogmaals
, het welk ik in de korte aanmerkingen reeds gezegd
heb, dat ik omtrend de inzichten van den Dichter in
de verborgenheden van den Godsdienst niets durve befiisfen,
wijl wij daartoe te weinig gedenkftukken van dien
tijd overig hebben, waaruit wij deszelfs.eigenlijk Godsv
A dienst-

dienst—flelfel kunnen opmaken: daartoe zijn jaarboeken
, gezangen, voorfpellingen, en enige losfe zedefpreuken,
hoedanigen wij in de boeken des Ouden Verbon,ds
vinden, niet genoeg, welke toch de leer van den Jood.fchen
Godsdienst veeleer alleen maar vooronderftellen,
dan dat zij ons daarvan een naauwkeurig onderricht geven
zouden. Hadden wij dus ook geen andere plaatfen
omtrend het natuurlijk en eeuwig zooniehap van Jezos
Christus, dan deze; ik voor mij zou nog vrij onzeker
blijven, wat David er door verdaan hebbe, wanneer hij
den Mesfias Gods zoon noemde, van God zeiven gegenereerd.
Dan laat ons de zaak wat naauvvkeuriger inzien.
Dit dunkt mij vooraf vrij duidelijk te zijn , dat de
woorden, Hij /prak tot mij, gij zijl mijn zoon; heden
genereerde iku, ene inleiding tot de volgende belofte is :
Jk geef op uwen eisch en?,, en wel ene inleiding, welke
den grond van die belofte in zich bevat. Zodanige inleidingen
vindt men meer voor voorzeggingen, beloften,
ivetten, of andere meer plechtige redevoeringen: van
-dien aart is bij voorbeeld de voorrede voor de tien geboden
: Ik ben de Heer uw God, die u uit Egyptenland,
uit het diensthuis uitgeleid hebbe. Diergelijke voorredenen
heeft men ook Gen. XLIX: 3, Jef. XLI: 8,9,
XLIX: 1 en op vele andere plaatfen meer. Volgends deze
aanmerking moeten wij dan de woorden opvatten,
als of er dond: omdat gij mijn zoon zijt en ik u heden
gegenereerd hebbe, daarom geef ik u op uwen eisch dë
vólkern enz. De vraag zal dan nu zijn ; deels in welken
zin noemde David den Mesfias Gods zoon? deels welke is
de zin der bijgevoegde woorden^ heden genereerde ik 11?*
Wat belaagt het eerde; het is ene zeer bekende uitlegging,
dat zoo» van God ene oneigenlijke benoeming van
enen Koning zou zijn, op dezelfde wijze, als voorname
Vorden bij HOMERUS en andere oude Griekfche Dichters

& 3 )
ters ?«.y»« s en h>T tttpü f genoemd werden, en gelijk Voriten
Zonen des Allerhoogjlen genoemd worden P/.LXXXII*
l'/T n
r n a a m f t e d e r Z d V e n G
v?vT^° ° d s
^stgeboren zoon
IJ. LAAAI A: 28. Dan, om nu niet te zeggen, dat de
voorbeelden der Griekfche Dichters hier zeer weinig afdoen;
geloof ik niet, dat het beloop van dit lied aan deze
opvatting gunftig is: immers, volgends het geen ik zo
even opgemerkt heb, is daarin, dat de Mesfias Gods
zoon was, de grond, waarom hij hem het koningrijk van
alles toezeide: indien nu de benaming van zoon van God
hier niets anders betekende, dan enen Koning, zou de
zin zeer onvoeglijk op deze tautologie uitlopen: omdat
gij een Koning zijt, welken ik daartoe heb aangefleid,
daarom zal ik u ene koninglijke heerfchappij geven. Hier
komt nog bij, dat op alle plaatfen, waar de benaming
van zonen van God oneigenlijk voor Koningen of Vorften
gebezigd wordt, duidelijke merktekenen van den oneigenlijken
zin voor handen zijn; hoedanigcn hier niet gevonden
worden: integendeel, daar dit zoonfchap als de grond
d e r
_ heerfchappij van den Mesfias wordt aangemerkt,
fchijnen wij hier eerder aan ene verhevener betekenis te
moeten denken, te weten aan ene geheel andere betrekking,
welke er tusfchen God en den Gezalfden, welke
in dit lied bezongen wordt, plaats had, reeds voordat
hij van hem tot Koning was aangefteld, ene betrekking
welke gelijk ware met die, welke wij in onze menschlijke
taal met de namen van Vader en Zoon plegen uittedrukken.
• Wat nu verder betreft de woorden: Heden genereerde,
ik u; men verfchilt ook wederom omtrend dezelve zeer.
Zij, die den naam van zoon Gods oneigenlijk uitlegden van
de koninglijke waardigheid van den "Mesfias, verklaren
ook dezefpreekwijs, ik fielde u heden tot een' Koning aan,
en brengen dan den tijd van deze aanftelling op de opftan-
A 2 ding

( 4 )
ding van Jezus Christus uit den doden. MiCHAëLis
denkt zelfs, dat de fpreekwijs zelve, ik heb u gegenereerd,
zo veel betekenen kunne, als ik heb u uit den dood
opgewekt, wijl de opwekking uit den dood als het ware
ene twede geboorte is, en daarom werklijk bij de Joden
en Grieken dien naam draagt. Zie zijne Erklarung des
Briefes an die Hebraer, bladz. 115: dan dat ik aan deze
uitleggingen mijnen bijval niet kan geven, zal elk ligtelijk
befeffen, die mijne gedachten over de voorgaande fpreekwijs,
gij ztjt mijn Zoon, nadenkt: ook twijfel ik zeer,
of men wel fpreekwijzen zal vinden, die volkomen aan
deze fpreekwijs, in dien zin opgevat, gelijk zijn; althnnds
het geen men daaromtrcnd tot nog toe heeft bijgebragt
fchijnt mij van enen geheel anderen aart te zijn. Beter
bevalt mij de uitlegging van VKNEMA in zijnen Commentarius
en andere geleerde mannen; dat namelijk de
fpreekwijs zo veel zou betekenen als, ik heb u heden
voor mijnen zoon, dien ik gegenereerd heb, verklaard;
't welk dan insgelijks op de verklaring van Jezus Christus
als Gods zoon door zijne opftanding uit den dood
zien zoude: ter ftaving van welke uitlegging men enen
regel van GLASSIUS bijbrengt, Philol. Sacr. Tom. Ij
pag. 216, edit. DATHII, volgends welke het een
bijzonder taal-eigen der Ilebreeuwfche fpraak is, dat
werkwoorden , welke eigenlijk betekenen iets te worden,
te zijn of te doen, fomtijds niet zo zeer de zaak
of handeling zelve betekenen, dan wel derzelver
bekendmaking of openbaring. Niemand kan zeker aan
dezen taai-regel twijfelen: zo betekent bij voorbeeld
pnxn , eigenlijk rechtvaardig maken, dikwijls voor rechtvaardig
verklaren, KDD eigenlijk onrein maken niet zelden
als onrein verklaren, enz.: en op dezelfde wijze zou
iemand genereren betekenen iemand voor enen gegenereerden
of enen zoon verklaren: dan hoe waarfchiinlijk
de-

( 5 )
deze uitlegging ook in den eerften opflag voorkome, is
ze echter, zo veel ik althands inzie, nog boven alle zwarigheid
niet verheven: vooreerst toch, dunkt mij, gevoelt
men ene zekere hardigheid in de fpreekwijs-^«er,?rmt
voor iemand ah gegenereerd te verklaren, welke
men niet gevoelt, wanneer men rechtvaardigmaken, voor
rechtvaardig verklaren enz. gebezigd vindt. Ten anderen
heeft de grote ERNESÏI in zijne Neue Theologifche
Bibliothek, VI Deel, bladz. 307, naar mijne gedachten,
zeerwel opgemerkt, dat de zo even gemelde taai-regel
hier op haar best nog niets meer aanwijst, dan'ene blote
Grammatikale mogelijkheid, dat het woord in dien zin
zou kunnen genomen worden; terwijl in alle de voorbeelden,
die GLASSIUS bijbrengt duidelijke beftemmingcn
zijn, welke het beloop der rede of de natuur der zake aan
de hand geeft, dat men daar zo verklaren moet; bij voorbeeld
wanneer men van enen richter leest, die de godlozen
rechtvaardig maakt, (pnxn) enz. Dan waar &
vindt
men hier zulk ene beftemming? In het woord ticheden?
dit hoop ik aanftonds anders te tonen. In de verklaringen
van" het Nieuwe Testament? Dit'zou men kunnen met
grond aanvoeren; maar niet, indien er zulk ene beftemming
in den tekst zeiven ook niet voor handen ware E anders
toch, gelijk ERNESTI ter aangehaalde plaatfe'z'eer
Wel aanmerkt, zou men kunnen zeggen, het geen reeds
het tegen de Christen leer zo bitter boek Chizzuk Emunah
den Apostelen heeft nagegeven, dat zij den Profeten en
Pfalmen enen zin gaven, waartoe geen grond voor handen
was: zo lang er derhalven ene andere natuurlijke verklaring
van deze fpreekwijs mogelijk is, zie ik geen reden
om tot dit bijzónder taalgebruik den toevlugt te nemen:
integendeel, wanneer deze fpreekwijs ongedwongen kan
gebracht worden op de hoge geboorte van den Koning,
welke de hoofdishout van dit lied uitmaakt, zou het niet
A 3 al-

C 6 )
alleen mi}, maar, zo ik vertrouw, eiken onbevooroor-*
deelden veel natuurlijker voorkomen hier bij de eigenlijke
betekenis van de woorden te blijven. Bij dit alles komt
ten derden , dat de parallelie der leden in den Hebreeuwfchen
tekst, uit vergelijking van andere diergelijke voorfteliingcn
bij Hebreeuwfche Dichters, het fchijnt te vorderen,
dat men de fpreekwijs eigenlijk opvatte, gelijk ook
ERNESTI reeds met een enkel woord heeft opgemerkt.
Volgends den aart der parallelie namelijk moet het twede
lid het zelfde hoofdzaaklijk uitdrukken, als het eerfte;,
vooral, indien beide leden zaken te kennen geven, waarvan
de ene tot de andere betrekkelijk is , als bij voorbeeld
de kundigheden zijn van iemands zoon te zijn, en hera
te genereren. Zo worden, hoewel in enen anderen zin,
de Israëlieten Gods • kinderen genoemd, Deut. XXXII;
5, 6, terwijl er van God gezegd wordt:
Is hij uw vader niet, die u gefchapen heeft,
Die u gemaakt heeft en geformd?
daar men ziet, dat de uitdrukkingen is hij uw vader niet?
en die u gefchapen heeft enz. even eens.verwisfeld worden,
als hier Gij zijt mijn zoon en Heden genereerde ik u.
Even eens vinden wij de fpreekwijzen gij zijt mijn vader,
en gij hebt mij gegenereerd als .gelijkluidend verwisfeld-
Jerem. II: 27.
Die zeggen tot een hout, gij zijt mijn vader,
En tot een fteen, gij genereerdet mij.
Hier uit, dunkt mij, fchijnt het althands natuurlijkst, dat
ook hier de uitdrukkingen gij zijt mijn zoon en ik genereerde.u
eveneens aan eikanderen moeten beantwoorden, zo
dat de laatfte niets anders zij, dan ene verklaring van de
eer-

( 7 )
,eerfte;' en dat to meer, daar in al het overige gedeelte van
.dit lied de parallclie zo naauwkeurig wordt in acht genomen.
üau waartoe moeten ,wij nu het woord ovn
heden brengen ? Zeker is er niets ongefchikter, dan met
fommige. uitleggers te denken, dat door dit heden rechtftreeksch
de eeuwigheid zou betekend worden , zodat het
eveneens, zou zijn als of er ftond van eeuwigheid heb ik tt
gegenereerd, wijl namelijk in de eeuwigheid van God geen
opvolging van tijd plaats heeft, maar als 't ware een altoosdurend
heden is. Zulke gedrongene en tegen het
taalgebruik re_gelrecht inlopende uitleggingen kan niemand
maken, dan die eerst uit zijn Theologisch lijstema het
leerftuk van de eeuwige geboorte van Gods zoon geleerd
heeft, en dan naar dat fijstema den Bijbel uitlegt. Daar
het een der voorrechten van onze tijden is, dat men zulk
ene 'verkeerde manier van Bijbel uitleggen hoe langs hoe
meer varen laat, zal er naauwlijks iemand zijn, die dezen
uitleg nu meer zal aannemen. Intusfchen kan ik,
gelijk elk ziet, volgends het geen ik omtrend den zin der
andere uitdrukkingen'gezegd hebbe, dit heden niet opvatten
van den tijd van Jezus opftanding, gelijk zij noodzaaklijk
moeten doen, die of.de uitdrukkingen van zoon
Gods en gegenereerd te zijn oneigenlijk-verftaan, of de.
ïaatfte uitdrukking van de openbaring van Jezus zoonfehap
door zijne opftanding en verhoging verklaren. Ik voor
mij zou met wijlend den, uitmuntenden en voor, den Godsdienst
en de uitlegkunde der Heilige Schrift te vroeg yerftorvenen
Göttingfchen, Godgeleerden ZACHARIAE, in
zijne Biblifche Theologie, I-Deel, jbladz. 112, en in een
prograthma de ufo, notianis Filii Dei Biblico et Dogmatico
(Göttingae 1763) pag. 223, liefst deze zeer natuurlijke,
grondregel aannemen", dat men dit, heden moet Verklaren
naar den aart der gehele fchildering, welke wij in dezen
Pfalm aantreffen. Dé Dichter namelijk voert ons hier den
A 4 Mes-

X 8 )
•Mesfins fprekende in, als de vastftelling of het beflnit,
•dat God aangaande zijn koningrijk gemaakt had, verhalende.
Dit befltfit, hoe zeer hu eeuwig was, befchrijft
hij, op enen dichterlijken trant, als ene belofte,
welke de Mesfias -verhaalt, dat hem op zekeren
tijd, of dag, door God zeiven gedaan was: heden heeft
dan zijne betrekking tot den tijd, wanneer Jehova dit befluit
genomen had: toen, wanneer God dit befluit nam,
Wordt hij verbeeld tot den Gezalfden gezegd te hebben:
heden genereerde ik «.. Maar wanneer was nu de tijd,
wanneer Jehova dit befluit nam? David bepaalt dit wel
met in dezen Pfalm: dan wij weten evenwel uit andere
gronden, dat God dit, zo wel als alle zijne andere befluiten
reeds in de eeuwigheid genomen heeft; dit genereren
kan dan pok gevoeglijk tot denzelfden tijd gebracht worden,
m heden moet dus ook dien zelfden tijd uitdrukken.
Indien wij derbalven Davids uitdrukkingen- alleen op zichzeïven
befchouwen, leert hij hier, dat de Mesfias Gods
zoon is, en wel in enen veel verheveneren zin, dan waarin
hij, als Koning, met dien naam kon betiteld worden ,
Wijl dit zoonfehap als de grond van zijne koninglijke
waardigheid wordt aangemerkt; hij leert tevens, dat hijals
de zoon door God gegenereerd was, dat is, indien
wij menfehen kunnen i en mogen in onze zwakke taal
ene befchrijving van deze verborgenheid geven, dat God
jegens den Gezalfden dezelfde betrekking heeft, als welke
wij uitdrukken door de betrekkelijke namen van vader
en zoon, en dat de grond daarvan even eens in
God was, als in onze voortteling uit onze ouderen.de
grond is, waarom wij hunne kinderen genoemd worden:
— meer toch kunnen wij, naar mijne' gedachten,
van dit leerftuk niet zeggen : — hij leert eindelijk ,

( 9 )
over alles te geven; welken tijd hij door het woord
heden uitdrukt: wanneer die tijd was bepaalt hij niet;
dan wij weten dat dit reeds in de eeuwigheid was;
daar ons aan den enen kant de Pfalm zelf duidelijk
doet zien, dat God den Mesfias reeds als zijnen
Zoon erkend heeft, voor dat hij hem tot Koning had aangefteld,
en daarteboven de openbaring van het Nieuw
Verbond ons leert, dat hij reeds voor zijne geboorte uit
Maria Gods zoon. was, ja dat deze titel hem ,toekwam
uit hoofde van zijne Godlijke natuur, die toch van alle
eeuwigheid was. De verdere ontwikkeling van deze leer
behoort niet tot het plan van deze aanmerkingen: dit alleen
merk ik nog maar aan , dat deze plaats de hoofdplaats
is, uit welke de leer van Jezus als den eniggeboren zoon
van God bij vervolg van tijd nader qntwikkeld is geworden.
— Wijl nu de Mesfias zo Gods zoon was, was
cit de grondflag, dat hij ook in deszelfs plaats de heerfchappij
voerde over alles, waarom hij ook onder
andere Koningen da eerstgeboren genoemd wordt,
Pf. LXXXIX: 28.
ï I r 12. t i
Kust den zoon. Zo heb ik het Hebreeuwsch 13
niet dan fchoorvoetend vertaald, omdat ik zeer twijfel,
of deze vertaling wel goed zij, en ik in die twijfeling hoe
langs hoe meer verfterkt worde; hoewel ik, omdat ik
twijfelde, in mijne overzetting bij de gewone opvatting
gebleven ben. Mijne voorname zwarigheid is in het
A 5 woord

woord >u. Dat dit enen zoon kan betekenen is zeer ze­
ker. Ik wil, ook niet zeggen, gelijk fom.migen gedaan
hebben, dat/13 een .Chaldeeuwsch woord zou zijn, het­
welk lange na Davids tijd eerst, in den Hebreeuw r
fchen tongval zoü zijn aangenomen geworden. Dan
mijn voorname zwarigheid is deze , dat, indien hier
de betekenis,van zoon plaats had, er dan zou moeten
ftaan $g of sggRPte
w i
J'l «' uitdruklijk die zoon door
bedoeld Wordt, tot welken de vader gezegd had: gij
zijt mijn zoon. En het is waarlijk opmerkenswaardig,
dat de oude Overzettingen ook hier vau de betekenis van
zoon zijn afgegaan: zo hebben de LXX ij&fêjfr
Aquila *Wi*

C n )
tekst gemaakt , wijl zij "u tpiw verklaren: wapent »
met reinheid des harten, terwijl zij tevens aail het werk*
woord piEU de betekenis van zich te wapenen geven uit
het-woord [Wf, dat ene wapenrusting betekent, gelijl; men
bij KOE HLER zien kan in EICHHORNS Repertorium±
III Deel, hladz. 10, en bij GEIERUS op deze plaats.
Uit dit alles, dunkt mij, kan rmen dit befluit trekken, dat
men reeds te voren zwarigheid moete gemaakt hebben ora
aan na hier de betekenis van zoon te geven. Wat mij betreft,
ik was reeds te voren op het vermoeden geraakt om "Ó te ver­
gelijken met het Arabifche^}, het welk'de betekenis heeft'
van liefde, als, bij voorbeeld der kinderen tot de ouders,
of der ouders tot kinderen, èn naderhand ook verder van
gehoorzaamheid en onderwerping, insgelijks van alle
deugd, en godvrucht; cn ik verblijdde mij, dat ook mijn
Amtgenoot SCHEIDIUS dezelfde gedachte over deze
fpreekwijs had,. aan wiens dienstvaardigheid ik ook verfchuldigd
ben enige glosfen van GJEUHARI, welke tot
ftaving van deze betekenis dienen kunnen, bij voorbeeld
^3^-_ü_J5.J\ o^-ö. , dat is is het tegenover ge­
fielde van ^ ik heb
wijnen vader lief, of ben mijnen vader gehoorzaam,
^ .«*, \\. ~ ^ of K-^-A-k-i hij is zijnen Schepper ge~
3 si ' * •• --'Si -T«?W''-««£J• «SM ei'«*it
kotrzaam, als ook^l—*—X^-i , dat is zij bewijzen
el-

c Ü j
ëktmderm -onderling liefde en vriendfchap , waarvan
ook het fpreekwoord, het welk noen bij G o-
U U S
Vindt s-ï o-* £U o^u.i ^ het
welk GJEUHARi dus uitlegt: e>~* §
ff**
C : V _ A
^ ' *ér «ifctftf» zijnen vijand
. WMj«W*»aï Voords zijn er ook nog bij de
. Arabifche Schrijvers vele -voorbeelden, waaruit blijkt, dat
tT* \ zelden gehoorzaamheid aan God, deugd, god­
vrucht^ betekent Laat mij er enigen uit de genen, die
x sekomen
' ^fr^s mm m.
S! H >
?^V ' J
'^ord houdt, behoeft nooit befaamd
cfdTl e
\ i J Zijne
** rustplaats der-
Godvrucht, behoeft nooit zacht te fpreken, dat is: kan altijd
vrij mt fpreken.
Insgelijks in den Koran II: 4 4 ^ L ^ N c^w^J
/ M
a a r h
d e n men
W - f ' *> fchen deugd en godvrucht
prediken. Dus ook bij ARABSMDES, ntf
l
Pi ^mand gezegd wordt te zijn
^-w J-*3 WJ» godvruchtig man. Even eens be­
te-*

C 13 )
,Ï\ZV. .L*Sl-/'"">-'i &V/:« £>-iB f'0 (HIS B9W93f t't-i 30'J (.VtV'V.X
tekent godvruchtige», deugdzamen; zo vindt
men den Godsdienftigen Pelgrim, die naar Mekka reist,
bij IBN DOREID, vs. 40 befchreven, als:
Godvruchtigei:, door de verre en moeilijke reis vermagerd.
Meer voorbeelden bij te brengen, acht ik thands geheel
onnodig. Hoe gefchikt zou het nu zijn, indien men ook
hier deze zelfde betekenis aannemende, vertaalde: kleeft
de godvrucht aan; of legt u met ijver toe op gehoorzaamheid
aan God. Daar de Vorften, welke hier aangefprokert
Worden, als rebellen tegen Jehova en zijnen gezalfden
voorkomen, ziet elk, hoe gevoeglijk dezelve hier kunnen
aangefpoord worden tot gehoorzaamheid; en dat juist met
een woord, het welke, volgends het taalgebruik bij de
Arabieren, tegen zulk ene wederfpannigheid over ftaat,
en bij ukftek van de gehoorzaamheid aan God gebruikt
wordt. Ook voegt het werkwoord yvi hier zeer wel,
het welk eigenlijk betekent, vastkleven, appingere, gelijk
A. SCHULTENS heeft opgemerkt, Commev.i.- ad
Proverh. XXIV: 26. Het zou dan ook hier zijn: houdt
u vast aan de gehoorzaamheid, of, gelijk ook wij met dezelfde
leenfpreuk plegen te zeggen, kleeft dezelve aan;
en men zou er dan enigfins mede kunnen vergelijken een
plaats uit Gen. XLiX: 40 J p»' T a
h e t
^'
welk, gelijk mijn vriend A. LENTZ in zijne objf. adfelecta
Vet. Teft. loca, in de meer aangehaalde Sylloge Disfertat.
Tom. II, pag. 1001 zeer wel heeft aangemerkt,
moet vertolkt worden: aan uwen mond zei al mijn volk
kle-

C 14 )
lieven, dat is, gereed zijn om alle uwe bevelen te doen.
ps?' moet namelijk daar niet'van pp» 0f pi», maar van
pen in deze betekenis worden afgeleid.
I V: 7.
Uw oog, Jehova! ftrale ons toe! In het Hebreeuwsch
ïiirv T» UK vfy rtw. Sommigen vinden in deze woorden
zo veel zwarigheid, dat zij nodig oordelen om
den tekst te veranderen , gelijk, bijvoorbeeld, M1 c H A ë-
Lis, in zijne Oriënt'alifche und Exegetifche Bibliothek,
X Deel, bladz. as.6, waar hij voorflaat naj te lezen,
het welk een imperativus zou zijn met een n paragogicum
en betekenen zou vexiïïum elevare, of nej, het welk een
nomen generis feminini zijn zou van het masculinum DJ
vexillum, welk Iaatfte hij ook in zijne overzetting volgt,
dus vertalende:
Viele fagen: wer wird uns hesfere zeiten fehen lasfen?
Du, Jehova, das Licht deines Angefichts fey unzer Feld.
zeichen !
Maar zou niet PDJ het zelfde zijn, als verheffen?
daar toch zeer dikwijls, gelijk zelfs den eerstbegin-
„ nenden bekend js, de D en de V? zo wel als ook de x en
de n in de uitfpraak onder eikanderen verwisfeld worden.
En hier fchijnt mij dit zo veel te waarfchijnlijker, daar
toch deze woorden duidelijk genomen zijn uit een gedeelte
van

C 15 )
van den Priefterlijken zegen, Num. VI: 14. Hfir «»'
V I : 8.
Over het eerfte lid van dit vers kan men KOEHLER
zien in EICHHORNS Repertorium, UlDeei, bladz. 28.
In het tvvede deel vertalen alle de Ouden, uitgenomen den
Chaldeeiiwfchen uitbreider en den Syriër, als of zij
•nprty gelezen- hadden: ik hen verouderd, welke lezing
ook aan DA THE beter voorkomt; dan te onrechte: daar
ppjr eigenlijk verftijven, hard zijn betekent, kan het zeer
wel gebruikt worden van die ftijf heid der ogen , welk een
gevolg is van hevige fmerten, vooral van het menigvuldige
fchreien. Dat pw deze betekenis eigenlijk heeft,
blijkt, indien wij het Arabifche S~-£ vergelijken, het
welk, zo als men zelfs uit de gelijkheid der uitleggingen
bij GOLIUS en GIGGEIUS zien kan, met 5
dat naar de letters ons prw is, verwisfeld wordt: dus
wordt onder anderen, S— ^—£ gebruikt van vochten,
die opdrogen en verftijven, waartoe behoort deze glosfe
bij GIGGEIUS j - i
3
^—-l—£ — • £
*—3\ lotitim fupra coxas camelae ar uit, of, gelijk
GOLIUS heeft, adpacta fuit ad femora camelae & ficco-
taf uit urina, en —s-Sa-J^ &_i

C 16 3
het oog gebruikt te worden, crnx vertaal ik hier, zo
wel als Pf. LXIX: 20 door , ellenden,-yr\\L de
betekenis van in genen dele ftrookt met de paral-
V U : 5-
Of drukte hen, die onverdiend mij haten. Toen ik deze
plaats overzette, was ik omtrend derzelver warén zin zeer
onzeker; en ook nog blijft mijne onzekerheid voortdmen.
In deze onzekerheid ben ik toen de lezing gevolgd, welke
OOkHoüBICANT, LOWTH in M E R R I C K S « .
Uons on thePfalms, p ag. 7, MicHAëns, DATHE,
KNAPP, MENDELSsoHNen anderen hebben voorgetrokken,
namelijk nxrrw, voor wélke lezing ook het
gezachyan de Syrifche overzetting en van de Chaldeeuwfche
uitbreiding wordtbijgebragt. Dan de Heer SCHROB-
DER, over deze plaats van mij gevraagd, heeft tegen deze
lezing ene, naar het mij voorkomt, zeer gewichtig
aanmerking gemaakt, te weten, dat ynb altijd gebruikt
wordt van enen fterkeren , welk enen zwakkeren onderdrukt,
en dat het dus hier minder te pas komt wijl het
niet geloofbaar is, dat David in den toeftand, waarin bi,"
nu was, zou betuigen, dat hij Saul door zijne kracht zou
onderdrukt hebben, of zelfs getracht hebben zulks te
doen. Verder heeft mij die geleerde man ene nieuwe gisfing
over deze plaats medegedeeld, volgends welke men
voor nsW moest lezen nsW;: fin nu betekent zo'
veel als convelkre, extrahere e locofuo, rukken, uit zijne
plaats

( i7 )
plaats rukken; en met het zelve komt niet alleen het Arabifche
^jo-La., maar ook overeen: dit
nu wordt inzonderheid gebruikt voor iemand van zijnen
post of van zijne weerdigheid te ontzetten; {detrahere
aliquem de fua dignitate aut munere, eum quafi revellendo
de loco fuo ) en dit was juist de misdaad, waarvan David
befchuldigd werd, en welke hij hier zo verre van zich verwijdert,
dat hij Saul , en deszelfs geflacht van de koninglijke
waardigheid zocht te ontzetten. Volgends deze
waarlijk fraie gisfing zou men dan dit vers dus moeten vertalen:
Zo 'k ooit me aan mijn verrader wreekte,
Of hem, die onverdiend mij haat,
Zocht van den troon te rukken.
Men moet insgelijks dan gedenken aan den regel dat de
woorden, welke ene daad betekenen, dikwijls alleen voor
ere poging van die daad gebruikt worden. Zie GLAS-
SI I , Philol. Sacr. Tom, I, pag. 202.
Nog een woord over de vertaling van het eerde lid; ik
ben daar VENEMA gevolgd, en A. SCHULTENS,
Comment. ad Job. pag. 642. Intusfchen fchijnt mij de
gisfing van EICHHORN, Bibliothek der Bibl. Lifter.
I Deel, bladz. 496, niet onwaarfchijnlijk, dat men
voor «pSj» moet lezen 'ötos, daar de betekenis van verrader
in de andere voorbeelden door SCHULTENS en VENE­
MA bijgebracht, niet in de Species kal, maar Pikkel
plaats heeft, en in het Arabisch in de IV conjugatie
B V I I:

C 1» )
V I I: 10.
Voor "jniii lees ik hier alleen jrd gelijk ook DATHE
en anderen: de particula copulativa, fchijnt hier geheel
niet te voegen; en de affchrijvers hebben met dezelve zeer
willekeurig omgegaan. Vergel. ook EICHHORNS Bibliothek,
I Deel, bladz. 497.
VII: 11.
D'nSx hy »up» Men vertaalt deze woorden doorgaands:
mijn fchild is bij God, dat is, bij God is mijne befcherming.
VENEMA tekent er nog dit bij aan: „ Phrafis,
„ clypeus meus est fuper Deo, crrrVfc *w, peculiari iliius
„ praepofitionis ufu denotat, Deo incumbit, Dei est,
„ mihi clypeum praeftare, me obtegere et protegere.
„ Jud. XIX: 20. omnis defectus tuus est fuper me, mihi
„ explendus incumbit. Vid. et Ezech. XLV: 17. Pf.
„ LVI: 13. " Intusfchen dunken mij de voorbeelden,
door hem bijgebragt van ene andere natuur te zijn.
Anderen denken , dat men het vertolken kan : mijn fchild
is bij Jehova of Jehova draagt mijn fchild; gelijk Pf.
LXXX1X: 19 uao iW?, onze fchild is bij Jehova, dat
is , hij dekt ons met zijn fchild, hij befchermt ons. Zo
vat

C 19 )
-vat het onder anderen KOEHLER op in EICHHORNS
Repertorium, III Deel, bladz. 35: dan behalven dat ik
zeer twfjfele, of h en bv in deze betekenis kunnen verwisfeld
worden, geloof ik ook, dat de fpreekwijs, Pf.
LXXXIX: 19 iets anders betekent, gelijk men uit mijne
overzetting en korte aanmerkingen op die plaats zien
kan. Het kwam mij om alle deze redenen eenvouwigst
voor om voor hp te lezen 'ty. Dit geeft zeker enen zeer
goeden zin, en komt met den ftijl van David zeer wel over
een, die zeer dikwijls Jehova zijn fchild noemt; en onze
plaats is dan het naafte te vergelijken met Pf. UI: 4,
•ijn -pn mn> nnx. Het is wel zo, dat men daar nn leest,
maar ik weet evenwel niet, dat er in den aart der tale
iets is, waarom men hier niet zo wel h> als nyi zou kuneen
zeggen.
V I I I : 2.
Uw eer verheft zich boven V hemelzwerk. In het Ile-
breeuwsch crntyn $9 ym ron iw, Daar de woordvoe­
ging van dit lid zeker meer of min ongewoon is, behoeft
men zich niet te verwonderen, dat er zeer verfchillende
gedachten over zijn. A. SCHULTENS, Animadv. ad
V. T. h. I. vergeleek run met het Arabifche ^-^-ï
laudare, prijzen, en zette het over laus gloriae tuae est
fupra coelos, of quia laus gloriae tuae est fupra coelos,
MiCHAëLis , Oriënt, und Exeget. Bibl. XI Deel,
bladz. 199, 200 komt in zo verre met SCHULTENS
overeen, dat hij rqri insgelijks door prijzen vertaalt, en
B 2 be-

40 )
behalven het Arahifche i^X3 ook nog het Syrlfche
i~jZ vergelijkt; alleen yerfchilt hij daarin, dat hij of
run in ftatu conjiruSlo van njri laus, wil lezen, zo dat de
zin zij: het lied uwer heerlijkheid, dat is uw loflied, of
run in praeterito, zo dat men vertale: wiens heerlijkheid
boven den hemel gezongen wordt, 't welk beide in den zin
op een uitkomt: hij heeft daarom ook dit vers in zijne
vertaling dus gegeven:
Jehova, unfer Herr, wie prachtig ist dein Nahme auf
der ganzen Er de;
Du, des/en loblied iiber den Himmeln gefungen wirdl
Hem volgen DOEDERLEIN, Schol, ad libros Poëticos
V. T. h. I. KNAPP, en DATHE. VENEMA vertaalde
run door domicilium fixum uit vergelijking van het
Arabisch: cujus domicilium majejlatis tu e fixum fup. r
coelos. Vooreen gedeelte had hem reeds HOUBIGANT
in deze opvatting voorgegaan, die op deze plaats de volgende
aanmerking heeft: ,, Obfequimur Chaldaeo, Syro,
„ Symmacho, Hieronymo, ut legamus njn pofuisti, ex
„ njn , unde wn Arab. habitare; Hiphil collocare; nifi
„ forte nru ex ]nj. " Mijns oordeels behoeft men hier
geen de minfte verandering in de lezing te maken, indien
wij run aanmerken als een infinitivus met een n paragogicum
van ]nj, en run voor nn: geplaatst achten,
gelijk meermalen de infinitivus voor een verbum finitum
genomen wordt; vooral in enen poëtifchen ftijl, zo als
GE IE RUS reeds bij deze plaats heeft aangemerkt, met
wien men vergelijken kan SCHROEDERI Syntax.
Hebr. Reg. LIV. Vervolgends kunnen wij hier aan dit
woord

( 21 )
woord zeer gevoeglijk deszelfs eigenlijke betekenis van
uittrekken, tendere, protendere geven, welke men kan
bewezen zien zo door anderen, als inzonderheid door den
beroemden Amfterdaml'chen Hoogleeraar D. WALRA­
VEN, Dhfert. de vota Jephtae, §. 30: en dus kunnen
wij de woorden vertalen, wiens eer boven de Hemelen uitgebreid
is; of gelijk ik het vrijer gegeven hebbe: uw eer
verheft zich boven 't Hemel-zwerk. En ook deze.betekenis
fchijnen de LXX Overzetters reeds op het oog gehad
te hebben, wanneer ze vertalen «n InW* i [ttyxxoTrf'mmi
welken ook de Vulgata en de Arabifche
vertaler volgen. Naar deze vertaling is er in dit vers
ene fraie opklimming; daar in het eerfté lid de roem van
Jehova als heerlijk over de gehele aarde gezongen wordt,
terwijl, volgends het twede lid, zijne majefteit zich niet
bepaalt bij deze aarde; zij verheft zich zelfs boven den
Hemel; zij verfpreidt zich van de aarde af tot door alle
de onmeetbare ruimten van het ganfche geheelal. Onze
Pialmberijming heeft dus zeer wel deze woorden dus om>
fchreven:
Gij, die den glans van uwe majefteit
Hebt boven lucht en heemlen uitgebreid.
VIII: 3-
MicHAëLis denkt in zijne aanmerkingen op deze
plaats, dat de zin van het eerfte gedeelte van dit vers
vloeiender en gemaklijker zijn zoude, indien men, met
ene kleine afwijking van de Joodfche vokaalftippen, dus
B 3 ver-

C *2 )
Vertolkte: uit den mond der kinderen en zuigelingen Hin­
ken flerke bewijzen, te weten, voor de majefteit van God
Die kleine verandering beftaat, volgends zijne Oriënt, un'd
Exeget. Bibliothek, XI Deel, bladz. 200 hierin, dat
men voor iy ms; leze ui fundamentum roboris, dat
is, gelijk hij zelf het uitlegt: fundamentum firmum, ar-
gumenta. invi&a. Dan deze fchijnt mij ene der ongeluk-
kigfte cntifche gisfingen te zijn, welke deze grote man
heeft voor. den dag gebragt; daar ze ene der fraaifte Oos-
terfche beelden uit den tekst ruimt. Ik heb in de korte
aanmerkingen dit beeld, waardoor men den roem met een
huis vergelijkt, met een enkel woord aangeftipt; laat mij
er hier enige weinige voorbeelden van geven, welke mis-
fchien hun niet onaangenaam zullen zijn, die in de fchrif-
ten der Oosterfche Dichters minder bedreven zijn. Zo
vindtmen bij HARIRI, aangehaald door SCHULTENS
Comment. in Job. pag. 388. '
f-S-* Ó 1
-^
Hij bouwt zich enen groten roem en bewoont dien; en
verkrijgt zich dus enen fiand, naar welken niemand durft
jiaan.
Dus zegt ook ARABSIADES, Hifi. Tim. Tom. I,
pag. 524 volgends de verbeteringen van den Heer MAN-
GER. ~C^ üUüspJt tH~5 &J o-t-^j
j> mty jL-^XJi Hij bouwde zich onder
bet menschdom een zeer vast gebouw, dat op de fterkfie
grond-

( 23 )
grondvesten rustte; dat is, hij verwierf onder de menfcheti
enen duurzamen roem.
Het tegendeel is dit huis van roem en eer omverterukken
en te vernielen. Dus leest men bij HARIRI, Conf.
XXXIII, aangehaald door A. SCHULTENS, ad Conf. •
VI, pag. 253.
De onheilen hebben mijne rots gefchokt, en mijnen roem
en deszelfs grondvesten omvergerukt.
Zo.ook bij ARABSIADES, Hifi. Tam. Tom. \,pag m
.Indien het Godlijk befluit mijn gebouw wil vernielen, dat
is, mijnen roem vernietigen.
X : 3 > 4-
Dat deze verfen zeer moeilijk zijn , behoef ik den kundigen
niet te zeggen; en men kan het zeer duidelijk uit
de verfchillende opvattingen der geleerden door J. W.
SCHROEDER, in zijnen Commentarius in Pf. X opgegeven,
afnemen. Naar mijne gisfing, welke ik in de
overzetting gezocht heb uittedrukken, moeten deze verfen
dus afgedeeld en gelezen worden:
B 4 *

imxn by .pan bbn

voorbeeld, Pf, XXX: 13. LVII: 11. Spreuk. XI; 6enz.
Zie SCHOETGENII, mant is fa ad Waltheri ellipfes He~
braicas, pag. 149. 3.) Ik voeg de woorden pa yxa wal
bij eikanderen, en ftrijk de 1 voor l>» uit, die misfchien
bij vergisfing uit het vorige W2i herhaald is: dezelve betekenen
naar de woorden, rovende zegent hij zijne ziele
wsj "pa is ene fpreekwijs die ook voorkomt Pf. XLIX:
19; zij betekent daar zich zeiven wel te doen; maar hier
zich zeiven trotsch te prijzen, en fchijnt met opzet gebruikt
te zijn , als regelrecht overftaande tegen rort» y«J,
het welk aanftonds volgt. Niemand ftote er zich intusfchen
aan, dat het woord waj voor i'ïa ftaat; want zulk
ene plaatfing, hoe zeer ze in de Hebreeuwfche taal niet
gewoon is, vindt men echter nu en dan, gelijk Pf.
XC1X: 4, arw aatPD fio, voor aaa'D an« fra, en in deze
zelfde fpreekwijs Pf. XLIX: 19, füf rtta wai, voor
rna 102: pa*, om nu van geen andere plaatfen te gewagen.
— Het geen verder volgt heeft minder zwarigheid:
alleen, dunkt mij, gelijk ik ook reeds herinnerd heb, dat
rarv ysj juist het tegenftelde is van ram pa. Terwijl hij
rooft, verheft hij zich zeiven, zich prijzende en beroemende
op zijn geluk, Jehova integendeel en zijne wet verfmaadt
hij, daar de hoofdfom van alle zijne gedachten
en overleggingen daarop uitkomt: God wreekt het niet;
ja er is geen God. Ik moet er alleen maar dit bijvoegen,
dat ik in' de twe laatfte leden van dit vers hoofdzaaklijk
overeenftem met SCHNURRER, Disfert. Phil. Crit.
pag. 175, 176, en met anderen, daar genoemd, welke
hem reeds zijn voorgegaan.
B 5 X:

C 26 )
X: 5.
ion r>rr. Ik koom in de verklaring dezer fpreekwijs
volkomen met J. W. SCHROEDER en SCHNURRER
/. c overeen; alleen zoude ik zeer gereed zijn om te geloven
, dat men voor iVrv een pasfivum diende te lezen,
het zij iVnj in Niphal, het zij ftr» of ft» in i ^ / W ; de
LXX en de Syrifcbe vertaling, die het werkwoord bin
met »n fchijnen verward te hebben, omdat zij ter dezer
plaatfe aan hm geen gefchikte betekenis wisten te geven,
hebben hier denkelijk ook een pasfivum gelezen; wijl de
eerften het vertaald hebben frfa\hrn d^iii, ^„s, e n
laatfte cnA^ol het welk denzelfden zin heeft.
Intusfchen zijn er enige oude uitgaven bij DE ROS SI,
welke althands pre zonder • lezen, het welk men fm zou
kunnen uitfprcken; hoewel het tevens zeker is, dat men
op de enkele uitlating der matres Mtionis geen verfchillende
lezing gronden kan, wijl de Joodfche affchrijvers in
dezelve weg te laten of uittedrukken zich ene grote vrijheid
vergunnen. Een handfchrift bij DE Rossi heeft
ook ene lezing, die zeer goed zou zijn, namelijk mai Vn,
Hij maakt zijne wegen krom; dan het gezach van een enkel
handfchrift doet weinig af.
Met de laatfte uitdrukking van dit vers ara r»a< vnrs
komt de plaats van PLAUTUS zeer wel overeen: Mih
Glor. I: 1, 17.
Cu-

C 27 )
Cujus tu legiones difflavisti Jpiritu,
Quafi ventus folia.
De LXX, die het overzetten *•*'»»•»» M I ixfifZ* A»rS K***-
*ujiE»Va, hebben nog tra» van nnj? afgeleid, nog nna'
gelezen, gelijk KOE HL ER gist /. c. bladz. 54, maar
alleen, gelijk SCHNURRER zeer wel heelt opgemerkt,
de Hebreeuwfche fpreekwijs, omdat dezelve hun te ftout
fcheen, meer verklaard dan overgezet, en daardoor enigfins
verzacht.
X: 8.
Hij ligt in zijne hinderlaag. O'Tin aixoa air. Het
woord Dnsn heeft in dezen famenhang den uitleggeren
enige moeite gemaakt. SCHNURRER oordeelt zeer wel,
dat de betekenis van voorhoven,; of hoeven hier niet gefchikt
is; hij vertaalt daarom deze fpreekwijs door loca
infidiarum munita, en vergelijkt het Arabifche .AO_&,
het welk ene verfterkte en wel ingcflotene plaats betekent:
en ook deze betekenis komt mij hier zeer gelehikt voor;
ten zij men liever door canxn horden wilde verftaan met
MICHACLIS, Suppl. Lex. pag. 894, wanneer men er
horden van vijanden door verftaan kan, die David belaagden
, wier hoofd en aanvoerder dan hier bedoelt wordt.
Dan met dat alles zij het mij geoorloofd ene gisfing
voortedragen, of men niet isn zou mogen vergelijken met
het Arabifche 'i* « .*•> , het welk door GJEUHARI
on-

( =3 )
onder anderen verklaard wordt & *
^ Ar"*"^ .TOI^ dat is, f«« /rofp »>«« y«r

( *9 )
De Heer J. W. SCHROEDER heeft deze hardigheid
wel enigfins getracht te verzachten door het net hier on-
eigeniijk te nemen voor een leeuwenhol, het welke uit te­
nen en takken te famen gevlochten, natuurlijk met een
net zou kunnen vergeleken worden; dan hoe fraai uitge­
dacht deze uitlegging ook zij, wijkt ze, gelijk ook de
Heer SCHNURRER aanmerkt, te ver af van de gewone
manier van fpreken, dan dat men niet aan ene andere, die
daarmede beter ftrookte, de voorkeur geven zoude.
SCHNURRER zelf is van gedachten, dat met de woor­
den •» «|OiT een nieuw vers moet aanvangen, en te gelijk
ene nieuwe vergelijking; zodat die booswicht, welke
even te voren met enen leeuw vergeleken was, nu met
enen jager vergeleken worde: vervolgends verklaart hij
de fpreekwijs \Htra ïaoaa, dum ipfe tendit rete fuum;
daarteboven n»' procumbit en njT) of roT eigenlijk, com-
minuitur, geeft hij, colligit fe, contrahitque, ut delite-
fiat. Zijne ganfche vertaling is dan dus:
Rapiunt miferos, dum rete fuum ten dunt, contrahunt fe,
procumbunt,
Inciditque in laqueos illorum multitudo calamitoforum.
Dan vooreerst fchijnt mij de afwisfeling van deze twe
vergelijkingen wat zeer fchielijk te zijn; vooral daar t\arr
zeker ziet op *n> 'prh arw: door het eerfte wordt he,t op«
zet te kennen gegeven, door het laatfte de uitvoering van
dat opzet; wordt dan het eerfte van den leeuw gezegt,
zo fchijnt ook het ander daarvan te moeten opgevat wor­
den. Ten anderen is «jtsn eigenlijk inuncare, unco im-
paclo rapere, in de klaauwen grijpen, niet zeer gefchikt
voorenen jager, die het wild in een net vangt, maar in­
tegendeel allergefchiktst voor enen leeuw, die zijnen roof
*in

C 30 )
ïn de klaauwen grijpt; waarom ook, gelijk J. W.
SCHRODER getoond heeft, oUa-^ bij de Arabieren
vooral van roofdieren gebruikt wordt. Eindelijk toont
gelijk ik aanftonds zal trachten te bewijzen, het woord'
rmi of rtJT niet onduidelijk aan, dat de Dichter de vergelijking
van den leeuw niet laat varen, maar ook nog in
het tiende vers voortzet.
Het zij dan ook mij geoorloofd om mijne gedachten,
naar welke mijne overzetting ingericht is, voortedragen,
en aan het onderzoek van meer kundigen aan te bevelen.
ï-0 Ik voeg de woorden 01703 yp bij m an < ; i n d e r e n
en geef aan ITO de betekenis van vasthouden, zo dat het
naar de woorden zijn zou: hij grijpt den armen door hem
vast te houden, of, zo dat hij hem vasthoude. Men vergelijke
ten dien einde met ipm het Arabifche jUu-^o,
het welk zo veel als vasthouden betekent: het wordt inzonderheid
gebruikt van iemand die gevangen gehouden
wordt door ARABSIADES, Hifi. Tam. Tom. I, pag.
618, lin. 15; en wordt dus ook hier zeer gefchikt gebezigd
van enen leeuw, die zijnen roof eerst in zijne
klaauwen grijpt, en dan in dezelve zo geklemd houdt,
dat er geen kans van ontkoming zij. 2.) Voor ron, het
welk hier geen goeden zin geeft, lees ik na?., hetwelk,
door ene uitlating van het pronomen adfixum in , welke ,
gelijk boven reeds gezegd is, meer gewoon is, gefield is
voor wtóv. De lezing rui', welke hier ook de Keri heeft,
wordt door het gezach van vele handfchriften bij KEN-
NICOTT bevestigd. Over de betekenis zelve van dit
werkwoord, in ftukken floten, vergruizen, kan men
J. W. ScHROEDER , pag. 223. enz. nazien. 3.) infcni,
het welk ik bij roT voege, neem ik voor enen infinitivus
van het werkwoord en-, het welk ik vergelijke met het
Ara-

C 31 )
Arabifche J^j^J, het welk, gelijk men zelfs uit GO­
LIUS en GIGGEIUS zien kan, inzonderheid van grote
gulzigheid in het eten gebruikt wordt. Ik zal omtrend de
betekenis van dit woord nog iets zeggen bij Pf. LXI: 6.
4.) In het laatfte lid van vs. 10 o^D^ri voisw b-sn rm\ geloof
ik, dat men voor CD'Kzbn beter leest nsoVi, of gelijk
vs. 8 en 14 gelezen wordt, a^n. Het komt mij namelijk
voor, (en hierin ftem ik met den Heer N. W.
SCHROEDER overeen) dat dit woord, een verbum
quadrUherum is , te famen gefteld uit f?n, het welk eerst
zwart zijn betekent, en daarna van allerleie ellende gebruikt
wordt, gelijk J. W. SCHROEDER, bij het achtfte
vers' zeer uitvoerig bewezen heeft, en uit njo, het
welk eigenlijk zo veel betekent, als geftamt, gefloten worden,
en wel zo dat iets door het ftoten in eikanderen geftampd
worde, (tundi, contundi^) gelijk uit vergelijking
van het Arabisch c
\—'==>, ^x-Zzs 5 L-g_£=r ? ert
^—£==> duidelijk blijkt; van waar het naderhand ge­
bruikt is, vanzulken, die door onheilen en droefheid ge­
heel en al overftelpt zijn, waarvan vooral bij de Arabieren
l._£=?L-£=> gebruikt wordt, gelijk ook c
L.f=r> med.
, en ^ — , waannede men voor dezelfde beteke­
nis ook nog , en misfchien ook ^U-éz» kan ver­
gelijken. Dat nto in den oorfpronglijken tekst dezelfde
betekenis heeft, kan zelfs genoegfaam uit de woordenboe­
ken blijken. Van fin derhalven en nto komt na^n, of
PtspSn •> waarvoor men ook kon fchrijven met weglating van
de H npSrj of rojwj, Dit blijkt intusfchen uit het gezegde,
dat

C 3* )
dat dit woord den hoogden trap van armoede en ellende
te kennen geeft. Eindelijk wat het woord vol spa betreft,
men heeft ook daarvan verfcheidene uitleggingen; en
ik wil graag bekennen, dat ik omtrend het zelve ook niets
dan ene gisfing kan voor den dag brengen, welke nog ver»
re is van mij volkomen te behagen, maar die ik alleen
voordrage, of ze misfehien iets mogt toebrengen, om anderen
op het fpoor van zekerheid te brengen. Daar de
Dichter tot nog toe het beeld van enen leeuw gedurig op
het oog gehad heeft, zou ik niet graag geloven, dat hij
het hier op het laatfte geheel verlaten zonde. Ik heb het
daarom gewaagt om TOttp te vertalen door zijne kaken,
(faucesj waarvoor ik evenwel tot nog toe geen' anderen
grond hebbe, dan dat fj~*a-£ en »,.,,?. door
GJEUHARI verklaard worden ^j-^=s\ een gulzige,
een vraat; het welk dus zeer gevoeglijk ene benaming
van de gulzige kaken van enen leeuw zou kunnen zijn.
De gehele plaats is, volgends deze gistingen, dus te lezen
en af te delen:
AaDa mto iröoa a*w»
"ii tjianS x«f
13BD3 "IV ^BtV
nan» intsna
naaSn r-o/spa ion n#'
X I: 3.
Men rukt den grond/lach om van '/ recht. Zo heb ik
de Hebri.euwfi.he woorden JIDYI» nwn o overgezet, omdat

t 33 )
dat ik niets beters wist, hoe zeer ik hierin nog niet f&
rusten kunne. Ik heb fftf, het welk, fchoon in ene geheel
andere betekenis, nog maar eens voorkomt, Jez.
XIX: io, indien maar de lezing daar echt zij, voorfundamenten
of grond/Jagen genomen öp het voetfpoor van
den Chaldeeuwfchen Uitbreider, die het door KrrM vertaalt,
welken ook onze Overzetters, VENEMA en andere
zo Christen als joodfche Uitleggers volgen. De enige
grond voor deze betekenis is, dat dit woord kan afgeleid
worden van m>, het welk pouere, Jfellen, zetten
betekent; dan elk ziet, dat hier uit niets anders volgt,
dan dat dit woord ook fundamenten kan betekenen, die
dan hier de fundamenten van recht en billijkheid zouden
moeten zijn; maar dat het dit waarlijk betekent hebbe ,
blijkt er niet uit; en de gevoeglijkheid van deze betekenis
in dezen famenhang doet niets ten voordele van dezelve
af, zo lange men niet weet, dat ook het gebruik dei?
tale zulk ene betekenis bevestigt, welke voorden famenhang
voegt. De LXX Overzetters en de Vulgata hebben
ir, i'^T^nV*, quoniam quae perfect'st l, deftruxe-
runt, en zo ook de Syriër en Arabier; misfchien volgends
de lezing fltntfrt vart ntf /lellen, en daarvan daaii
iets doen, ten uitvoer brengen, gelijk het Griekfche vïimt
insgelijks dikwijls Voor gebezigd wordt, waarvan de
Voorbeelden zelfs den eersfbeginnenden genoegfaam bekend
zijn. Wran zou dan zijn voor niwrt -\m, en men
zou het kunnen vertalen; zij rukken om V geen gij hadt
vastgefield, dat is gedaan en uitgevoerd hadt. En dezelezing
is op zich zelve niet ongefchikt: de zin zoü dus
zijn; wat zoudt gij doen, daar zij alles wat gif verordend
en gedaan hebt, verachten, en vernietigen? vlugt daarom
liever, daar nu al uw gezaCh in het rijk uit is : evenwel
voor den tijd, dat David voor Saul vlugtte, fchikt deze lezing
V nier,

C 34 >
piet, wijl hij toen nog geen verordeningen gemaakt had ,
die .Saul en deszelfs aanhang omver konden werpen: mij
is dies ene andere gisfing onder de aandagt gekomen, die
ik aan kundigen ten onderzoek aanbevele; te weten, dat
men voor hW£j, het welk een participium ahivum is,
het participium pasftvum m'nwn leze: men zou het dan
kunnen overzetten naar de woorden; zij rukken alles wat
vast /laat omver, dat is, gelijk wij zouden zeggen, zij
werpen alles het onderfle hoven, en dus is er geen veiligheid.
X I: 7.
IIOUBICANT en MICHASLIS geloven, dat alle oude
Overzetters, die hier overal zo vertalen , als of zij een
adfixum fingulare gelezen hadden, in hunne affchriften
Tja gehad hebben, het welke zij tevens voor de ware lezing
houden; dan ik twijfel nog, of de lezing wel behoeve
veranderd te worden, daar LOWTH de Poefi facra
Jrlehr. pag. 43 opmerkt, dat 10 foms ook voor het fin»
gulare t gebruikt wordt; en hoe wel fommige plaatfen,
die hij bijbrengt, dit niet bewijzen, fchijnt toch tegen
anderen minder te zeggen zijn, bij 'voorbeeld, Joh. XX:
23. XXII: 2. XXVII: 23. Indien men evenwel dacht,
dat de lezing moest veranderd worden, zou men dan niet
WJ3 kunnen lezen, waaruit gcmaklijk W6 ontdaan kon ?
De D en de n worden meermalen in de h ndfchriften verwisfeld,
waarvan men verfcheiden voorbeelden zien kan
bij CAPELLUS, Grit: Sacr. Lib. I, Cap. VIII, §. 2,
bij

K 35 >
bij welke ik, zo het nodig ware, nog vele anderen voe­
gen konde. «rrjB komt wel elders niet voor; maar zoa
men niet even zo goed, róa en VJD als irvi-p en w en an­
dere diergelijke woorden onder eikanderen hebben kunnea
yerwisfclen ?
X I I : ?.
Als zilver, dat in de aarde zelf gereinigd enz. In d*
Vertaling der moeilijke fpreekwijs px 1
? bfopï ben ik Mi-
CHAëLis gevolgd, die het meer woordelijk vertaalt:
ein von der erde in ihrer werkflatt gereinigtes filber. Nog
meer woordelijk zou het zijn zilver gereinigd in de werk­
plaats der aarde. b s
by namelijk kan een werkplaats bete­
kenen, in zo verre Sko ook betekent arbeiden, werken^
waarvan ook rvrbp werk betekent; en zo zou ptó ei­
genlijk zijn de werkplaats der aarde, zodat de aarde zelf
als de werkplaats befchouwd worde, waarin het zilver
gelouterd was; in plaats dat het anders nadat het uit da
aarde gehaald was, eerst in werkplaatfen bearbeid werd.
En zulk zilver, het welk men nu en dan in de zilvermij­
nen vindt, wordt zeer hoog gefchat wegens deszelfs zeld­
zaamheid en grotere fijnheid: Gods woorden moeten dan
wel zeer zuiver zijn', wanneer ze niet alleen met zulk zil­
ver, maar dat zelfs nog daarteboven zevenmaal gelouterd,
vergeleken worden. In yyh is de b een teken van den
genitivus, gelijk meermalen, hoewel zelden, plaatsheeft,
bij voorbeeld, Levit. XIII: 48, en elders. Zie NOL-
DIUS en GLASSIUS, Tom. I, pag. 81. Zo ook aan*
ftonds vers 9 DIS 'i±> nht voor cnx vu rsht.
Cs XII?

56 )
XII: p.
De vertaling der woorden oix ^ rfa n*u, welke ifc
verkozen hebbe, heeft ook de Chaldeeuwfche uitbreidingj
en uit de nieuweren MICHAHLIS en MENDELSSOHN.
DI is volgends die opvatting de infinitivus van DDT,
het welk van het woord noi, dat van wormen die
men in verrotte en bedorvene fpijzen vindt, gebezigd
wordt, zo veel betekent als verminare: zo leest
men van het Manna, Exod. XVI: 20. aybun eanM, het
krielde van wormen. —- Men vertaalt deze fpreekwijs
doorgaands, als het fichuim des volks tot eer en aanzien
-verheven wordt, leidende OT af van on verheven zijn; da
hoezeer wel de aart der tale tegen deze opvatting niet ftrijde;
dunkt mij de andere evenwel fraaier te zijn, en des
Dichters verachting van die Godlozen, welke hij hier bedoelt
, veel treffender te fchilderen; en daarom heb ik uit
deze twe opvattingen, die beide met den aart der tale zeer
wel ftroken, de laatfte verkoren.
XIV: 4. 5-
In deze verfen, welke den Uitleggeren niet weinig moeite
veroorzaakt hebben, voeg ik 1.) de woorden un< «V»
•?j bij malkanderen , welke volgends den aart der Hebreeuw-

C 37 5
fcrecuwfche taal zo veel betekenen als, weten dan de werkers
der ongerechtigheid niets, dat is, zijn ze geheel verdwaasd,
onvernuftig, onzinnig. Het is wel zo, dat het
woord hj niet gevonden wordt in twe handfchriften bij
KENNICOTT, en in de gelijkluidende plaats Pf. LUI: 5;
dan ik geloof, dat die handfchriften het hier kwalijk uitlaten
, en dat het Pf. LUI op het gezach van zeer vele
handfchriften en uitgaven bij KENNIC OTT • en DE
Ros SI in den tekst moet ingevoegd worden, 2.) In
tmvh rwx »DI» ,C
IDK volg ik die uitleggers, welke het opvatten,
als of men las CDrii ibsx TJMD. Naar den letter zoude
het zijn: etende mijn volk, eten zij brood. 3.) In de
woorden isnp x 1
? nin' komt het mij met VENEMA best
voor om K 1
? als een nomen fuhflantivum te nemen, dat nihil,
niets betekent. Dat ió die betekenis foms heeft,
kan men door verfcheiden voorbeelden bevestigd zien door
den Heer SCHROEDER, Syntax. Hebr. Reg. XCI1I,
pag. 402, 403. Ik weet wel, dat MiCHAëLis in zijne
Supplem. Lex. Hebr. pag. 1390 er zeer veel tegen
heeft, dat men non en nihil niet onderfcheidt: daa daar
het zeei* zeker is, dat alle adverbia in hunne eerfte betekenis
nomina zijn; daar tevens andere adverbia, bij voorbeeld
aj, nip, p-i, en anderen , foms als nomina gebruikt
worden, zie ik niet, waarom zulks ook in vh geen plaats
zou hebben. — Dan het oogmerk van deze aanmerkingen
verbiedt mij om mij verder in zulke louter Grammatikale
onderzoekingen intelaten. 4.) Het vijfde vers voeg ik 011ftiiddelijk
met het voorgaande te famen ; en de fpreekwijs
p'tï nu iprbtt eigenlijk God was in het rechtvaardig geflacht,
betekent, dat God daar tegenwoordig was ter hulpe
van dat geflacht, of, gelijk ik het vrijer vertaald heb j,
dat hij voor zijne dienaars (treed,
C 5 XVi

38 >
X V : 4r,
Die houdt, V geen hij zijn' naaften zwoer. De gewone
lezing van dén Hebreeuwfchen tekst is np» SÓI jnn 1
? raai^i
en men vertaalt dezelve doorgaands:

C 39 )
« H u i heeft ene zeer bijzondere overzetting'S,t*«V« tr«7/>«t
«**< j KXI f*h *Mxyelf: die aan iemand vriendfchap zweert,
en niet verandert; wijl hij dacht, dat i'jn ook voor run
kunne genomen worden. — Wat mij betreft, vooreerst
komt mij de Uarlle verklaring, hoegefchikt zij op zich zelve
c .k /.ij, en h -e zeer ZJ ook verdedigd worde door Dü«
R r. i.L in zr-ic NOT ATIONS op deze plaats, en
dóór MOSC HE, Bibelfreund, IDeel, bladz. 305, niet
Slijt WOfj Wijl het tegen het gebruik der taal
ftrijjdt, tol f&\ met RJH verwisfeld wordt : het enig voor-
, :
.i men bijbrengt om het tegendeel te bewijzen,
en het welk nok D H R E L L en MOSCHE aanvoeren, is
Spreuk. W Dl 1 2.;., nxn pan ans »'t rimi 1
? ewn trx ,
het welk, volgends MOSCHE deze vertaling eischt: Die
vrienden heeft, moet zich ook vriendelijk bewijzen; want
een waar vriend is beftendiger, dan een broeder. (IVer
freunde hat, mufs fich anch freundfchaftlich beweifen;
denn ein wahrer freund ist beftandiger, als ein 'bruder.)
En die opvatting is ook in onze Nederduitfche vertaling
aangenomen: dan A. SCHULTENS heeft bij deze plaats
te rechte aangemerkt, datj'i'nnn, overeenkomftig den aart
der tale, niet kan afgeleid worden , dan vanrn of wn, en
dat het fpraakgebruik duidelijk leert, dat njpi een woord
van geheel andere betekenis is, dan J?n en rm, en daar­
mede in het geheel geen gemeenfehap heeft: men doet dan
ook bestom met COCCEJUS, SCHULTENS, DA­
THE, DOEDERLEIN en anderen daar aan jvnnn zijne
gewone betekenis te laten, en te vertalen: een man, die
vele vrienden heeft, heeft dezelve tot zijn eigen fchade;
min heeft genoeg aan énen vriend, die beftendiger is, dan
een broeder. Ten tweden kan ik even weinig mijne toe-
ftemming geven aan de lezing L'^nS, wijl het, volgends
het flandvastig taalgebruik, het welk den Artikel n voor
3, b , 3 uitlaat, moest zijn 'fff; terwijl ook de canftruc»
C 4 fa

C 40 )
fie achter jn een pronomen posfesjivum fchijnt te vorde­
ren. — Ik zou daarom voor pn 1
? lezen, of np. 1
?, of in;n>;
en zo denk ik, dat de LXX, de Vulgata en de Syriër
zullen gelezen hebben. Dan waarvandaan is deze
omzetting der letteren gekomen? Het kan zijn, dat zij
het gevolg is van ene loutere toevallige fchrjjffout; dan
het zou ook kunnen zijn, dat zij met opzet gemaakt, en
voortgekomen zij uit ene Joodfchc grol, die de Rabbijnen
Midrasch noemen. De Joden hadden namelijk veel
de gewoonte, om zo veel te meer bot te vieren aan hunne
^otte allegorien, om fommige letteren en woorden te veranderen,
of ook omtezetten, om daardoor enen verborgenen
zin te zoeken, en zulke letiiones Medrafchicae
werden foms in den tekst ingevoegd, foms aan den rand
gefchrcven, waarvandaan ze dan zeer ligt weder in den
tekst konden komen. Verfcheidene bewijzen daarvan kan
jnen zien bij TYCHSEN, Tentam. de Var. Cod. Hebr.
V, T. MSS. generibus, pag. 197 enz. en EICHIIORN,
Emleitung in das A. T. %. 95. Wellicht dan heeft een
hooggeleerde Jood hier, om er zekere allegorifche zotheid
uittehalen, voor ïnrrj of njgfy geplaatst vyh: althands dit
heeft hier even gemaklijk kunnen gefchieden, als dat men
zo Pf. XCVI: 9 voor rmru gelezen heeft rmru enz. —
Ook zou het kunnen zijn, dat"de lezingiryjS haren oor-
fprong verfchuldigd ware aan iemand, die de fpreekwijs
Sep^ht vyh pyffj Levit. V: 4 in zijne gedachten had, en
die vermoedde, dat ook hier dus moest gelezen worden:
het was toch meermalen de gewoonte der Joodfche Critici
om de ene plaats naar de andere te verbeteren, wanneer
zij twe plaatfen hadden, tusfehen welken zij enige parallelie
meenden te zijn. VOGEL in zijne aanmerkingen op
CAPELLI, Critica Sacra, Tom, 1, pag. 50 heeft daarm

C 41 )
Van enige voorbeelden gegeven; laat mij er een en ander,
dat zeer duidelijk is, bijvoegen. Zo leest het twede Koningsbergfche
handfchrift volgends LILIENTHALS
Commentatio Critica, pag. 346. Jez. LXI: 4, -pn mi
enz. omdat men dus ook leest in ene gelijke plaats Jez.
LVIII: 12. Een voorbeeld van dezelfde natuur vindt
men Jez. LXIII: 5, waar dat zelfde handfchrift voor
'pa aan den rand leest yuso; terwijl voor 'nnni het eerfte
en twede Koningsbergfche handfchrift beiden lezen 'npnsi,
gelijk men bij LILIENTHAL zien kan, pag. 347 en
145; buiten twijfel, omdat men deze woorden vindt in do
gelijke plaats Jez, L1X: 16. Even zo vindt men in fommige
uitgaven en handfchriften Jerem. XXXIII: 15 de
woorden Vosfm pn fwn: zonder twijfel, omdat men dezelve
ook leest in ene plaats, waarop hier gedoeld wordt,
namelijk Jerem. XXIII: 5, 6, gelijk LILIENTHAL opmerkt,
/. c. pag. 283. Vergel. BRUNS, in notis ad
KENNICOTI, notas critica: in Pf. XLII, XLIII,
XLVIII, LXXXIX, pag. 77. Het is wel zo, dat men
in deze voorbeelden gelijkluidende plaatfen heeft uit het
zelfde boek, waarop de Joodfche critici hunne verbeteringen
grondden; en ik moet bekennen, dat mij geen
voorbeelden voorkomen van verbetering des enen fchrijvers
uit den anderen, welke volkomen aan deze zouden
gelijk zijn: dan evenwel tonen de bijgebrachte voorbeel-:
den genoegfaam, dat men de ene gelijkluidende plaats door
verbeteringen zo veel mogelijk gelijk zogt te maken met
den anderen; en waarom zou men dan ook zulks niet hier
hebben kunnen doen, daar men zo ligt deze plaats als
gelijkluidend met Levit. V: 4 heeft kunnen aanzien ?
C ê X V I:

C 4* )
X V I : k;
De voornaamfte verfchillende gevoelens over dit vers
kan men bij SCHNURRER zien, Disfeit. pag. 119..
Dat men voor rnax moet lezen 'rnox, daaiaan zal wel
thands niemand meer twijfelen. In het overige gedeelte
van dit vers ben ik deze afdeling gevolgd:
•rbja rtn& *j"ne
XVI: 3.
. Ook over dit moeilijk vers kan men de onderfchcidetre
uitleggingen, naauwkeurig opgenoemd, en oordeelkundig
tertoetfe gebracht, vinden bij SCHNURRER, /. c. pag.
124. De verbetering, welke SCHNURRER zelf gemaakt
heeft, en die ook DATHE volgt, namelijk vn» npn
komt mij zeer waarfchijnlijk voor: alleen zou.ik liefst
de 7 in era-npS nemen als ene aanwijzing van enen nomi-
ttaiivus ahfolutus, of liever als het ^ adfeverativum bij
de Arabieren, waartoe de voorbeelden behoren, die
SCHNURRER zelf heeft bijgebracht, pag. 129, namelijk

( 43 )
lijk Jez. XXXII: i. Pred. IX: 4; en vervolgends zou
ik aan Tw bie.E niet. de betekenis geven van mirapraeftare,
gciijk het DATHE vertaald heeft: Sanctis qui in terra
fftnt mira praefiabo, maar liever van magni facere,
magnum, & illuftrem cenfere, iemand hoogachten , of
grootfchatten. Dit maakt den zin dunkt mij gemaklijker;
en komt met het volgende lid zeer wel overeen. Intus-
Fchën geef ik dit alles voor niets meer, dan voor ene gisfing
op; daar men toch bij plaatfen als deze meer dan éne
waarfchijnlijke gisfing maken kan. Zo komt mij bij voorbeeld
de lezing, welke DE ROSSI in één handfchrift gevonden
heeft 'T1X1 ook zeer gefchikt voor, mits men ook
de 1 tot b3\ verplaatfe: zo dat het zij piu iva o'ïmp 1
?
D2 'san bi) 'YIN nnn,
Foorwaar Gods dienaars in het !and y
Zij zijn mijn roem ;
In hun is al mijn lust.
pe zin, ziet men, komt op ftet zelfde uit.
X V I I : 3,

C 44 )
In deze lezing cn afdeling konm ik volmaakt overeen
met MICHAÜLIS, Oriënt und Exeget. Biblioth. XI
Deel, bladz. 206; dan in de uitlegging verfchil ik van
hem, zo wel als van andere Schriftverklaarders: mijne
gedachten, welke ik ter beoordeling"van meer kundigen
overgeve, komen hierop neder. 1.) Ik lees voor >nat op
het gezach van de L X X , met welken de Syriër, de Vulgata,
en de Arabifche vertaler overeenkomen TOT, aan
welke lezing ook LOWTH bij MERRICK, DURELL,
MICHACLIS ter aangehaalde plaatfe, KOE HL ER in
EICHHORNS Repertorium , IV Deel, bladz. 90 ,
K.,NAPP, DATIIE en «anderen de voorkeur gegeven hebben.
2.) De woorden tznx nhysh 'fl fsy' 11, over welke
men de onderfcheidene verklaringen der geleerden bij
KOEHLER /. c. zien kan, luiden, naar de opvatting,
welke ik gevolgd ben, eigenlijk dus: mijn mand vloeide
niet over wegens de euveldaden van de kinderen der menfchen,
gelijk reeds met een woord in de korte aanmerkingen
herinnerd is. Namelijk het woord Ijj», overgaan,
overlopen, wordt inzonderheid gebruikt van ene buiten zijne
oevers heftig opzwellende en overlopende beek, rivier,
of zee, gelijk reeds.herinnerd is doo; A. SCHULTENS,
Orig. Hebr. pag. 56, Comment. in Job. pag. 1144,
Comment. in Proverb. pag. 33, ic5, 145, 267, cn VE­
NEMA, Comment. in Pfalm. Tom. III, pag. 291: men
vindt yan deze betekenis ook fporen jn het Arabifche
•> dat hiervandaan gebruikt wordt van tranen, die
in menigte uit de ogen vloeien, waardoor de ogen als het
ware overlopen, en in ^ h e t welk van daar gebezigd
wordt van overlopende wolken, die enen overvloedigen
regen ftorten. Nemen wij nu dit gebruik van nap
hier aan, zo kan door ene fraie leèrifpreuk de mond gezegd

C 45 )
fcegd worden overtelopen, of als het ware buiten de oevers
heftig optezwellen, wanneer hij enen overvloed van trotfche
en fchimpende fmaadwoorden uitbraakt, en dus als
het ware den ftroom der woorden buiten derzelver oevers
doet vloeien: zo dat de zin zij, dat het er zo verre af
ware, dat hij den trots en fmaad zijner vervolgers met
gelijken fmaad zou vergolden hebben, dat er integendeel
geen enkel woord uit zijnen mond gevloeid ware, het
welk de grenzen van billijkheid en befcheidenheid overfchreed:
en naardien zin heb ik het vertaald: zelfs vloeide
er uit mijn mond enz. Men vindt dus hier het zelfde beftaan
van David onder de vervolgingen, welke hij van
Saul lijden moest, als wij onder ander andere bewoordingen
uitgedrukt vinden Pfalm XXXVIII: 14, 15*
Dat ik tfisèi Vertaal van wegens de euveldaden, daarvoor
zal ik wel niet nodig hebben enig bewijs bij te
brengen, daar het toch den eerstbeginnenden zeiven
bekend is, dat de h meermalen deze betekenis heeft,
bij voorbeeld, Nam. VI: 7 enz. 3.) Wat belangt het
laatfte lid: pa nini» 'mot? «t "jnw ma; ik heb mij
hier bij hen gevoegd, welke pa nemen voor enen geweldenaar,
want dat pa hier op deze ene plaats de betekenis-
van wet zou hebben, gelijk het Arabifche
het welk MICHACLIS en enige anderen menen, zodat
het zij: ik heb naar uw bevel uwe wet in acht genomen,
is mij niet geloofbaar, daar dit woord niet alleen elders
meermalen in de betekenis van geweldig voorkomt, maar
het ook dan ten minften pan of pan n« had moeten zijn.
Eigenlijk zou het dan zijn: ik heb de paden des geweldenaars
naauwkeurig in acht genomen, dat is, naauwkeurig
opgelet, welke dezelve waren, om er mij voor te hoeden.
Dit is de uitlegging , die ik met velen hier gevolgd ben; dan
ik moet bekennen, dat ik nog hierin niet volkomen kan
be-

( 46 )
berusten, daar mm* riam naar het ftandvastig taalgebruik
betekenen moet wegen in acht te nemen, en tevens te bewandelen
i zo komt tm *%» ik heb achtgegeven op zijnen
weg voor Job XXiJI: n, en zo leest men honderdmalen
nmo rwr nitó nx TOa enz, in den zin van op
Gods geboden achtte geven, die te bewaren: daar integendeel
nmr, wanneer het betekent zich voor iets te wachten
altiu' met een n geconftrucvrd wordt: intusfehen hebben
hier alle de oude Overzetters de gewone lezing van den
Hebreeuwfchen tekst gevolgd: alleen heeft de Syrifche
vertaler, daar hij ips» rana tot het vorige brengt de
woorden pa :x dus gegeven:

C 4? )
Iien: dan, daar ik geen gezach hieromtrend voor mi] hebbe
, durf ik zulk ene verandering voor niets hoger, dan
voor'ene gisfing opgeven.
Ik zou het hier bij kunnen laten, zo mij de fraaiheid
der uitlegging, welke de Heer VAN DER PALM van
deze plaats gegeven heeft, niet verplichtte om ook nog
met een woord van dezelve te gewagen. Hij vertaalt dus ;
Gij hebt mijn hart beproefd,
Dtorzocht mijn heimlijkfte gedachten,
Mij gelouterd — en vond niets . . .
Of dacht ik al iets kwaads , '/ kwam over mijne lippen niets
Bij der bozen baatzuchtige handelingen,
Heb ik naar uw bevel de paden des verdrukten gekozen.
Hij fchijnt vooreerst ook TOT te lezen, het welk hij te
famenvoegt met '3 *&> ba: zodat het eigenlijk zij: mijn
kwaad kwam niet over mijne lippen, dat is , gelijk hij het
uitlegt, heb ik fomwijlen eens een wensch gevoed naar
den val mijner vijanden, hij is nogthands op mijne lippen
niet tot een vloek geworden. Vervolgends geeft hij aan
yna ene lijdelijke betekenis, volgends welke hij den zin
van het laatfte lid dus omfchrijft: wel verre van in de
baatzuchtige handelingen der geweldenaars te treden , heb
ik liever de paden des verdrukten bewandeld, liever zelf
ongelijk en terging geleden. Dit hatfte komt mij inzonderheid
zeer fraai voor, zodat ik het zelfs zou gekozen
hebben, zo de arbeid des Heren VAN DER PALM reeds
het licht gezien hadde, toen de overzetting van dit lied
gedrukt werd: omtrend het eerfte heb ik intusfchen nog
enigen twijfel, of het met de gefchicdenis zelve wel overeenkome,
dat de wensch van David tot den val van zijne
vijanden nooit over zijne lippen kwam: althands men
heeft

? ff '?
heeft niet Weinige beden, ook uit dit gedeelte van David*
leven om derzelver ondergang, bij voorbeeld in dezen
Pf. vs. 12, 13. CXXXIX: 19, enelders.
X V I I : 10.
Ik heb op bet voetfpoor van den Heer SCHROEDER
dit vers dus afgedeeld:
KJ» njo tón
nan
Eigenlijk: zij hef uiten hunne monden in hun vet-, fpre-*
ken trotfche taal, zo dat tón zij voor tóna, hoedani*
ene uitlating van de a zeer gemeen is in de Hebreeuwfche
taal: zo vindenwe zelfs in dezen Pfalm vs, 13 -vsi n ÜS 3
pinjKno voor pma; en insgelijks vs. 14 yv voor Tra
En elk ziet hoe eigenaartig door deze fpreekwijs de zodanigen
gefchilderd worden, die, daar ze in den grootften
voorfpoed leefden, en zich vet mestten, zodat hun mond
als het ware in het vet ingefloten ware, dezen hunnen
voorfpoed tot verwatene trotschheid jegens anderen misbruikten.
Intusfchen is mij ene andere verklaring, welke
SCHNURRER, Disfert. pag. I S, van de woorden
ruo tón gegeven heeft, niet onbekend: hij vergelijkt
aSn met L O ^ , het welk hot pericardium, of den hm*
tak, en naderhand ook het hart zelve betekent, en ver­
taal!

C 49 )
taalt: zij /luiten hun hart namelijk, voor gevoelens van bil°
lijkheid en medelijden : dan daar de uitlegging, die ik gegeven
heb, het karakter van Davids vijanden bij uitllek wel
uitdrukt, vooral indien wij vs. 14 er mede vergelijken,
dunkt het mij niet nodig hier aan ain ene min gewone betekenis
te geven: te minder daar wij ene'diergelijke fpreekvvijze
vinden Job XV: 27, ïa^na rtn rca hij heeft zijn
gezicht bedekt met zijn vet. Het zelfde denkbeeld is hier
fterker uitgedrukt, door het vet is zijn mond ingejloten.
Ik moet echter bekennen, dat ik voor tón liever, met
ene kleine verandering van de klankffippen, zou lezen itón
of itón, en dat als enen nominativus aanzien, zodat het
eigenlijk zou zijn: hun vet fluit hunnen mond in, offluit
zich rondom hunnen mond: dit, dunkt mij komt met het
gebruik van Vjó beter overeen; hoe zeer de zin en de overzetting
dezelfde blijven: dus leest men bij voorbeeld
Richt. III: 22. arr?n ira a^nn »ub* s het vet floot den lem->
nier in , of floot zich rondom den lemmer.
X V I t : 151
Men heeft getwist, of David hier ene hoop op het toekomend
leven "aan den dag legge; dan, naar mijne ge-'
dachten, vruchteloos: immers daar na-n^s njinn zo veel
betekent, als een zichtbaar zinnebeeld der Godheid,-
Num. XII: 8 , zo zal deze fpreekwijze in het gemeen zo
veel betekenen , als God zien, dat zinnebeeld zien, waardoor
God zich bekend maakte; en God zien zegt niets ann
' ders,

C 50 )
ders, dan in zijne tegenwoordigheid verkeren: de zin is
derhalven eenvouwig deze: laat anderen zich verlustigen
in de goederen van dit leven, ik zal mij telkens als ik
ontwake, daarin verlustigen , dat ik in Gods tegenwoordigheid
en nabijheid verkere. Vergelijk ook VAN DER
TALM.
X I X : 14.
Ik heb hier de lezing gevolgd,.die in vijf handfchriften
bij KENNICOTT gevonden wordt; namelijk ons van
aan, voor Dffs van Dn*. Dit kozen ook HOUBIGANT,
DATHE en anderen. Dien zelfden zin hebben ook ver-
fcheiden ouden reeds uitgedrukt: dus heeft de Chaldeeuw-
fche uitbreider era ttn *nx ik zal zonder fmet zijn, de
LXX TÓTS iïpupe; ïi-cpsci, de Arabier ^-i&l—i? 0j.-' c
—-\^
de Vulgata, tune immaculatus ero. Of evenwel deze
overzetters ong gelezen hebben, dan of zij On>K, omdat
zij het niet verltondcn, tegen den aart der tale, van caan
afgeleid, of eindelijk aan en an' als vcrwandte woorden
hebben aangemerkt, durf ik niet bepalen.
Ik kan er evenwel niet van tusfehen den lezer met ene
andere uitlegging van de gewone lezing bekend te maken ,
welke de Heer SCHEIDIUS mij heeft medegedeeld. Hij
vergelijkt an' met het Arabifche f-X-?., van het welk bij
GJEUHARI onder anderen de uitlegging gegeven wordt
van

C 5i )
Van enen langfamen tred: zo is bij liem het zelfde
als s
L_k_^ een kngfame gang; waarmede overeenkomt,
dat ook bij FIRUZABADI fXJ> t uitgelegd wordt
door £
Ou/
Li2_^; en f~-*-7>. door , zorg, bezorgd'
beid, zo dat, uit vergelijking van die betekenis, de zin zou
zijn : dan zal ik geen rasfe en grote fikreden doen; ik zat
nederig en langfaam voortgaan, 't, welk dus den ootmoed
van David en zijne bedaarde zorg om Gode niet te
mishagen zou te kennen geven. Verder brengt hij ter
bevestiging bij, het geen men van Achab leest, dat hij,
terwijl hij zich voor God verootmoedigde, langfaam ging,
i Kon. XXI: 27.
X X i 6,
Ik heb in de korte aanmerkingen gezegd , dat ik mét
HOUBIGANT en anderen hier ene andere lezing gevolgd
ben; namelijk VIJJ voor San: dan naderhand heb ik gedacht,
of men ook ",ru in die betekenis zou kunnen nemen:
althands Sn, betekent eigenlijk blinken, fchitteren,
gelijk NANNINGA , Disfert. Leid. Tom. II,
pag. 916, uit vergelijking van het Arabifche ^-^O ge«
toond heeft: nu worden de woorden, die blinken betekenen
, meermalen tot de betekenis van roemen , zich beroe-
D a men
/

C 5* )
men overgebracht, gelijk Y?n, y~* , enz. gelijk men on­
der anderen zien kan in rta, g^-?. Vergel. SCHUL­
TENS, Of/g. Hebr. pag. 19 enz.
X X I : 13.
jD^f £•/ƒ fo» verdoen. Zo heb ik gegist, dat de
woorden 33» icnw o konden vertaald Worden, hoewel
ik ook deze vertaling voor niets hoger opgeve, dan ene
gisfing, waaromtrend ik mij hier nader zal verklaren. —
Dat men hier aan ODB, deszelfs gewone betekenis van enen
fchouder niet kan geven, hebben de uitleggers in het algemeen
zeer wel begrepen; dan omtrend'het waar verftand
van dit woord ter dezer plaatfe verfchillen zij zeer: de
meeften vertalen de fpreekwijze gij zult hen /lellen tot een
wit; dan hoe zeer deze betekenis met het gehele beloop
des lieds, vooral met het vol-endc vers uitnemend wel
ftroke, is evenwel de grond, waarop men de betekenis
van een wit aan ay# geeft, zeer zwak: men brengt
alleen de gepastheid van deze betekenis in den famenhang
bij, en. enige etymologifche gisfmgen, die op het hoogfte
de mogelijkheid van zulk ene betekenis in dit woord aantonen.
Men zie DATHE, Not. ad Pfalm. Syr. h. I.
en vooral MÏRRIC K, in zijne annotations on the Pfilms,
bladz. 40 enz. Anderen vertalen de fpreekwijze: gij zult
hen op de vlucht drijven: zo heeft reeds SYMMACHUS
het vertolkt: T«'i«s «Wss drnrfcfh; en uit de nieuweren
zijn

( 53 )
zijn ook DOEDERLEIN, Schol, ad Libr. V. T. Poëticos,
h. I. cn KNA-PP in de twede uitgave van zijne
overzetting der Pfalmen deze uitlegging gevolgd: dan ook
deze behaagt mij niet; want, behalven dat ik zeer twijfele
of men ter opheldering van dezelve wel kan bijbrengen
«p» CTS v? JiW,' P/. XVIII: 41 cnExod. XXIII: 27, wijl.
men daar niet uys maar fpj, vindt, zou ook deze zin met
het volgende lid niet ftroken; daar men toch de pijlen
niet kan richten tegen het aangezicht van hun, die vluchtende
ons den rug toe keren, gelijk DATHE, /. c. zeer
juist heeft opgemerkt. DURELL heeft twe kritifchc gislingen
opgegeven: de eerfte is deze, dat men voor oyd
leze , wanneer de zin zal wezen: gij zult hen tot
doornen maken, dat is hen even eens achten als doornen,
welke door het vuur verbrand worden; een beeld, het
welk men ook elders vindt, bij voorbeeld, Jez. IX: 18.
X: 17. XXXIII: 12, en het welk hier zo veel te gefebikter
zou zijn, omdat er vs. 10 van enen gloeienden oven
was gewag gemaakt: om intusfehen het volgende lid
on

C 54 >
D^rraa D3t3io pmn '3, het welk hij dus vertaalt: want gij
zult hunne woning /lellen in de touwen, dat is, in de net­
ten , welke gij tegen hen bereiden zult; dan aan deze gis­
fing kan ik even weinig als aan de- eerfte mijne toeftem-
ming geven, daar het zeer ongewoon en hard is, om
touwen voor netten te gebruiken, en ook de fpreekwijs
in de netten te wonen buiten enig voorbeeld en ten uiter-
ften ongefchikt is, gelijk elk zal kunnen voelen.
En zo kome ik eindelijk tot mijne eigene gisfing, wel­
ke ik aan het oordeel van kundigen geheel en al onderwer-
pe. Te weten, in den Samaritaanfchen tongval heeft het
werkwoord D3D de betekenis van verderven, verdoen: dus
wordt het in de Samaritaanfche overzetting van de vijf
boeken van Mozes zeer dikwijls voor het Hebreeuwfche
rt>3 gefield; bij voorbeeld, Deut. XXVIII: 21, waar
men in het oorfpronglijke heeft: de Heer zal u de
pestilentie doen aankleven, rroixnD l,nx mSa H', tot dat
hij u V E R D O E van het land, om van andere plaatfen,
welke men in het Lexicon heptaglottum van C AS T E L ­
L U S vinden kan, niet te gewagen, als Levit. XXVI: 44.
Num. XVI: 21 61144. Deut. VII: 22 en elders. Indien
wij deze betekenis aannemen zal de fpreekwijze naar de
woorden zo veel zijn, als, gij zult hen ten verderve /lel­
len , dat is , hen verderven , hen geheel en al ver dóen; en
dan zal zeer gevoeglijk de wijze, waarop God hen zou
verdoen, uitgedrukt worden in hét volgende lid pon firma
arvja bv door uwen boog enz., waaromtrend men de korte
aanmerkingen zien kan. En deze uitlegging ftrookt niet
alleen zeer wel met den gehelen inhoud van dit lied, het
welk van vs. 10 af de nederlage der vijanden van den hier
geprezenen Koning bezingt, maar vooral vindt men dan
hier ene zeer juifte tegenftelling tegen het geen'w. 7 ge­
zegd was U'S niana inrvar. gij zegent hem in eeuwigheid?
immers zo moet die fpreekwijs»opgevat worden, gelijk in
de

( 55 )
dc korte aanmerkingen gezegd is. Daar de Koning zegen
zou hebben van Jehova, zou in tegendeel verderf het lot
van zijne vijanden zijn.
Daar is intusfchen nog iets anders, het welk ik over
deze fpreekwijs naderhand gegist heb; dan het geen, wat
den hoofdzaaklijken zin betreft, van de zo even voorge-
•ftelde gedachte weinig of niets verfchilt; te weten, dat
men oaïr vergelijke met het Arabifche , het
welk van dc vergelding zo van kwade als van goede daden
gebruikt wordt; en dus Zou de fpreekwijs kunnen
betekenen: gij zult 'hen tot vergelding , tot wrake feilen;
of vrijer:
Gij zult u op hen wreken, met uw boog,
Recht aangelegd op hun gezicht.
'Ik durf intusfchen niet bepalen, of de fpreekwijs, iemand
tot vergelding, tot ftraf, tot wraak ft ellen, voor iemand
te vergelden, te ftraffen, zich op iemand te wreken, wel
van zulk enen aart zij, dat ze met de zo dikwijls voorkomende
fpreekwijzen: iemand ten verderve, ter verwoefting
ft ellen enz., kunne vergeleken worden; en geef
daarom deze gisfing, nog meer dan de vorige, louter als
ene bedenking op.
X X I I .
De aanmerkingen over het profetisch uitzigt van dezen
Pfalm, welke de Heer VAN DER PALM ter inleiding
D 4 voor

( 5« )
voor denzelven geplaatst heeft, bladz. 52 enz., gevefi
mij ene gerede aanleiding om ook over dit ftuk mij hier
wat nader te verklaren; terwijl intusfchen geenfins enige
bedilzucht, maar alleen waarheidsliefde mijne pen beftiert»
De Heer VAN DER PALM komt namelijk hierin volmaakt
met mij overeen, dat hij dezen Pfalm befchouwt
als ene profetifche fchilderij van het lijden des Zaligmakers,
en de gevolgen zijner verheerlijking; dan hij denkt
tevens, (en hierin heb ik voor mij nog zwarigheid) dat
er desniettegenftaande in dit lied ook verfcheidene uitdrukkingen
niet wel van den Mesfias kunnen verklaard
worden, maar alleen op David zien, bij voorbeeld,
vs. 4, 5, 6, 21; ja dat in enen flaauweren zin, zo wij
de meefte fterke uitdrukkingen voor een foort van dichterlijke
grootfpraak willen houden, de Pfalm zich bijna
geheel op David laat toepasten. En hoe hij deze beide
zaken verenige, blijkt uit deze zijne verklaring daarom-
• trendj, bladz. 54, 55. „ Davids aandoeningen, zijn ge-
„ voel, zijne verbeeldingen en uitzichten waren, gelijk alle
„ zijne zielsvermogens, onder het beduur van den Geest
,, der Voorzegging. Deze voerde haar tot die hoogte op,
„ ftelde haar zulke, beelden voor, en gaf haar die wen-
„ ding, dat de Dichter, terwijl hij klaagt uit den oyers,
vloed van zijn eigen beangftigd hart, onwetende (voor
,, dien tijd misfehien) zijn pénfeel gebruikt, om het laat-
„ fte kruislijden van den Zaligmaker met levendige om-
„ ftandige trekken aftefchilderen. " — Dan ik moet bekennen,
dat, hoe moeilijk het ook voor ons zij, om intedringen
in den profetifchen geest der Heilige mannen van
dien tijd, en in de uitgeftrektheid en zekerheid van hunne
Uitzichten in het toekomende; hoe zeer zij de fchilderiugen
der lotgevallen van den Mesfias niet zelden hebben
genomen van hunne eigen lotgevallen; hoe zeer er in het
Pfalmboek liederen zijn, die van David handelende, of
get

( 5? )
geheel, of voor een gedeelte, op den Mesfias kunnen en
moeten worden toegepast, volgends de leiding der denkbeelden,
welke ik in de aanmerking op dc inleiding van
Pf. XL hebbe opgegeven; het mij evenwel voorkomt,
dat deze Pfalm niet gedeeltelijk op den Mesfias, gedeeltelijk
op David kan te huis gebragt worden: immers indien
wij hem naauwkeurig naar gaan, zien wij, dat het een en
dezelfde perfoon is, die hier klaagt, bidt, geloften doet
aan Jehova, en op zijne verlosling de heerlijkfte uitwerkingen
verwacht: de eenvouwigheid der uitlegging, dat
enig merk van het ware, fchijnt het dus te vorderen, dat
men hier ook aan enen perfoon denke, of aan David alleen
, of alleen aan den Mesfias. Ten tweden blijft het
toch altijd zeer opmerkenswaardig, dat men van enige
voorname lijdingen des fprekers in dit lied niets vindt in
de gefchiedenis van David, bij voorbeeld, van het verdelen
der klederen, het uitboren van handen en voeten enz. ,
maar dat integendeel alle deze lijdingen zo naauwkeurig
gevonden worden in de lotgevallen van den Mesfias: want
hoe zeer ons vele lotgevallen van David niet bei'chreven
zijn, is toch zijn leven veel uitgebreider te boeke gefteld ,
dan het leven van enigen anderen Israëlietifchen Koning\
en dus zou men ligt verwachten, dat men ook iets van
zodanig een lijden, als hier befchreven wordt, in zijne,
levensbefchrijving zou vinden; daar evenwel dit zo niet
is, maar integendeel de overeenkomst der befchrijvingeu
in dezen Pfalm en de uitkomst van des Mesfias lijden zo
groot is, zou ik hier uit afleiden, dat, gelijk de Heer
VAN DER PALM zelf zegt, deze overeenkomst, naar
de leer van het mogelijke misfchien toevallig zou kunnen
zijn; maar dat zij het, naar de leer der waarfchijnlijkheid,
niet wezen. kan. Ten derden komt mij het flot
des lieds i>*. 23— 32 van dien aart voor, dat het voUtrekt
en alleen op ene hogere perfonadie, dan David was,
D 5 niOÊo.

( 53 )
moete gebragt worden. Ik kan dit niet beter tonen, dan
met de woorden van HENSSLER, in zijne Bemerkungen
über ft ellen in den Pfalmen und in der Gene fis, (Hamburg
und Kiel 1791.)' bladz. 44. „ Zulke gevolgen kon
„ David van de redding van zijn eigen perfoon nimmer
„ verwachten. Hoe magtig zich ook Jehova in de behoudenis
van Davids leven mogt betonen; hoe zeer
„ David ook de bewijzen der grootheid van zijnen God
„ den uitlanderen mogt zoeken bekend te maken; nimmer
„ toch kan hij hoop opvatten, dat daardoor ene grote
„ menigte van uitlanderen voor de verering van den wa-
„ ren God gewonnen, en deze verering ook bij derzel-
„ ver nakomelingfchap behouden zoude worden. Maar
„ zouden het ook, zal men misfehien vragen, niet maar
„ blote wenfehen, en geen verwachtingen van David
„ zijn? zou niet, gelijk het 28fre vers van M E N DEL s-
„ SOHN en KNAPP wenfehenderwijze overgezet wordt,
„ zo ook vs. 30, 31, 32 0p gelijke wijze te verftaan
„ zijn? Dan hoe konde David ergends wenfehen — iets,
h
d a t
onwaarfchijnlijk, of bijna onmogelijk is, wenscht
„ men toch niet — hoe kon hij wenfehen, dat het bewijs
„ van Jehova's magt, het welk de wonderbare redding
,, van zijn perfoon zou opleveren, ontelbare Heidenen
„ van Jehova's Godheid overtuigen mogt ? In de gefchie-
„ denis van het Hebreeuwfche volk waren. immers de-
„ onlochenbaarfte fporen van Jehova's grote eigenfehap-
„ pen te zien, en zij waren den naburigen Heidenen niet
„ onbekend gebleven; dan Hechts bij zeer weinige uitlan-
„ ders was de indruk dezer gefchiedenis zo diep geweest,
„ dat zij geheel en al tot de verering van dien God had-
„• den kunnen befluiten. Was er nu door die grote me-
„ nigte van bewijzen zo weinig uitgericht, hoe kon dan
„ David van dit ene bewijs wenfehen, dat het zulk ene
* uitwerking hebben mogt?" Noch grootfpraak noch
wensch

( 59 )
wensch kan hier dus gevoeglijk plaats hebben; en derhalveu
moet David een ander perfoon fprekende invoeren,
die geen ander zijn kan, dan die grote nakomeling,'welken
hij verwachtte, van wiens lijdingen en dood ook latere
profeten dezelfde gevolgen te gemoete zagen, gelijk
in de korte aanmerkingen gezegd is. Bij dit alles komt
ten vierden, dat het, althands naar mijn gevoel, hard
fchijnt, het geen de Heer VAN DER PALM overeenkomftig
zijner onderftelling aanneemt, dat de woorden
vs. 17— 19, in zo verre zij op den Dichter zeiven flaan,
ene uitbeelding zouden behelzen van zijn lot na zijnen
dood, zo hij in de woeftijn door de hand van Sauls verraders
fneuvelde; te weten, dat hij daar onbegraven zou
nederliggen, dat honden op zijn lijk zouden azen, dat
booswichten hem, deerlijk mishandeld, gekneusd aan
handen en voeten, naakt uitfehudden zouden, zo dat men
nu zijne beenderen (zijne leden) zou kunnen tellen, en
dat zij eindelijk, met wellust op hem nederziende , zijnen
buit zouden deleli, en over zijn gewaad het lot werpen ;
terwijl intusfchen die zelfde woorden, in zo verre zij op
den Mesfias zien, van zijne lotgevallen voor zijnen dood
zouden moeten verftaan worden: geeft dit niet verwarring
? en is het wel natuurlijk zulk ene vooronderftelling
aantenemen , zonder dat men er door verlegenheid toe genoodzaakt
wordt? Ook komt het mij voor, dat de genoemde
verklaring dezer woorden, voor zo verre zij op
David zouden zien, door de taal des Dichters zelve nier.
begunftigd wordt: immers dat hij in de woorden honden
hebben mij omgeven zou zien op honden, welke op zijn
lijk zouden azen, kan, dunkt mij, zo niet zijn, wijl in
de parallelie hier aan beantwoord, een muitgefpan heeft
mij omringd: ook weet ik niet waarom juist de Spreker
zou vooruitzien, dat zijn lijk aan handen en voeten zou
gekneusd worden, daar toch de roofdieren op alle gedeelten

60 )
ten en leden der lijken aanvallen; vcrvolgends fchijnt met
deze opvatting niet te ftroken, dat de Spreker zegt
tniDSP SD r^BÓtt ik kan alle mijne beenderen tellen: dat
kon hij toch als een lijk niet doen; en moest men het
van zijn lijk verdaan , zo zou hij rw men kan mijne
beenderen tellen , of iets diergelijks gezegd hebben. ,—
Deze zijn de voorname redenen, waarom ik met de gedachten
van den Heer VAN DER PALM niet kan indemmen.
Ook fchijncn mij de redenen, welke hij voor dezelve
bijbrengt, dat gewicht niet te hebben, dat ze mij
van mijne opvatting zouden doen afgaan: hij meent namelijk,
dat enige uitdrukkingen niet wel van den Mesfias
kunnen verklaard worden: laat het ons onderzoeken. —
Vooreerst tekent hij op vs. 3 aan: „ men ziet wel, dat
„ dit vers niet letterlijk op het laatde kortdondige lijden
„ van den Mesfias kan toegepast worden : " dan heeft het
laatde lijden van den Heiland niet wel zo lange geduurd,
dat hij nacht en dag tot God kan bidden V en betekent de
fpreekwijs nacht en dag wel iets anders, dan gedurig,
onophoudelijk? Ten tweden meent hij, dat vs. 4 David
geheel fpreekt, de man, dien het altijd zo fmertte gefcheiden
te zijn van den plechtigen tempeldienst: terwijl Jezus
20 iets in zijnen tijd van den bijgelovigen tempeldienst
der Joden niet zou gezegt hebben, daar God toch niet
kon gezegd worden te wonen bij de fchijnheilige lofpfalmen
der huichelende prielterfchaar: dan deze zwarigheid
fteunt enkel op de gewone vertaling van dit vers, welke
de Heer VAN DER PALM volgt; daar jk integendeel
de woorden zo vertaald hebbe, dat men aan den tempeldienst
, althands in dat gezichtspunt, niet behoeve te denken:
dan ook, volgends de gewone vertaling zelve, hebben
deze woorden nog niets, het welk alleen David kenfchetst:
immers wat zegt het dan anders, dan of de Spreker
zeide: gij zijt echter heilig, gij, dit woont onder de
lof.

C *t )
"lofzangen Israïls; die in den tempel door de geheiligde
lofzangen van Israël, als heilig en majeftueus geroemd
wordt, en echter verlaat gij mij, en hoort niet naar
mijne fmekingen! Dus komt er ook van verlangen naar
den tempel niets in ; en onder die gezangen woonde toch.
ook God toen nog, daar de tempel nog even zeer zijn
huis was, als te voren. Een ander bewijs voor zijne gedachte
vindt de fleer VAN DER PALM in vs. 5,6,
co-—'23, waar dc Spreker bidt om verlost te worden,
gelijk zijne Vaders naar den vlecfche verlost waren; terwijl
evenwel de Mesfias wist, dat hij moest uitgeftort
worden in den dood, het welk de enige verlosfing was,
waarnaar hij reikhalsde. Dan ook hieromtrend merk ik
aan, vooreerst dat de Spreker wel bidt om van zijne
vijanden verlost te wórden, maar niet om verlost te worden
van den dood; was nu, volgends den Heer VAN
DER PALM zeiven, de dood de.enige verlosfing, waarnaar
hij reikhalsde; kan men dan deze beden niet gevoeglijk
uitleggen van ene fpoedige uitkomst uit zijn lijden
door zijnen dood, en zijne daaropvolgende heerlijkheid?
En zegt ook daarteboven de gewijde fchrijver van den
brief aan de Hebreën niet, Hoofdei. V: 7, dat Jezus in_
de dagen zijns vleeschs gebeden en fmekingen, met flerke
roepingen en tranen, geofferd heeft, aan den genen, die
hem uit den dood konde verlosfen? Eindelijk fchijnt ook
de openbare en plechtige dank, welken de Spreker voor
zijne verlosfing aan Jehova belooft in de gemeente of de
volksvergadering te zullen brengen, den Heer VAN DER
PALM te karakteristiek voor David te zijn: althands ook
dit dunkt mij zijne aantekening op vs. ÜO — 23 te kennen
te geven; dan , daar toch David, wanneer hij den Mesfias
fprekende invoerde, de taal, die hij hem in den mond
legde, noodzaaklijk nemen moest uit de fpreekmanieren
van zijnen tijd, en daar ook andere Profeten zulks gedaan
heb-

C ^ )
hebben; kan men die vergadering zijner broederen zeef
wel brengen op zijne aanhangers, welken hij na zijne opftanding
verfchenen is, of ook op den hemel, waar hij,
als in enen volmaakten tempel, te midden van alle gelovigen,
zijne broederen, God zijnen vader looft. — Zie
daar eenvouwig mijne bedenkingen, die ik, aan het onderzoek
van kundigen overgeve.
X X I I : 2.
Offchoon alle oude Overzettingen hier de gewone lezing
'flimff'a uitdrukken, komt het mij toch met LOWTH, bij
MERRICK en Bisfchop HARE met de parallelie overeenkomftiger
voor om 'ruwn te lezen, welke lezing ik
ook in mijne vertaling uitgedrukt hebbe: men moet dan
bij 'rum ran de D uit het vorige wiern invullen. Ik
voeg er alleen maar bij, dat ook zeven handfchriften bij
KENNIcoTT 'npiara lezen.
X X I I : 4.
Dit vers wordt doorgaands vertaald: doch gij zift hei'
lig, wonende onder de lofzangen Israèls; dan de fpreekwijs
htnvr nv?nn 3B>i', die eigenlijk betekenen zoude: de
lofzangen van Israël te bewonen, kwam mij zo vreemd
voor,

( 63 )
Voor, en zo geheel afwijkend van het fpraakgcbruik•', dat
ik naar ene andere verklaring moest omzien. Eerst dagt
ik de woorden zo te plaatfen, en te lezen:
dat is:
Sjorf' nSnn
Maar gij die V heiligdom bewoont,
Gij roem en lof van Israël!
Zo dat God hier Vi»' rfonn de /

C 64 )
de ouden) die op zijnen troon zit: gelijk men ook zo ytt*
heeft Pf. IX: 8.
y

C 65 ;
XXII: ro.
De woorden pan 'nu nnx hebben den uitleggeren enigé
moeite veroorzaakt. Veeltijds vertaalt men ze, gelijk
ook onze Nederlandfche overzetters gedaan hebben: gij
zijt het, die mij uit den buik hebt uitgetogen; waarmede
ook grotendeels overeenkomt de uitlegging van C O C C E *
JUS, in zijn. Lexicon op het woord ma, en van Ai
S C H U L T E N S , Inflitut. ad Fundam. Linguae Hebr.
P a
S- 3°3• Tu es eruptio mea ex utero, dat is, gelijk Coc-
CEJUS zelf het uitlegt, causfa, quod prodii ex utero:
dan men heeft reeds dikwijls opgemerkt, dat nu in het
Hebreeuwfche taalgebruik een verbum intranjitivum is:
hier komt bij, dat ook de famenhang en parallelie aan de­
ze verklaring niet gunftig is, daar de Mesfias hier niet
fpreekt van zijne geboorte, maar van de zorg, welke God
van zijne kindsheid af voor hem gehad hadde, en ook het
twede lid dus met het eerfte niet veel overeenkomst heeft,
waarom mij ook de verbetering Van H O Ü B I G A N T , die
'ma leest, niet behaagt, hoewel dezelve anders Gramma­
tisch zeer goed is. Veel fraier is buiten twijfel de gis­
fing van den Eerwaarden K A N T E L A A R , in zijne Dis-
fertatie, voor enige jaren onder voorzetting van den Heer
Profesfor S C H U L T E N S verdedigd, dïe 'nu veranderd
in 'iu, zo dat het zij 5
Vin V moeders buik rèeds af deedt gij mij wtft
Even

C 66 )
Even gelijk men Pf. LXXI: 6 bijna met dezelfde woorden
leest nu nns 'ON 'j>Da. En dat ook deze lezing met
de parallelie uitnemend ftrookt, moet elk gevoelen, en
wordt uit vergelijking der aangehaalde plaats nog duidelijker.
Intusfchen, hoe fchijnbaar ook deze verbetering
zij, zoude ik echter liefst bij de gewone lezing blijven,
indien dezelve enen goeden zin geven konde, naardien alle
de oude overzetters in dezelve overeenkomen. Ik erken
zeer graag, dat er in den Hebrceuwfchen tekst enige
fouten zijn, welke veel ouder zijn , dan alle oude overzettingen,
en die in alle handfchriften zijn ingeüopen;
dan men moet toch ook niét ligt zulke fouten aannemen,
indien men de lezing op ene andere wijze verdedigen en
van dezelve ene goede uitlegging geven kan. En dit heb
ik hier getracht te doen: ik gis namelijk, dat 'nu gefield
is voor 'nu;., gelijk bij voorbeeld mi> voor rrw», en moet
afgeleid worden van nr, Arab. > of dat men
na wel afleide van rjja, maar dat men het opheldere uit
het Arabifche , het welk om die reden onverfchil-
lig kan gerekend worden, wijl FJ^—^ en Ff^J ver-
wandte woorden fchijnen te zijn. Te weten ^ ,
f^—=?> en hebben oorfpronglijk ene gemene be»
tekenis van breken cn fplyten gehad; hiervandaan wordt
^sa^ bij de Arabieren gebruikt van een hol of fpelonk,
die in een fteenrots gcfpleten is; verder wordt ^—^-J
door FiRUZABADi uitgelegd door \—«~o een gladde,
kale rots, en daarvandaan, wijl rotfen, waarin fpelonkcn
zijn, in het Oosten de gewone plaatfen waren,
waar-

C 67 )
waar-henen men in benaauwdheid tot zijne veiligheid den
toevlugt nam, wordt ook J=S^_AJ ; n het gemeen voor
ene toevlugtsplaats genomen, en ook verder i^-s-M jsrva^
verklaard, den toevlugt tot iemand te nemen. Op dezen
grond heb ik het gewaagd 'nu hier ovcrtezetten mijn toevlugt
, welke uitlegging ook met de'parallelie zeerwel
ftrookt, naardien 'nu, mijn toevlugt, en vvcfoD-, die mij
veiligheid en gerustheid fchenkt, zeer naauwkeurig aan
malkanderen beantwoorden; en nog naauwkeuriger zou
de parallelie zijn, indien men voor 'rraao las 'naar? mijn
vertrouwen, mijn toeverlaat, gelijk de LXX, de Vulgata
en de Syrifche Overzetters gelezen hebben, welker gezach
ik ook hierin gevolgd ben. Ook zou het kunnen
fchijnen, dat dezelfde Overzetters voor 'DX n# Sj> gelezen
hebben TJX nvo , gelijk ook een oud Pfalterium van
het jaar 1477 bij DE Ros SI heeft; dan hoe zeer deze
lezing de parallelie enigfins naauwkeuriger maakt, is het
evenwel niet nodig daarom de lezing te veranderen , wijl
de gewone lezing wel minder voor zo ver den klank der
woorden aangaat, dan in de zaak zelve even zeer met de
parallelie overeenkomt.
XXII: 30, 31, 32.
Wijl het te wijdlopig zijn zou de gedachten van andere
Uitleggers over deze moeilijke verfen optenoemen en te
beoordelen, zal ik alleen maar van mijne eigene uitlegging
enig verflag doen.
E 2 1.)

( 63 )
1. ) Voor ibix vs. 30 zou ik liefst ihza> lezen, gelijk er
ook vs. 28 was voorgegaan iroan fox', welke lezing bevestigd
wordt door bet gezach van een oud Pfalterium
Van 1477 bij KENNICOTT aangewezen door bet nummer
2

( 69 )
yet zijn in dezelfde betekenis bij S^j gevoegd wordt}
*-.v»o L»/O

C 70 )
n>nn. Bij DE ROS SI vindt men verfcheiden handfchriften,
die r? lezen.
5. ) Ik lees 'nr voor in! metdeLXX, de Vulgata, den
Arabier, en een handfchrift bij KENNICOTT: gelijk
ook IIOUBIGANT, KOEHLER en anderen.
6. ) 'Voor irr? lees ik "inn, en t*n voor was., terwijl ik
tevens de woorden ma? -mn «rW? nso' bij eikanderen voege
met'de LXX, de Vulgata en de Syriër: indien evenwel
iemand ixa' wilde behouden, en dat colleclive nemen,
gelijk aanftonds. vrj>), ik zou met hem daarover niet willen
twisten, naardien de zin dezelfde blijft. De gehele
plaats is dan, volgends mijne verbetering en afdeling , welke
ik in de overzetting gevolgd hebbe (uitgenomen het
geen nwn. 3 gelegd is, als waaromtrend ik nog zeer onzeker
ben) dus:'
yi« nan SD vnntv'i ftaW
irp mi' ID ïjnb* v&H
(of iVrtrt) rrrt 'ar^n
J ... ... uias» .urn
(of KU') IKT gnn >ritó I;D>
pfib ÏJ; .. .. ovk 1 -ilW '3 ..
." XXV; 5.
Men zegt doorgaands, dat David in dit ene vers de n
en de i'van dezen Alphabetifchen Pfalm verenigt: zó dat
met' 'J-iQ 1
?) de i beginne i fommige handfchriften Hellen in-

( 71 )
tusfchen ene » voor "|rnn en beginnen daar de ». Zie D E
Ros SI. Daar intusfchen doorgaands tot elke letter meer
dan een lid in dezen Pfalm gebragt wordt, zou het wel
kunnen zijn, dat er een lid is verloren gegaan. Althands
men is bij het affchrijven van dit lied ten opzichte van
het Alphabeth niet minder dan naauwkeurig te werke
gegaan. Zo ftaat er vu 2 ip vv?x, dat zeker zijn moet
vhm p: en een ander voorbeeld zullen wij aanftonds zien.
X X V : ïft
Schoon dit vers van een p moest beginnen, begint het
integendeel met een "i, daar het het woord run aan het
hoofd heeft: hoe zeer hier een duidelijke fout is, moet
dezelve zeer oud zijn, naardien reeds alle de oude Overzetters
dus gelezen hebben ; geen wonder derhalven , dat
de Geleerden hier op ene zeer verfchillende wijze hun
kritisch vernuft hebben te wcrke gefield, gelijk men bij
KOEHLER, /. c. bladz. 36 zien kan: ik zeg alleen,
dat mij niets natuurlijker fchijnt, dan de gisfing van den
Heer SCHROEDER, die denkt, dat voor dit vers het
woord nm? Jta op is uitgevallen: immers dit woord komt
in diergelijke famenvoeging meer voor, bij voorbeeld,
Pf. III: 8. X: 12. XVII: 13. XLIV: 27. LXXIV: 22,
LXXXH: 8, en elders.
£4 X X V I I ;

X X V I I : 7, 8,
Ik ben voor het grootfte gedeelte de verbeteringen gevolgd,
die HOUBIÜANT hier reeds gemaakt heeft, die
de woorden "pa DN verdubbelt, en het eerfte bij het
eerfte, het andere bij het twede lid voegt, en voords
voor isip.5 leest, op deze wijze:
y& rit* ya ïtspa
ü»p3N nirv ^jg ns
Gelijk niet alleen de LXX fchijnen gelezen te hebben,
die HOUBIGANT aanhaalt, nmr ook de Chaldeeuwfche
Uitbreider, die van de LXX alleen daarin verfchilt,
dat hij ©pa in imperativo gelezen heeft, zo niet «pi een
fout is yoor ira: hij vertaalt: ^ss nap n> 'as rja igs ^
jisns nlfv. Voords is '33 hier geplaatst voor 'JX , gelijk
ook dit zelfde woord gebruikt wördt, Pf. XLII: 6, ia.
XLIIl: 5. De gewone lezing fchijnt mij geen goeden zin
opteleveren; althands de verklaring, welke men er van
geeft: mijn hart houdt mij dit uw bevel voor: zoek mij}
dies zoek ik u, 0 Jehova, komt mij zeer hart voor;
ja ik twijfel zeer, pf >fi lm "p zulks wel betekenen
kunne.
Nog

( 73 )
Nog maak ik in de verdeling der leden van het zevende
vers, om de parallelie, deze kleine verandering:
'Sip ÏSJfT J'D»
'jjm N")pt<
X X X I I : 8,9.
De eerfte afwijking mijner vertaling van de gewone opvatting
is hierin, dat ik met KNAPP cn enige anderen
voor M vs. 8 leze nsi/a, gelijk ook de LXX, de Syriër,
en de Chaldeeuwfche Uitbreider fchijnen gelezen te
hebben, van nxi», het welk bij de Arabieren gebruikt
2
wordt van het toedrukken der oogleden, ( 0~*«- > in IV
conj.) en daarvandaan zeer gevoeglijk kan betekenen,
fterk op ene zaak te turen met tot eikanderen toegehaalde
oogleden , het welk de Larijnen connivere,
comprimere oculos noemen. Deze lezing wordt inzovcrre
ook door twe handfchriften bij KENNICOTT bevestigd,
dat dezelve zonder • lezen PSjw; het welk echter
zo wel ns?x voor WK als nsrx kan uitgefproken \yorden:
dan w komt in dezelfde betekenis voor Spreuk. XVI:
30, waar REISKE, Act. Erudit. Lipf., 1749, pag. 8,
het reeds dus heeft uitgelegd. Men zie ook KOEHLER
in EICHHORNS Repertorium, V Deel, bladz. 68 enz.,
gn L.0wTH bij MERRICK op deze plaats. Het Arali
5 . bi*

C 74 )
bifche L T - ^ V , dat GOLIUS uitlegt, contraxit, p ro.
pe invkem admovit palpehras fiias, kan men "in die betekenis
gebruikt vinden bij IBN DOREID VS. 93 cn 98,
HARIRI, Conf. VI, A^.240, en op ene plaats door
SCHULTENS aangehaald, ad Nawabig, p ag. I 2 3.
Moeilijker zijn de woorden van het negende 'verstvve
zwarigheden doen zich daarin voornaamlijk op'
te weten, wat men door HJ> te verftaan hebbe, en hoe
men de woorden fm np Sa opvatten moete. Wat belangt
het eerfte; zeer velen nemen y voor ornatus, Beraad,
en zetten dan'de woorden dus over; wees niet gelijk
een paard of muilezel, het welk geen ver/land heeft
het welk verfterd is met toom en teugel om het te breidelen r
dan, hoe zeer nv deze betekenis foms heeft, is zulk ene
uitlegging toch zeer hard, daar de toom en teugel den
paarden-niet tot lieraad wordt aangelegd, maar om hen
ui bedwang te houden; behalven, dat heffieraad van den
toom en teugel een denkbeeld zijn zou, dat in dezen famenhang
geheel niet te pas ^ou komen. De' Heer
SCHNURRER, Lisfert. pag. 137 &c. heeft deze hardigheid
cniguns gepoogd te verzachten, daarbij de woor»
den dus afdeelt;
het welk hij dus vertaalt:
TU3 3)23 r-nn SN
JAM j*an
•iSaS vu» jon
i JT>*7« 3Hp Sa
Ne fit is in ft ar equi mulique,.
Otti freno numquam. eruditus,
Aut capiftro ornatus ad conftringendum,
Iiaud cuiquam appropinquare audet.
Dan

C 75 )
Dan DATHE heeft, mijns oordeels, te recht opgemerkt,
dat, daar ook hier voor ornatus genomen
wordt, dezelfde zwarigheid blijft, die er in de vorige
overzetting was: anderen vertalen daarom liever >"v door
mond, muil, of kaken, gelijk bij' Voorbeeld onze Nederlandfche
Overzetters, op den voorgang der LXX, die
hier hebben ï» **> T«V

C 7* )
wel als Pf. Cllïi 5 door jeugd, omdat dezelve als bet
ware de morgenfond van het leven is; eu hem volgt ook
KNAPT, die hier dus vertaalt;
Seid nicht dem rofs undmaulthier gleich, dit ftnnlos find,<
Zaum und gt bifs mufs fie in ihrer jugend bandigen.
Dan ook deze uitlegging ficunt op geen genoegfamen
grond; immers daaruit, dat de jeugd, de morgenfond des
Jevens kan genoemd worden, volgt nog geenfins, dat ook
een woord, het welk den morgenfond betekent, zonder
enig bijvoegfel, voor de jeugd kan gebruikt worden: ook
is de fpreekwijs de jeugd van een' paard te breidelen,
voor een paard in deszeifs jeugd te breidelen , vrij hard;
en hoe ongefchikt zou het zijn, Pf. CIU: 5, die uwe
morgen fond-verzadigt met het goede?
Andere uitleggingen van nj>, die van minder belang zijn
ga ik ftilzwijgend voorbij: omtrend de volgende woorden
np Sa denkt men op geen minder vcrfchillende
wijze. Sommigen willen hier van de gewone lezing afgaan:
Ho UBIGANT bij voorbeeld leest mp Sa ïoSa Sa,
ijlat hij vertaalt, non conftringuutur, (maxillae) non ac~
cedunt ad te: dan behalven dat deze verandering op geen
het minfie gezach (leunt, is dezelve ook zo hard, dat
niemand ze ligt zal bijvallen. Veel beter is de geringe
verandering, die SCHNURRER, in de zo even aangehaalde
plaats, gelijk ook DATHE en MENDELSSOIIN
maken, die alleen voor ahp r lezen aïjj, ZACHARIAE
gist, dat men xSa voor Sa en aip als enen infinitivus
moet lezen; en die lezing volgt l]ij ook in zijne overzet?
tirjg: wenn fe nicht folgen wollen. Andereu, welke de
gewone lezing behouden, vertalen dezelve, opdat het u
pief vijandig aanvalle-, dan ook dit is piet zeer gejclfikt,
'daar

( 77 )
daar men wilde paarden en muilezels tomen en teugels
aanlegt, niet, opdat ze ons niet aanvallen, maar alleen
om ze te leiden en te beilieren. VENEMA heeft nog
ene bijzondere gedachte: hij vertaalt, non; adpropinqua
ad te, het welk hij dus verklaart: „ intra modulutn
„ tuum, intra limites rationis & intelligentiae tuae te te-
„ neas; ne fuperbias, teque tumidum ac inflatum, inftar
H equiferocis, praeftes, freno etiam in ordinem redigen-
'„ dum; fed te rationaliter regi, ac ialutaribus monitis
", inftrui finas:" dan ik twijfel zeer, of fnt mp die
betekenis hebben kunne; althands dc plaats, die de grote
man ter bevestiging van zijne uitlegging bijbrengt,
Jez. LXV: 5 fchijnt mij van ene andere natuur te zijn:
immers daar betekent f*t a-ip blijf op de plaats, waar
gij zijt, gelijk blijkt uit het geen er aanftonds volgt, en
nadert niet tot mij, want ik ben heiliger, dan gij.
Ik zelf ben in' mijne vertaling de volgende afdeling en
lezing gevolgd:
T133 31D3 vn Ss
vu» pn jrraa yan
: yf 12 ah±>
waarop ik het volgende ter nadere verklaring en bevesti-
ging aanmerke.
ï.) Mij dunkt, dat men voor vnn dient te lezen TO,
gelijk ook twe handfchriften bij KENNICOTT cn DE
Ros SI hebben, offchoon alle de oude Overzetters de
gewone lezing hebben uitgedrukt; dan daar er vs. 8 lou­
tere fingularia voorgingen, moet, naar mijn inzien, ook
hier een fingulare zijn.
2.) Ik voeg de woorden vij» pn Jiroa pn pt bij eikan­
deren , en breng niba 1
? weder tot eei» volgend lid, caraS
ba

C 78 )
D e r e d e n w a : ,
' m ik deze verfchikking in
de afdeling van dit vers make, zal ras blijken.
30p n
vertaal ik door acht geven, opletten. Dus
wordt pn en punn met een n meermalen gebruikt bii
voorbeeld, Job XXX: *>. Jer. XXIII: XXX- J
ft C W XXVI: 5. VIII: 15. 2),». i : „ . *"
enz. *
4.) verklaar ik uit het Arabifche n e t w e l k
zeer zeker de betekenis heeft v a n , e e n in_
zonderheid ook van den loop van paarden gebruikt
wordt: men vindt deze betekenis zelfs bij GOLIUS en
GIG GE jus genoegzaam bekrachtigd: ik merk alleen
maar aan, dat GJEUHARI de fpreekwijs Ct-?.o-.z\
^j—s—ïï verklaart door « ^rH f-Hï,,; t u\ h e t
welk GOLIUS vertaalt; ad iurfum ennfit Jègitvè
equum, en dat efj-*-* van den loop van een paard
gebruikt wordt door IBN DOREID, VS. 185,
Een edel paard, hoe zeer het het eind van de looplaan
leretke, flnnkelt wel eens in zijnen loop, zo dat het
Men vmdt ook het werkwoord rr* zeifin de betekenis
van lopen, Job XXVIII: 8. Neemt men hier deze betekenis
aan zo kan men ^ of voor enen nominativus nemen,
zo dat het eigenlijk zij: wiens loop op toom noch
tetf'

( 79 )
teugel let, volgends ene niet ongewone metonymie; of
men kan ook aanmerken als voor nio geplaatst,
(in zijnen loop) zo dat de 3, gelijk zeer dikwijls gefchiedt,
uitgelaten zij, 't welk in den zin geen 't minfte
onderfcheid maakt.
5. ) Ik voeg csvrxb, of, gelijk ik liefst zou lezen inrTiV,
bij het volgende lid, en verklaar het werkwoord CDSJ,
uit vergelijking van het Arabifche pdh*, van de vurige
en ongefluime drift der paarden, in den tijd, als zij pa­
ren, of, gelijk men gewoonlijk fpreekt, in den fpring-
tijd: men weet, dat verfcheiden dieren in dien tijd het
onhandelbaarst zijn, cn met name ook de paarden. Nu
wordt f-Lfl; bij de Arabieren juist van zulk ene drift
gebezigd, gelijk uit GOLIUS en GIGGEJUS zei ven
ten overvloede blijken k3n. Zo is «LiL-wl jJC-a—L?
volgends GIGGEJUS, camela admisfarium pasfa est, en
o / / o / / /
als ook 4—J-t 1
camela admisfarium vehementer
adpetens, f3—camela, quae vefci non vult ob adpetitum
admisfarii, enz. Deze betekenis zou hier zeker
zeer gefchikt zijn in de fchilderij van een onbezuisd paard.
Dat de b in cnbrb kan betekenen door of van wegens, behoef
ik naauwlijks te zeggen. Vergel. Gen. XLV: 1.
Pf. CXIX: 20 enz.
6. ) Eindelijk neem ik den infinitivus 3Hp r voor het ver»
bum finitum 3?P r of 3ip:, gelijk men bij voorbeeld Ezeck.
I: 14 vindt 2m sisi nrnn enz. Vergcl. SCHROEDER,
Syntax. Hebr. Reg. LIV. Ik zou er echter ook niet veel
tegen hebben, indien iemand verkoos voor 3rp te lezen
3Tg. De zin en de vertaling blijft intusfchen dezelfde.
Zie

C So )
Zie daar mijne gedachte over deze plaats, die ik aan
het oordeel van deskundigen ter beproeving aanbevele.
Dit zal intusfchen niemand in twijfel trekken, dat dit
beeld hier zeer gefchikt is. Ook is het zelve, vooral bij
de Oosterfche Dichters, niet ongewoon van ene onbezuis-
de en onberadene drift. Zo wordt g--*--^, het welk
eigenlijk van een woest, onbezuisd en ongehoorzaam
paard gebruikt wordt, het welk den rijder afwerpt, gebe­
zigd bij HARIRI, Conf. I, pag. 14 *=NAJL-=ST\M Ug-iï
&_:>^L-g_a. ^.b 0 gij, die met ene onbezuisde drift de
dwaasheid najaagt. Zo worden ook de landen, wier in­
woners zich onder Timurs wapenen niet wilden buigen,
met het zelfde woord genoemd ^sA^-arO} bij A R A B -
SIADES, Hift. Tim. Tom. I, pag. 84. Vergel. ook
Tom. 1, 'pag. 179, in het begin van Iloofdd. XXVlH, '
en Tom. II, pag. 534, n„. 0. Dus vindt men insgelijks
in de Nawabig, num. 151.
Volgends de vertaling van den Heer II. A. Sc HUL-*
TENS;
Fidelis erga fidelem obfequens est & faci/is:
Idem erga improbum & contu'macem durior.
De Scholiast tekent daar op gwl-a. z e c r w cj t c pi1s
het volgende aan;

C 8i )
Het zelfde gebruik heeft plaats in het werkwoord
L-L-u, gelijk men zien kan bij SCHULTENS, Com­
ment. in Proverh pag: 69, en ad HARIR. Conf. 1*
pag. 34, waar bij ik nog .vele voorbeelden van dit ge­
bruik van l~k_A« voegen konde; zo de vrees voor tg
grote wijdlopigheid mij niet 'wed erhield.
X X X I V : U
ïk ben in de Verklaring van dit vers, en in de bepaling
der gelegenheid van dezen Pfalm de meest gewone gedachten
gevolgd; dan ik moet bekennen, dat mij naderhand
de gedachte van den Heer VAN DER PALM zeer waarfchijnlijk
is voorgekomen, die dit eerlie vers vertaalt;
nadat hij zich krankzinnig geveinsd had voor Abimelech +
van hem weggedreven, en alzo ontkomen was, en tevens
denkt, dat David hier niet voor het gelukken van zijnen
list, maar voor zijne ontkoming uit de magt der Filiftljnen
dankt, nadat hij in de fpelonk van Aduliam gëvlugt'
was, en er zich omtrend vierhonderd mannen bij hem gevoegd
hadden, die gedeeltelijk zijne oude vrienden^
gedeeltelijk verdrukte, eh onder de tijranmfcn'e regering
van Saul onbillijk vervolgde misnoegden waren *
Welken hij denkt, dat hier door deri Dichter worden aan-
F gé-

C Sa )
gefproken. Men zie de aanmerkingen van den Heer VAN
DER PALM zelve in, en leze den Pfalm met deze vooronderftelling,
en men zal alles zeer fraai en gefchikt vinden.
X X X V : 15, 16,
Het is den kundigen genoeg bekend, door hoe vele verfchillende
uitleggingen deze verfen gemarteld zijn. Ver­
gelijk KOEHLER in EICHHORNS Repertorium, V
Deel, bladz. 83. Ik zal mij alleen vergenoegen met kort
mijne eigene gisfingen voor den dag te brengen, en den
kundigen lezer ter onderzoek aantebevelcn. Naar mijne
gedachten vinden wij in deze beide verfen ene doorgaande
allegorie, waarin David zijne vijanden verbeeldt als zulken,
die hem zo lang beuken en flaan, dat hij eindelijk
niet meer kan ftaan , maar begint op zijne voeten te waggelen,
en die dan nog wreed genoeg zijn om hem, terwijl
hij waggelt, met een boosaartig honeuden lach te befchimpen.
De woorden van deze verfen leiden, zo ver
ik zien kan, natuurlijk tot deze gedachte.
1. ) vis, gelijk uit vergelijking van het Arabifche
£,_1_A2 blijkt, het welk zo veel zegt als over de zij te
bellen, voornamelijk door te wankelen of te hinken; wordt
vandaar inzonderheid gebezigd in de betekenis van
hinken.
2. ) erin komt van roj flaan; en ook dit wordt bij de
Arabieren van zulk flaan gebruikt, waardoor iemand
zwaar gewond wordt; en daarvandaan wordt het gebezigd

C 83 )
zigd van alle kwaad en fmerte, welke iemand wordt aan­
gedaan, gelijk men zelfs uit GOLIUS en GIGGEJUS
zien kan, en door enige voorbeelden uit Arabifche fchrij-
vers nog nader blijken zal. Zo vindt men het bij ARAB-
SIADES, Hifi. Tim. Tom. I, pag. 296. o^3rsX-S
' cy-£=j_ij &-A_J._£ i_fi,-.ujL.'ij cr_£=a_X-i^ JÜJsJ
Hij wierd hierom vertoornd, en bedroefd; en het fmertte
hem zo, dat hij weende. Dus ook pag. 206. ^-èra-X-SLi
'&_:>L.£=3_s Zij werden door hen gewond
viet ene grote fmert. Insgelijks BOHADDINUS, Vit. Sa-
Jadini,pag. 174 ' f — ï ^-.b ^ ^ 'Aj
hij fioeg wonden in hunne harten.
3. ) Tot deze zelfde allegorie fchikt zich ook uitnemend
het werkwoord iy, het welk insgelijks eigenlijk zoveel
betekent als fiaan, floten, gelijk de Heer SCHULTENS
in zijne aanmerkingen over de Nawabig, bladz. 123 enz,
ten overvloede heeft aangetoond: het wordt inzonderheid
bij de Arabieren gebruikt van het flaan met een ftok op
het hoofd of de leden des lichaams, gelijk men ter zelfden
plaatfe zien kan, bladz. 126.
4. ) Ook in 'a:ra vs. 16 wordt nog dezelfde allegorie
vervolgd, daar ^jn, gelijk uit vergelijking van het Arabi­
fche ü-^-a. en I_A-A_Ï>. blijkt, insgelijks zo veel bete­
kent, als hinken, of waggelen in den gang, gelijk KNAPP
hier zeerwel heeft aangemerkt; met wien ik ook-daarin
pvereenftem, dat ik jiyn alleide van y>o, het welk de
Arabieren bewaard hebben in g^*-^ in de betekenis van
den mond te vertrekken, en dat ik voor «wna lees 'Sjro.
Ook, dunkt mij, moet men v&S lezen voor *igh.
Fa XXXVI:

C 8 4 )
X X X V I : 2 , 3.i. 4-
Ik lees voor eerst in het twede vers nS voor 'sb, het
welk hier geen zin geeft. Zo lazen ook de LXX, de Syrifche
en oude Latijnfche vertaling; als ook enige handfchriften
bij KENNICOTT en DE ROSSI, welke laatfte
ook enige nieuwere uitleggers opnoemt, die deze lezing
gevolgd zijn, bij welken men ook den Heer VAN
DER PALM voegen kan, en anderen. — De volgende
woorden vrv txh OTTJK ina TN vat ik, op het voetfpoor
van den Heer SCHROEDER, op, 'als het orakel zelf,
het welk de Godloosheid in het hart des bozen fpreekt:
alleen zal het misfchien beter wezen om T.x voor Jij te
lezen. Eindelijk is het woord to'/j aan het einde van
vs. 3 vrij moeilijk, gelijk ook uit de verfcheidcne verklaringen,
die men daarvan heeft, blijken kan. Alen kan er
ene lijst van zien bij KOEHLER, in E I C H H O R N S Repertorium
, VI Deel, bladz. 1. Mijne gisfing, welke ik
in de vertaling gevolgd ben, is deze; dat men het derde
vers eindige met iw, en het vierde dus leze- ra n:i mvi
nmai ]ix, dat is eigenlijk, zijne woorden zijn om te haten
, valschheid en list. En dan zijn woorden om te haten
zo veel als woorden, die gefchikt zijn om te haten, of
haatlijke woorden. xivS iznjn zijn dus dezelfden, als
Welke Pf. CIX: 3 worden uitgedrukt door rus*:» nn.
XXXVII:

( 85 }
XXXVII: 35-
mts leid ik met den Heer SCHROEDER af van mi
verfpreiden, uitfpreiden, waarvandaan een boom, die zijne
takken en bladen wijd en zijd uitbreidt, zeer gevoeglijk
dus kan genoemd worden, zo dat men niet nodig hebbe met
HOUBIGANT, KOEHLER in EICHHORNS Repertorium
, VI Deel, bladz. 14, en vele anderen dit woord
in nnx een ceder, te veranderen; en ik zou zo veel te
minder die verandering goedkeuren, wijl een ceder niet
nnx maar nx genoemd wordt. Voor n^nn geloof ik integendeel,
dat men met SCHROEDER moet lezen nSrnp,
gelijk ook de Griekfche overzetting der LXX gelezen
heeft, die het kw^NN» vertaalt. De Vulgata heeft insgelijks
elevatum, de Syrifche overzetting >Q-»jZA-iOO
zich verhefende. Ik weet wel, dat fommigen, bij voor­
beeld DATHE, KNAPP , en FUNK, die door KNAPP
wordt aangehaald, ditrnwra daaruit verklaren, dat het
Arabifche , fomtijds van dingen, die hoog en verheven
zijn, gebruikt wordt; hoewel ik de glosfe, welke
DATHE uit GOLIUS aanhaalt, eminuit nergends
vinden kan. Men zou er kunnen bijvoegen, dat
^ L - i ^ bij GIGGEJUS uitgelegd wordt door equus
procerus; ja zelfs zou men, wanneer men enkel op de
glosfen bij GOLIUS ziet de betekenis van arbor
femper virens kunnen te hulpe roepen, die hier zeer wel
^ pas komt, gelijk uit de glosfe van GJEUHARI, waar-
F 3

C 86 )
uit GOLIUS de zijne genomen heeft, blijkt.
Sjs-Z wordt gebruikt van enen boom, die beftendig in d
aarde blijft, en niet verloren gaat. Hei meervoudig
i f£ r& wordt gebezigd als ene vergelijking van het edelfte
en voornaamfte gedeelte des volks (a). Zo zegt Mo-
HALHIL:
Hij zet Koningen af, en zijne banieren volgen de edelften
en aanzienlijkftcn der volkeren (b).
(a) Het geen GJEUHARI hier heeft O-* JS-A-AJJ
^LOji is volgends de lezing der twe handfchriften van
den Heer SCHEIDIUS. VAN DER SLOOT, Nat. ad carmen
Tograi, vs. 4, deze zelfde plaats aanhalende, leest, misfchien
uit den Xeydfchen Codex, ^L-UÏ &4_&JJ
ene menigte van menfchen, zo alsook GOLIUS fchijnt gelezen
te hebben, gelijk zijne glosfe caterva hominum aanwijst. Dan
die lezing is zeker niet goed, en het vers van M OH AL UIL
komt met het zel?e in het minst niet overeen.
1/^ •
(6) Eigenlijk bejlendig i n de aarde blijvende brnun, tnhug.
gtrugde kantten der volkeren.

C 87 )
^ ^ j t J ^ ^KS-VU zijn dus beelden van het ongèftoord
o-eluk en den nooit verwelkten roem dezer edelen, in wel­
ken zin dit vers met de beeldtenis van onzen Dichter vol­
maakt overeenkomt. Ik zelfben van gedachte geweest, dat
men deze betekenis hier diende te baat te nemen; voor
dat ik, op aanwijzing van den naauwkeurigen SCHROE­
DER, de glosfen van bij GOLIUS niet alleen,
maar voora 1 bij GJEUHARI zelve wat oplettender be-
fchomvd had; cn toen bevond ik, dat dit
niet wel met rmmn kon vergeleken worden, noch ook
^L-p»^; immers, om van het laatfte te beginnen, wie
zou uit ene enkele glosfe bij GIGGEJUS, equus proce-
rus longisque pedibus, durven hefluiten, dat in het
gemeen de betekenis van proceritas gehad hebbe? te meer,
daar ^Wg-S deze betekenis kan gekregen hebben van
zekeren berg, welke met dien naam genoemd werd, ge­
lijk de Heer SCHROEDER meende ergends gelezen te
hebben, welken naam de een of ander Arabifche Dichter
als ene gelijkenis van een groot paard kan gebruikt heb-
ben: en wat betreft, dit betekent eigenlijk zo
veel als het Latijnfche anfa, een oor of'handvatfel, waar­
mede men iets vasthoudt: daarvan betekent het al dat
geen, het welk ftrekt om iets te bewaren-, of te behou­
den, (fubjidium, quo qtltd fafineturj. Men vindt van
dit gebruik van vele voorbeelden bij de Arabifche
fchrijvers, die men zien kan in de Disfertatie van mijnen
vriend DRIESSEN, in de Sylloge Disfert. te Leyden en
Leeuwarden uitgegeven , en meermalen aangehaald,
Tom. II, pag. 10S1. Van hier kan overgebracht
F 4

f 8S )
n t 0 t
b e t e k e m
B /' * S V a n e e n b o o m
> ^ ook indenwirx
ter, of m enen fchralen tijd zij„e bladeren nieïvT
liest omdat zij e e n ^ e e n g e f c h i k t h u l p m i d d d rf
ene, die ik verkort hier ter neder ftel
deze is: , J._£ 0 , . .. ... *
V*-*^, dat is: ^ > e e n b 0 0 W i d k
tn enen fchralen tijd overblijft; de andere is deze/
hom.genoemd die in den winter niet verdort, en die ook
,n enen fchralen tijd den kamelen behulpzaam is tot Vo l
fel. Men z.et uit dit alles, dat de afleiding der beteke
nisfen in ^ van dien aart is, dat men dit woord
niet gevoeglijk met ons nym vergelijken kunne- daar
van de betekenis van anfa, een handvat in den BHbel^!
hands geen fpoor te vinden is; men doet dus be e 0m
hever nS,nn te lezen. komt van het opwasf „ 2
bomen ook voor, Jez. LUI: , e n LV- „ e n 2 A
cies HHhpahhelr dit woord vindt men ook V ^ . Llff
Dat de V en de , zeer gemaklijk" onder eikanderen kun'
nen v e r i s f e l d v o r d e n ? ^ * ^ ^ ^ ^
woord,

C 8 9
Woord Stro de h, naardien de bovenfte opgaande ftreek
was uitgefleten, er even eens als een i uitziet. Ik heb
deze aanmerking wat uitvoeriger gemaakt, voornaamlijk
met oogmerk, om te doen zien, hoe voorzichtig men
moet zijn in het ophelderen van Hebreeuwi'che woorden
uit den Arabifchen tongval, en hoe bedrieglijk dit gehele
werk is, indien men enkel uit GOLIUS put, zonder het
gebruik der tale in de fchriften der Arabieren zelve raad
te plegen; ene fout, welke niet weinig, zelfs ook foms
van anderfins geleerde mannen begaan wordt, waartegen
men zorgvuldig op zijne hoede moet zijn. Over jajn, het
welk bijna het zelfde betekent als mts, zie men de aanmerking
op Pf, XCU: 11.
X X X V I I I : 13.
Het woord ty'pj, het welk ik hier, op den voorgang
van den Heer SCHROEDER, door fmaden vertaald heb­
be, komt zeer weinig in den Bijbel voor. In den Chal-
deeuwfchen, Syrifchen en Arabifchen tongval betekent
het eigenlijk flaan, iets tegen eikanderen, flaan. Men zie
de voorbeelden van deze betekenis in het Chaldeeuwfche
&p.:, in het Lexicon Chaldaicum et Thalmudicum van
BUX'TORF, en van het Syrifche u-A-O-i bij CAS-
TELLUS, en bij de Arabieren fchijnt hiervandaan
de betekenis van een klok in —ïL—i oorfprong-
lijk te zijn; gelijk dit woord, bij voorbeeld , door
GJEUHARI wordt uitgelegd: —5\ ^ua-^'L—A__3Ï
dat is, ( >^-. I~JL--S is dat geen, het welk de [Chris-
)
F 5 te.

C 9° )
tenen (laan hij de ure des gebeds: dan vervolgends
wordt deze betekenis van flaan ook overgebracht om
fchelden, fmadelijke woorden te fpreken, te beteke-
nen, gelijk zodezelfde GJEUHARI op ^ju-iL-i aante-
kent 0^ j—-~j —»—i—!>\ ^—A__.-O cHl_ü_X-3\
^_g—J— i/—iacW«—ij fj-^i—J\ TRA_A>x-ï5 dat is
!_>u—S—A-J^ is het zelfde als j_>«—S4-J.-3I, wanneer men
iemand fmaadt en befpot. En ook deze betekenis fchikt
zich hier zeer wel, ja zelfs veel beter dan die, welke onze
Overzetters hebben van frikken te leggen, offchoon
er al enige grond voor dezelve ware: immers de volgende
leden gaan ook omtrend het geen, dat des Dichters vijanden
onder zich fpraken en beraamden, en niet omtrend
het geen zij deden; en dus komt het fpreken van fmadelijke
en verwijtende taal hier meer te pas, dan het leggen
van ftrikken.
X X X V I I I : 20.
Ik ben hier ene lezing gevolgd, die misfchien de LXX,
en de Vulgata gehad hebben, namelijk rast') Q"n 'arxi,
terwijl ik aan n>n de betekenis van fterkte, magt, gegeven
hebbe, welke betekenis het zelve, gelijk overbekend
is, meermalen heeft. Zie onder anderen NANNINGA,
in de meergemelde Sylloge Disfertationum, Tom. II,
pag. 902: en over het geheel zie ik niet, of het geeft
enen goeden zin: mijne vijanden zijn fterk en veel: dan
het

C 9i )
liet is, mijns inziens tevens niet te ontkennen, dat de
lezing, welke IIOUBIGANT voorfiaat, msv c»n *3'sn
met de parallelie uitnemend, ja misfchien zelfs beter
ftrookt: zij, die mij zonder oorzaak vervolgen, zijn veel;
ook fchijnt de vergelijking van Pf. XXXV: 19 en
LXIX: 5 daarvoor te pleiten; dan ik heb in mijne onzekerheid
liever ene lezing willen kiezen, die enig gezach
voor zich had, dan ene zodanige, die op ene loutere,
hoewel zeer fraie, gisfing fteunde: was mijne befchroomdheid
hier in te groot, dan boude de verftandige lezer,
die te goede aan iemand, die hoe langs hoe meer inziet,
hoe voorzichtig men bij alle oude fchrijvers, en vooral
ook in deze gewijde fchriften moete zijn in het veranderen
van den tekst, vooral door enkele gisfingen.
XXXIX: 2.
De reden, waarom ik xan hier door dwalen vertaal,
welke betekenis het zelve meermalen heeft, (vergelijk
VENEMA en KNAPP bij Pf. XXV: 8.) is, omdat
men, naar mijne gedachten vs. 2, 3 ene allegorie aantreft
van een paard, kameel of diergelijk dier, het welk
men tot het reizen gebruikt, het welk let op den weg,
dien het gaan moet, zo dat het daar van niet afdwale ,
en wiens, mond ook niet zelden met enen muilband gebonden
wordt, om het te betomen: zo zegt dan ook hier
de Dichter, dat hij zal letten op de wegen, langs welke
hij gaat, op dat hij door zijne tong, dat is, door onbehoorlijke
en ontijdige klachten niet op een' dwaalweg gerake;
ja daartoe wilde hij zelfs zijnen mond met enen
muil-

C 9* )
ifiuilband binden, dat is, gansch en al zwijgen, zo lang
hij des bozen voorfpoed zag. Ik heb liet eindelijk gewaagd
om iiy hier voorfpoed te vertalen, het welk mij met
den inhoud van het lied zeer wel fchijnt te ftroken. Ter
opheldering en bevestiging voeg ik er de aanmerking van
den Heer SCHROEDER bij, Syntax. Hebr. Reg.
XCIII, pag. 402, "W, ,, vulgo adhuc, iterum, amplius,
„ proprie notans iterationem, duratiqnem, et hinc vim
„ atque vigorem, quo quid perdurat, ut nomen ufurpa-
„ tur in O '»3J iiy 73 omnis vigor animi mei est in me,
„ 2 Sam. I: 9. Job XXVII: 3. " Met deze betekenis
kan men ook de volgende glosfen bij GOLIUS vergelijken,
o\j-£ res grata, amata, ad quam lubenter reditur.
s^iL-S: ut i li tas , commodum.
X L.
Toen ik dezen Pfalm bearbeidde twijfelde ik reeds, of
niet hier twe Pfalmen bij eikanderen gevoegd waren, gelijk
ook de Heer SCHROEDER denkt. De Heer VAN
DER PALM heeft dit in zijn meer aangehaald werk,
bladz. 125 enz., naar mijne gedachten, tot enen zeer
hogen trap van waarfchijnlijkheid gebracht. Men leze
de redenen bij dien oordeelkundigen Bijbelverklaarder
zelveii na. En wat de gelegenheid van dit lied
betreft, namelijk van vs. 1 —12, ook daarin ben ik het
thands volkomen met den Heer VAN DER PALM eens,
dat het zeer waarfchijnlijk ziet op Davids aanftelling tot
Koning over gansch Israël, 2.Sam. V: 1 — 3, het welk
open-

C 93 )
openlijk gefchiedde door het bezweren van zijnen koninglijken
pligt en de Godlijke wet, waarop zijne openbare
en herhaalde zalving volgde. Dit alleen moest ik nog op-'
merken, dat het achtlte en negende vers uit deze vooronderftclling
een uitnemend licht ontfangt: immers dan
vinden wij daar, gelijk de Heer VAN DER PALM zeer
oordeelkundig aanmerkt, „ de bezwering der wet, den
„ eed van koninglijke trouw. David betuigt, dat hij be-
„ reid is, om al wat in de rolle des boeks hem voorge-
„ fchreven was, heilig en ftandvastig te volbrengen. Er
„ was namelijk in Mozes wet een afzonderlijk voorfchrift
„ omtrend de plichten des Konings, die hij' bij de aan-
„ vaarding der heerfchappij als bezweren moest, en die
„ wij vinden Deut. XVII: 14—20. " Zeer gefchikt kunnen
wij dan hiervan verftaan hy 3WO 133 n%D3 de boekrol
vordert dit van mij, of V geen in de rol des boeks als
mijn pligt gefchreven is. Het geen ik in de korte aanmerkingen
over de Mesfiaanfche vooruitzichten van dit
lied gezegd hebbe, wordt door deze gedachte niet alleen
niet verzwakt, maar zelfs nog nader bevestigd, gelijk
ook de Heer VAN DER PALM heeft aangetoond, bladz.
Z32, dien ik tevens rade bij ieder vers natezien.
X L I I : 5.
"pn de tent, of de tabernakel denk ik, dat het zelfde
is, als ropn, ten zij men ros? lezen wilde, namelijk de
tabernakel van Jehova. In trmx eigenlijk ik leidde hen
moet liet adfixum gebragt worden tot het volgende j;in Tart
de

C 94 )
ie blijde of feesthoudende menigte, dat is, de reien, die 1
met zang en dans het feest vierden. Men zie van'zulk
ene woordvoeging SCHROEDER, Syntax. Hebr. R eg.
XXXIX, num. 2, als ook GLASSIUS, Philol. Sacr.
Tom. l,pag. 157, 158. Volgt men deze uitlegging, dié
ook reeds anderen hebben voor den dag gebracht dan
heeft men noch de verbeteringen van den tekst, no'ch 'de
harde verklaringen, welke fommigen hier gewaagd hebben,
nodig.
X L I I: 7, 8.
Over de gelegenheid der plaatfen, hier genoemd, kan
ïnen vergelijken de aardrijkskundige verhandeling van
JUSTUSTJEENK, inde Verhandelingen van het Zeeuwfche
Genootfchap der Wetenfchappen, V Deel, bladz.
465 enz.
X L V : 5.
Aan het begin van dit vers ben ik het met hun eens,
die denken, dat jnrii door vergisfing der affchrijvers hier
tweemaal herhaald is; hoe zeer het de LXX Overzetters
gelezen hebben, nnx -en 79 is niet op het woord der
waarheid, maar om de zaak of tot verdediging van de
waar-

( 95 )
waarheid, gelijk het ook LuTHER reeds genomen heeft.
Vergelijk GEIERUS op deze plaats. Eindelijk geeft
pis mjn geen' goeden zin. De ouden hebben allen zo
overgezet, als of ze gelezen hadden pixi rori; alleen del
Syrifche Over zetter vertaalt: 1ZQ_Q«^1? V-a-OO-iöo
humilitas juftitiae, de nederigheid der rechtvaardigheid,
welke vertaling, hoe zeer zij geen diergelijken zin heeft,
nogthands genoegzaam waarfchijnlijk maakt, dat hij
p-ri nm'i gelezen hebbe; ten zij hij enkel gegist hebbe,
dat men zo lezen moest; het is toch bekend, dat hij
meermalen zijne critieke gisfingcn in zijne vertaling
brengt. Ik ben intusfchen ook die zelfde lezing gevolgd;
alleen heb ik de betekenis van rqp verkoren, welke het
Arabifche < * - i n de vierde conjugatie dikwijls heeft,
namelijk explere vicem alicujus, gelijk GOLIUS het Uit­
drukt, of fufficere et explere omne illud quod requiri pos*
fit, gelijk SCHULTENS het heeft, -ad HARIRI r
Conf. I, pag. 17, waar het in die betekenis voorkomt.
Hiervandaan betekent het ook .meer in het gemeen pro--
desfe alicui, iemand nut of voordeel aantebrengen , \>\\
voorbeeld bij HARIRI, Conf. Ui, pag. 170.
Hij doet in uwe ellenden u geen nut,
namelijk door u bijteftaan, en er u uit te redden. Hier­
vandaan betekent ook ^--A-X-AV*») voordeel en hulp hij
iemand zoeken bij ARABSIADES, Hifl. Tam. Tom. I,
pag. 116, lin. 8. — Meer voorbeelden bijtebrengen,
acht

C 96 )
acht ik overbodig. Men vergelijke mijne Disferiatie m
het jaar 1775 uitgegeven, in de Sylloge Disfert. Leiden/.
Tom. H, pag. 1163, 1164. Nemen wij deze betekenis
aan, dan zal num voor pis nw bi» naauwkeurig
beantwoorden aan het voorgaande rrox Sn Si», en zeer
gevoeglijk kunnen betekenen tot nut, ten voordele van de
onfdhuld, of, gelijk ik het vrijer vertaald hebbe om de
onfchuld hij te ftaan.
X L V: 14.
De gewone uitlegging van dit vers komt mij vrij mat
voor: men zie maar onze Nederlandfche overzetting; hoe
valt daar het twede lid, hare kleding is van gouden horduur
fel, af bij het eerfte: des Konings dochter is geheel
verheerlijkt inwendig, dat is, inwendig zeerfchoon. Men
zou denken, dat de Dichter van de uitwendige fchoonheid
tot de inwendige zou opklimmen; daar integendeel
de zin hier zeer laag daalt. Ik vat daarom noua van de
inwendige fchoonheid der bruid op, namelijk van de
fchoonheid van haar lighaam, dat door de klederen bedekt
was, en veellicht ook de fchoonheid van haar geest •
de D in matraq neem ik comparative, en plaats vw^l in
regimine, zo dat het naar dc woorden zijn zou, des Ko.
tiings dochter is gansch heerlijk, ten opzichte van hare inwendige,
door haar kleed bedekte fchoonheid; dezelve is
heerlijker dan '/ goud van haar kleed. Misfchicn zou
men ook rtouö kunnen lezen, en de afdeling dus maken:

. ( 97 )
I
TSO na miaa 'w
nwiab ans msooo rvrjjp
Dan de zin en de overzetting zouden dezelfde blij*
Ven.
X L V I II: 15.
t\ifr7V Ujnj' sin. In deze woorden heeft niö-Sjt den uitleggeren
veel moeite veroorzaakt. Zeer vele handfchriften
en oude uitgaven door KENNICOTT en DE
ROSSI aangehaald lezen niriby als één woord; en zo hebben
ook insgelijks de oüde overzettingen. VENEMA
heeft daarom reeds gegist, dat rwohy behoorde tot het opfchrift
van den volgenden Pfalm: KENNICÖTÏ is ook
van die zelfde gedachte, Not. Crit. ad Pf. XLII, XLIII*
XLVIII, LXXXIX, pag. 37, en hij verdeelt de leden»
«ven als ik gedaan hebbe,
lïfvjK eynbx hra
WW sin nw onv
Met hem komen HOUBIGANT, HARE en DÜRELI,
overeen. KOEHLER in EICHHORNS Repertorium,
VII Deel, bladz. 255 gelooft insgelijks, dat ntrf^ tot
het opfchrift van Pf. XLIX behoort, maar denkt tevens,
dat men daar lezen moet mhy , en het dan voor

( 95 )
"hots plaatfen, éven gelijk' het voor "ra ftaat, Pfalm
XLVI: i. Ik ben ook deze gedachte gevolgd, en gis,
dat t\\nby by eerst aan de kant gcftaan hebbe, cn toen op
ene verkeerde plaats in den tekst is ingevoegd, en dat
naderhand bv is uitgevallen. SCIIULZ in zijne overzetting
der Pfalmen leest nft&tf en vertaalt het, Er kim
tms beftandig 9 gelijk ook KNAPP, die het vertaalt, Er
ieitet uns ewig; dan dezer overzetting kan ik niet bijvallen,
om dat het taalgebruik in dien zin Q'oW zou gevorderd
hebben.
X L I X : 6, ?.
Ik heb over deze verfen Hechts twe dingen aantenlefken.
— Vooreerst vertaal ik oojw door vervolgers,
waarin ik KNAPP volg, die hier het Arabifche
, iemand op den voet navolgen, vervolgen,. vergeleken
heeft. Ten andereu vind ik geen noodzaakhjkbeid
om deze beide verfen van elkahderen te fcheiden,
zo dat het zevende enen nieuwen zin zou aanvangen.
Veel natuurlijker en ccnvouwiger fchijnt het mij ernann
met rapi? te famen te voegen, en dan het twede lid van
ftr. 7 zo tc verftaan als of men las HÜVf aiw au w«t.
XLIX;

XLIX:
( 99 )
i:) Ik heb vs. 8 »'x genomen in de betekenis van ee;i
aanzienlijk en rijk man, evcil gelik BPX 'J3 cn oix 'J3
tegen eikanderen gefield worden 3. Mij is tot nog .
toe wel geen voorbeeld bekend, waarin ara alleen die
betekenis heeft; dan daar het in dc famenvoeging met
p die betekenis dikwijls heeft, moet het ook zonder p
het zelfde hebben kunnen betekenen, even gelijk »1JK en
pux p, als ook DTK en cnx p het zelfde betekenen;
en ik kieze die betekenis hier zo veel te meer, wijl dc
melding, welke er van den rijkdom wordt gemaakt in het
volgend lid, daarmede, naar mijn inzien, zo uitnemend
ftrookt.
2.) In het negende vers neem ik de 1 als redengevend,
en zou het woordelijk overzetten want kostbaar is zijns
levens prijs, te kostbaar namelijk, dan dat zij door dé
grootftc fommen zeiven zou kontien betaald worden; zij
wordt dies nooit voldaan, eigenlijk zij houdt dies in eeuwigheid
op. Ik moet intusfchen bekennen, dat mij dc
gisfing van Mi CHABLIS, Supplem. Lêx. Hebr. pag.
758, die voor Vin leest T?n, het welke hij tot inbrengt,
en het, volgends dc betekenis van het Arabifche,
vertaalt, ut peretwis fit in aeternum, id est^
aeternum vivat, zo dat hij altijd leven zou, vrij waarfchijnlijk
voorkomt; dan daar er voor dezelve geen genoegzaam
gezach is, heb ik zc in den tekst niet durven
brengen: dc overige gisfingen, welke hij ter aangehaalde
plaats over dit en het vorige vers maakt fchijnen mij zeef
Q i on-

C 100 )
ongegrond en onnodig: immers waarom zou men ros,
dat hier enen zo goeden zin geeft, op het gezach van
alleen vijf handfchriften in "]x profedto veranderen? doet
men dat niet, dan is men ook niet genoodzaakt JJV voor
ï?; te lezen.
3.) Dat ik het tiende vers als ene vraag heb opgevat,
daarin ben ik de LXX Overzetters nagevolgd, gelijk ook
anderen reeds gedaan hebben: mij dunkt. dat daar de taal
. deze verklaring toelaat, de zin daardoor veel levendigheid
ontfangt; vooral flaat dan op het vraagswijze opgevatte
rrort HNT vb, in het elfde vers zeer naauwkeurig dit antwoord
PIKT '3.
X L I X : 12, 13.
De gewone lezing in het twaalfde vers asnp geeft,
naar mijn inzien, geen draaglijken zin; ik weet wel, dat
3lp het binnenfle van een mensch foms zijn hart, of zijne
inwendige gedachten en geneigdheden betekent; dan
in zulk ene famenvoeging als hier, geloof ik niet, dat
het immer voorkomt in dien zin: het is toch bij voorbeeld
geheel iets anders, het welk men Pfalm V: 10 leest,
Min Q2ip Hun linnenfle is verderf, dat is, hunne inwendige
gedachten en overleggingen zijn enkel tot verderf ge
recht, als het geen we hier zouden hebben Kfta oanp
dbivb Hun binnenfle is, dat hunne huizen in eeuwigheid
zijn zullen. Velen hebben daarom o??p gelezen. Vergelijk
KOEHLER in EICHHORNS Repertorium, VII
Deel, bladz. 161. Ik ftem deze gisfing inzoverre toe,
dat

dat ik, wijl O een adflxum is, dat alleen bij nomina fingularia
gevoegd wordt, liever fonap of arop zou lezen.
Alle de oude overzettingen komen in deze lezing overeen.
Voor het overige ben ik in deze beide verfen M E N D E L S -
SOHN gevolgd. De zin is, dunkt mij, dan zeerfchoon,
daar dus de namen, welke de rijken aan de landen geven,
en hunne perfonen zeiven zeer fraai tegen eikanderen ge­
field worden; die namen mogen eeuwen verduren; dan
zij zeiven, wanneer zij flcrven, blijven geen enkelen
nacht in die weerde, welke zij genoten hadden; immers
volgends vs. 15 treedt reeds den volgenden morgen op hun
der vromen voet, het welk hier mede zeer naauw te famen
hangt: cn dit is ook de rede, dat ik de lezing p' 12,
die K N A P P , D A T H E en anderen hier verkiezen, niet
kan aannemen, hoe zeer zij het gezach der LXX en
der Syrifche vertaling voor zich hebbe. Veeleer fchijnt
mij die lezing uit ene min gelukkige poging van enen of
anderen Criticus ontdaan te zijn, die, daar hij p* 12
vondt vs. 21 , dacht, dat men ook hier zo lezen moest,
om dus deze verfen aan eikanderen gelijk te maken, daar
de Dichter liever met opzet die verandering vs. 21 ge­
maakt fchijnt te hebben, gelijk uit de korte aanmerkingen
ep dat vers kan gezien worden.
X L I X : 15.
Hoe moeilijk dit vers zij kan uit de verfchillende gevoe­
lens over het zelve blijken, waarvan men ene breedvoe­
rige optelling vinden kan bij den Marburgfchen Hoog-
G 3 leer-

C w 3
leeraar J. \V» SCHROEDER, Syntagm. Obf ad quaedam
loca Pfalmorum, pag. 27 enz. Bij de veranderin­
gen van den tekst, die HARE en HOUBIGANT in dit
vers gemaakt hebben, en die men daar kan lezen, kan
men ook nog de poging van zekeren Engelfchen Geleerden
bij MERRICK, bladz. 106 voegen, die ip vergelijkt
met «~ per Ut, in ter Ut, mor turn est, voor welke
betekenis hij het Arabisch Lexicon van CASTELLUS
aanvoert, en vervolgends de woorden dus leest en verdeelt
j
waaraan hij dezen zin hegt:
in» bn&vh jksS
Zij liggen in het graf, als fchapen ;
JJe dood zal hun herder zijn , en over hen heerfchen:
Hunne eer zal niet meer zijn; hunne gedaante zal vergaan;
Het graf zal hunne woning zijn.
Dan om niet te zeggen, hoe willekeurig alle deze veranderingen
in den tekst zijn, weet ik ook geen genoegzaam
gezach pal de betekenis te Haven, die hij aan npa geeft;
alleen vindt men bij CASTELLUS ^mfi—y-S periit, interiii,
mortuus est, dan zulk ene enkele glosfe kan niet
opwegen tegen het ftandvastig gebruik Van "ipa in de betekenis
van den morgenfond. De verandering, welke de
Heer SCHROEDER zelf gemaakt heeft in den tekst,
daar hij voor h Safe) leest ftsi Qliaaa geeft buiten twijfel

C i°3 )
fel enen zeer goeden zin; mijnen bijval kan ik haar echter
niet? geven; wijl mij vooreerst de verandering wat al
te geweldig voorkomt, cn vooral wijl het mij zeer oneigen
fchijnt, dat de affchrijvers een zo bekend woord als
IUJ in het meer zeldzame haf zouden veranderd hebben,
hel welk geheel tegen hunne gewoonte is. Ik beken wel,
dat het gezach, het welk de Heer SCHROEDER voor
: deze verandering aanvoert uit de oude overzettingen vrij
fchijnbaar is; dan aan de andere zijde is het toch ook niet
te ontkennen, dat de oude Overzetters in moeilijke plaatfen
meermalen geraden, cn hunne eigen gisfingen in de
vertaling ingebracht hebben; althands men heeft alle reden
om zulks niet zelden te vermoeden.
Wat mij betreft, mijne gisfing, (meer dan ene gisfing
wil ik mijne verklaring niet doen gelden) komt hier
,öp uit.
1.) hmtth ira vertaal ik zij worden voor het fchimmen~
rijk beftemd, of, volgends de meer bepaalde betekenis
van JVW afgezonderd. Ik ben het namelijk, ten opzichte
van het woord wsr' tot nog toe eens met MICHACLIS,
ZACHARIAE, DATHE en KNAPP, die nrta* verge­
lijken met het Arabifche dit betekent, volgends
GOLIUS, Separatin , diftinctm fait. Disgregatus, dis-
perfus fuit, en het wordt niet alleen gebezigd voor ver­
fraaid, hier en daar v&rfpreid te worden, maar ook voor
afgezonderd of afgefcheiden te worden van enen groteren
hoop of troep. De Heer J. AV. SCHROEDER, hoe zeer
hij deze uitlegging niet goedkeure, omdat hij meent, dat
iJA—ü alleen ene verf rooijing, of verfpreiding betekent,
heeft in het boven aangehaald werk, bladz. 67, 68 zelf
enige voorbeelden bijgebracht, die, naar mijn inzien, dit
G 4 %>

C 104 )
gebruik van L%« \ die van de
menigte afgezonderd zijn. De plaats luidt dus:
b J ~ — ^— S
^ & ' f) f *sn \J-St ^W-A-J
j\ ^-*-A—a. g ;y zult niet fchuldig zijn,
het zij gij te famen, het zij gij afzonderlijk eet. Zo be­
tekent ook L-SL-X-C»^ bij afgezonderde hopen, Kor.
XCIX: 6, waarvan men ook bij GIGGEJUS vindt
l — 9 in varias turmas divif vene-
runt, en familia in varias
partes fegregata fuit. GJEUHARI en FIRUZABADI
leggen daarom ook CJ~&> uit door y-> en (Jj^-S-Ï,
het welk buiten twijfel betekent, afgefcheiden, afgezonderd
te worden, en daarvandaan zich aftezonderen door
wegtegaan van de menigte. Ook voert GJEUHARI nog
een voorbeeld aan van OUA^X^. , het welk hij ook ver­
klaard (J?f~%-'^-/

( i°5 )
waar zeer duidelijk U-*~-o en tegen eikan­
deren gefteld worden. Men vergelijke het geen de Heer
SCHEIDIUS heeft aangetekend over nra? in zijne overzetting
van GREENS, Dichtftukken uit het Oude Testament,
I Deel, bladz. 156 enz. Dit alles, om er niet
meer uit den Arabifchen tongval bijtevoegen, bevestigt
mij in de uitlegging van hun, die ifi» hier vertalen afgezonderd,
dat is volgends den zin , beftemd te worden voor
het fchimmenrijk. De rijke geweldenaars worden dus hier
verbeeld, als ene grote kudde fchapen, die afgezonderd,
worden uit het menschdom, om terwijl anderen blijven
leven, in het fchimmenrijk aan den dood, als hunnen
herder overgegeven te worden. Men zal intusfchen veellicht
met den Heer SCHROEDER ter aangehaalde plaats
bladz. 66 nog tegenwerpen, dat vrvi Pf. LXXXVI1I: 7
en W$ Pf. LXX1II: 9, in de betekenis van feilen voorkomt;
dan in de eerfte dier plaatfen kan men 'Jna? voor
'jrra gevoeglijk van rnzf afleiden, en in de andere zou
men zeer gevoeglijk mf voor iPBf konnen lezen. Men
kan eindelijk nog dit opmerken, ten bewijze dat men althands
hier niet wel aan de gewone betekenis van rw kan
denken, dat dit verbum in kal altijd ene fgnificatio activa
heeft, daar integendeel ons ene fgnificatio pasfiva
moet hebben, het welk juist ook met het gebruik van het
Arabifche

C IOÖ )
fchilt in den zin niets, hoe men leze) betekent even als
het Arabifche de gedaante of uitwendige verto-
ning van ene zaak, waarvan bijvoorbeeld 's^p-xs fpecie
tenus, voor zoverre de uiterlijke vertoning, of den uit er-
lijken fchijn aangaat en ^.-A-X-A) fa c} e daad en waar­
heid tegen eikanderen gefteld worden, Hifi. Tim. Tom.l,
•pag. 22 l-s-l-Aa l_^-è=5 UL^JaJI J—Aa 5
{^y-A-X-^s, A// dwaalde in fchijn van den weg, gelijk hij
er ook indedaad van afdwaalde. Dus vindt men ook
Pjj^a gebruikt in de Moallakah van ZOHEIR:
s ' * ''V !
-
(Jï-Aa-i^ ol-^_J
Zte fo-jfr v/7a

( ie-7 )
overbekend. Vergelijk N. VV. SGHROEDER, Syntax,
Hebr, Reg. LXXXVII, pag. 392.
3.) Met dit nhiS OTX hangen, naar mijne gisfing, de
volgende woorden, welk dit vers eindigen, zeer naau'w
te famen. Voor xi bya leze ik, door énen b wegteftrij-
ken, door vervolgends van deze twe woorden een te maken
, en door eindelijk de klankftippen enigzins te veranderen
l'tófO, zijnde een participium in Pihhel van het
werkwoord 'üj, het welk ik vergelijk met het Arabifche
,3—Dit betekent eigenlijk verwelken, verjlensfen;
in dien zin wordt het eerst gebruikt van planten, die verwelken,
en van daar wordt bet overgebracht tot de betekenis
van uitgeteerd te worden of te vermageren,
GJEUHARI

C 108 )
mageren, gelijk zo AMNOLKAIS [preekt van de Ao3
de vermagering van een zo kittig paard,
Het welk nog in zijnen ouderdom, wanneer zijn hitte
ont/loken werd, was als een ziedende pot.
Zo wordt ook door FIRUZABADI CA-^—*~3\
door i^SJè i het verdorren van planten uitgelegd, en
y)*-^ insgelijks door i/^Ó-JÖ. Dan het ge­
zegde is genoeg om deze betekenis van ^> '^ te bewij­
zen: dat hzi hier mede kan vergeleken worden, zal nie­
mand ontkennen, wijl in de Oosterfche tongvallen de j
en de t dikwijls onder eikanderen verwisfeld worden, ge­
lijk men zien kan in SCHULTENS, Clav. Dialecl. pag.
2.2.1; en dat er inzonderheid tusfchcn 73i, en
,3-^3 zulk ene verwantfchap plaats heeft, is zeer duide­
lijk: dus heeft men de betekenis van mest (fimus,
fterus) in &J_i

C 109 g
ging behelzen van de voorgaanden niSa 1
? DTS: deze hadden
in het algemeen te kennen gegeven, dat de heerlijke
gedaante der trotfche rijken vergaan zoude; dan hoe dit
zou gefchieden, leren deze woorden: de dood of het
fchimmenrijk zou die doen verwelken of vermageren. Volgends
de allegorie van dit vers zou nu de "TIN» het fchimmenrijk
hunne weide zijn, waar hen de dood ten herder
zijn zou; dan alle hunne fchone vertoning zou vergaan,
naardien de bwv hun ene fchrale weide zou opleveren,
die wel verre van hen vet en glanfig te maken, integendeel
hen zou doen uitteren, verwelken en vermageren.
Vergel. de korte aanmerkingen.
LI: 8.
Hoe verfchillend de opvattingen van dit vers bij oude
en nieuwere Uitleggers zijn, kan men bij KOEHLER
zien in EICHHORNS Repertorium, VU Deel, bladz.
271, 272. De opvatting, die ik gevolgd ben, is, dunkt
mij, zeer eenvouwig. Naar de woorden zou het zijn:
gij wilt waarheid in de binnenfle ingewanden; maak mij
dies wijsheid in het verborgen bekend. Dat waarheid en
wijsheid volgends het taalgebruik der Hebreeuwen voor
deugd en godsdienst genomen worden, is den kundigen
te bekent, dan dat ik het door enige voorbeelden zou behoeven
te bewijzen.
L I I:

( IIO )
L I I : 4.
Onze Nederlandfche overzetting, Uwe'tonge denkt enkel
.fchade: als een ge/Iepen fcheermës, werkende bedrog,
waarmede ook V E N E M A overeenftemt, fchijnt mij min­
der voegzaam; hoe toch kan de tong gezegd worden be­
drog te werken, als een fcheermes ? Liever heb ik daarom
de woorden dus afgedeeld:
hrtijwi mirt
trro Tplh
gelijk ik zie, dat ook DURE EL reeds gedaan beeft, en
CHANDLER, leven van David, II Boek, HooddeellXj
bladz. Q.CO.
L i l : p,
In de Overzetting der woorden inirya w ben ik MEK=
DELSSOHN gevolgd, die het heeft: die zuverficht ward
ihm zum falie. U" leid ik dus af van np óL-£, ergens
heen den toevlugt nemen, cn rijn val, verderf, van rnn,
eigenlijk zinken, vallen. Vergelijk SCHUL­
TENS,

TÈNS, Comm. in Prov. X: 3 en XIX: 13. WaarVaö
ook nftn eigenlijk diepten, waarin men nederzinkt, voor
verderf en ondergang gebruikt wordt, Pf V: 10,
XXXVIII: 13, en boven w. 4. Eigenlijk zou bet zijn:
hij zocht zijn toevlugt in zijn verderf. Velen leiden wel
B>' af van w worden, of ook z/c« beroemen; dan dé
afleiding van w ftrookt beter met de parallelie, wijl dus
naa' of regelrecht aan eikanderen beantwoorden. Dan
wat nin betreft, daaromtrend fchreef mij de lieer
SCHROEDER, dat hij twijfelde, of het wel dus kou
vertaald worden; terwijl hij tot nog toe de betekenis van
goederen of rijkdom verkoos, die run eigenlijk begeerte,
(vasta cupido') en daarna opes concopitae, begeerde goederen
genoemd wordt: en zeker dit komt met het taalgebruik
uitnemend wel overeen; het zou dan moeten zijn t
Zijn rijkdom was zijn toeverlaat*
De kundige lezer oordele.
L I I I: $
Men vergelijke hier over het geheel de bijzondere aanmerkingen
op Pf XIV: 4. Alleen moet ik nog dit opmerken,
dat ik uit die plaats na U»T het woord bi heb
ingevoegd, het welk er door de nalatigheid der affchrijvers
fchijnt uitgevallen te zijn, gelijk het ook alle oude
Overzetters, en zeer vele handfchriften en uitgaven bij
KENNICOTT en DE ROSSI hebben*
L U I :

c m y
L I I 1: 6.
Dit vers is vrij moeilijk wegens den tweden perfoon in
-jjn cn nnwan, welke zeker tot God niet kan gebracht
worden , wijl er in het voorgaande en in het vervolg van
hem in den derden perfoon gefproken wordt. Hoe men
dit op verfcheiden wijzen heeft getracht te verhelpen,
kan men bij KOEHLER zien in EICHHORNS Repertorium,
Vlïl Deel, bladz. 234: mij komt niets gemaklijker
te binnen, dan dat men deze woorden aanmerkt als
tusfchen beiden door een choor aan David toegezongen, en
dat men voor nnissun leze Drozran, zo dat het adfixum tot
"jin gebracht worde. Zeer dikwijls wordt de n en D finale
in de MSS. onder eikanderen verwisfeld: zo heeft in den
Kasfelfchen Codex de n en n finale bijna dezelfde figuur,
gelijk men zien kan op het titelblad van MicHAëLis,
verfiuch über die 70 wochen Daniels, en van het eerft
ftuk van zijne Orientalifiche und Exegetifiche Bibliothe
men vindt ze ook reeds van ouds onder eikanderen verward,
waarvan men verfcheiden voorbeelden vindt bij
CAPELLUS, Crit. Sacr. Lib. I, Cap. VIII, §.2,
welke men nog met anderen zou kunnen vermeerderen.
Dus hebben de LXX, 1 Sam. XIV: 3 voor rnf gelezen
oVtf, wijl ze XfAwf* vertalen. Om nu van andere voorbeelden
te zwijgen, welke men op vele plaatfen kan vinden.
h V;

( "3 )
L V: 19.
Men heeft dit vers zeer onderfcheiden uitgelegd, en ook
vele pogingen gedaan om de lezing te verbeteren, gelijk
men bij KOEHLER zien kan in EICHHORNS Repertorium,
VIII Deel, bladz. 256, 257. Nopends het eerfte
gedeelte van dit vers kan men de korte aanmerkingen zien;
het laatfte gedeelte zou eigenlijk heten hoe zeer zij magtig
waren: het woord tegenflanders of een diergelijk kan men
er uit den famenhang onder verftaan, gelijk ook vs. 20 het
adfixum in oji"i moet gebracht worden tot de vijanden of
tegenftanders, van welke in den gehelen Pfalm gehandeld
was. Omtrend de 2 in a'3S3 zie men SCHROEDERB
Syntax. Hebr. Reg. XVIII. 31 eindelijk behelst niet aileen
het denkbeeld van de menigte, maar ook van de
kracht der vijanden, welke beide denkbeelden ook doorons
magtig uitgedrukt worden.
LV: 20.
Voor stn. moet buiten twijfel met alle de ouden, en met
vele handfchriften bij DE ROSSI ys> gelezen worden.
De 1 is zekerlijk door de nalatigheid der affchrijvers uic
het voorgaande oyn herhaald.
. M Hat

C "4 )
Het woord nia»bn wordt zeer onderfcheiden opgevat.
Men zie KOEHLER ter aangehaalde plaatfe, bladz. 257.
Mij komt de gedachte van MICHASLIS, Supplem. Lex.
Hebr. pag. 790 de beste voor, die het vertaalt: qutbus
milla est mutatie- fortunae, dat is, gelijk hij het verklaart,
gut nullam fortunae mutationem fbi accidere posfe putant:
alleen moet ik om de eer van den onfterflijken A. SCHUL­
TENS te redden, opmerken, dat M1 c H A ë L 1 s zeer ten
onrechte deszelfs verklaring in zijne Animadv. Philol. ad
V. T. berispt, daar hij het, uit vergelijking van oi-l-a.
juravit, vertaalde, quibus nihili funt foedera jurejurando
fancita, naardien SCHULTENS zelf deze zijne jeugdige
poging verworpen heeft, Comment. ad Pr verb. pag. 508.
Ik merk alleen maar ter bevestiging van deze betekenis
van nö'Sn op, dat &%*££jL\ van de wisfeling des
geluks voorkomt in een vers door enen Scholiast van
IBN DOREID aangehaald, te vinden bij ScHEiDiusj
in Cant. Hift. pag. 221.
O^-JC-A.^ ^UA-LM SJ==
De wenteling der nachten, en de wisfeling des geluks
verflijt den mensch, even gelijk een kleed verf eten wordt.
Voords kan men over de betekenisfen van t]Sn en
iJi—Lii, SCHULTENS vergelijken, Comment. in Pro-
ver b. pag. 506 enz.
I V 1 I ;

( «5 )
L VII: 3.
HOUBIGANT en anderen lezen hier V»J voor sni, gelijk
ook de LXX en de Syrifche overzetting gelezen heb­
ben. DURELL en LOWTH bij MERRICK hebben
dezelfde lezing verkoren; cn ik voeg mij ook daarbij. Alleen
voeg ik er nog bij, dat men, mijns inziens, ten opzichte
van deze betekenis van IDI niet zo zeer met
SCHULTENS, Comment. in Proverb. pag. 26 het Arabifche
als wel V^-A-a. te vergelijken hebbe.
Beide woorden hebben wel waarfchijnlijk dezelfde oorfpronglijke
betekenis gehad, gelijk ook WIL MET gist
in zijn Lexicon Arabicum, bladz. 152: dan de betekenis
van weldadigheid aan iemand te bewijzen, of zich vriendlijk
en weldadig jegens iemand te gedragen , komt voornamelijk
in voor, gelijk men zelfs uit GOLIUS,
GIGGEJUS cn WILMET zien kan.
L V I I I : 4.
Booswichten. Men drukt de ganfche kracht van rm
ftiet uit, wanneer men het, gelijk gewoonlijk gefchiedt,,
door dolen of dwalen vertaalt. Hoe zeer dit woord veel-
H 2 tdjds,

C "6 )
tïjds die betekenis hebbe, gevoelt men toch, dat dezelve
hier, daar de boosheid van des Dichters vijanden in alle
hare grootheid wordt voorgefteld, vrij zwak is. Ik ver­
gelijk derhalven liever met dit woord het Arabifche
^y-k-h, het welk even als de verwandte woorden
£r^> 2r^'-*--j 2~^> en g-X-k-S eigenlijk bete­
kent ginds en her bewogen worden, waarvandaan de bete­
kenis van ginds en her omtedolen van zelve is voortge­
vloeid. Dan wordt ook inzonderheid gebezigd
van het water van zeën, rivieren, of beken, het welk
heftig bewogen, buiten de oevers zwelt, gelijk men zelfs
bij GOLIUS zien kan. Van hier wordt het gebruikt om
de uiterfte boosheid vooral van onrechtvaardigheid en
dwingelandij aantewijzen, die als het ware in ene gedu­
rig onrustige beweging zijnde, de oevers van recht en
billijkheid overfchrijdt. Vele voorbeelden zijn hiervan bij
Arabifche fchrijvers te vinden, waarvan ik enigen hier
zal plaatfen. Hifi. Tam. Tom. I, pag. 40 Timur kwam
met zijne benden aan de rivier Oxus, (^\—ÏO=DJ
L-A-SL-!» L_A_^_1_A_.M én gedroeg zich a/s een dwin­
geland, die alle oevers van recht overfichreed. Misfchien
gebruikte de fchrijver met opzet dit woord, omdat er
juist de melding van ene rivier was voorafgegaan. Nog
duidelijker wordt de leenfpreuk van het buiten zijne oevers
bewogen water in acht genomen door denzelfden fchrij­
ver, Tom. I, pag. 342.
Hij was een buiten deszelfs oevers zwellende zee, en zijn
geweld rukte de inwoners met wortel en tak uit.
Even

( n 7 )
Even eens wordt ook Timur om zijne alles te boven­
gaande boosheid en gewelddadigheid ^3=0
een buiten de oevers zwellende zee genoemd door denzelf-
den fchrijver, Tom. II, pag. 352. In den Koran is daar­
vandaan f^-k-ls zeer gebruiklijk voor overmatige boos­
heid, gelijk Sur. II: 15 f—g—^—t—k yr-^
—^-—i—^—z// zullen wegens hunne boosheid
ginds en her omdolen. Zo ook Sur. XX: 24 -£j^
^y-k-^o (L£\ lAj-Zj-S (_3-M ? /oï Farao, wijl hij
overmatig boos gehandeld heeft enz. Dat deze zelfde be­
tekenis van ene alle palen overfchrijdende boosheid hier
uitnemend ftrookt, zal niemand ontkennen, die de gehele
met de fterkfte verwen afgemaalde fchildering leest, wel­
ke David 'vs. 3—6 van zijne vijanden geeft. Deze bete-
lenis van ram komt insgelijks voor Pf. XCV: 10, waar
onze Nederlandfche overzetting zij zijn een volk, dwalen­
de van harte, te zwak is voor dc aanduiding van ene mis­
daad, welke zulk ener bedreiging waardig is, als er vs. 11
volgt: ik neem derhalven ook daar de betekenis van de
uiterfte boosheid aan, en vertaal het:
Zij zijn een volk, dat, boos van hart,
Geen acht op mijne wetten geeft.
L V I I I : 8.
In het eerfte gedeelte van dit vers, het welk ik, gelijk
aanftonds nader blijken zal, met uW eindige, moet men,
H 3 naar

C "8 )
naar mijn inzien met DURELL en anderen mts» voor
torn lezen, vergelijk Joz. VII: 15. 2 Sam. XIV: 14.
MICHACLIS vergelijkt wel met pxS Supplem. Lex.
Hebr. pag. 1470, het Arabifche J^UAJ f het welk in
den Appendix van GOLIUS verklaard wordt U-ars**»
rapt pluvid ter ram, en hier uit vertaalt hij het radantur,
idest, eluantur tamquam aqua; dan de betekenis van ra-
di in ^v'l-AI fchijnt van een geheel anderen aart te
zijn; en kon men die hier vergelijken, zou het eer
moèen zijn: radantvr, ut terra, ah aqua, of iets dergelijks.
Het geen intusfchen MICHACLIS zegt tegen
de lezing, die ik volg: „ Est incondita phrafis, et fen-
„ tentia irieptn. Aquam quis dicat liquefcere? Glacies,
„ nix, liquefiunt, non aqua, quae jam liquida est,"
fchijnt mij weinig ter zake te doen, daar de fpreekwijs
zegt: iaat hen zo fmëlten, dat zij tot water worden , gelijk
Joz. VII: 5, ÜréS w C3217 om. Hun hart [molt,
en werd tot water.
Moeilijker is bet volgende gedeelte van dit vers: immers
waartoe het eenvouwig getal in van TVT moetc gebracht
worden, is onzeker: op Davids vijanden ? maar van dezen
Wordt altijd in den gehelen Pfalm in het mcervouwig getal
gefproken; op Jehova? maar die wordt in dit lied aangefproken.
Voegt men vervolgends thotv IM bij eikanderen,
welk enen zwakken, ja bijna geheel genen, zin
geeft het dan. het geen ook onze Overzetters hebben:
Iaat hen zijn, als of ze afgefneden waren? Verfcbeidene
pogingen over deze woorden kan men bij KOEHLER zien
in EICHHORNS Repertorium, IX Deel, bladz. 50.
MÜ kwam, toen ik dezen Pfalm overzette, het eenvoudigst
voor, wh in IDJ te veranderen, vervolgends UIT
voor

C "9 )
voor TTP en ïrnsn (gelijk vs. 7 «w) voor PSn te lezen,
en dan de woorden dus aftedelen:
ubnn' t3'3 10a lts»
iY?nn' 1D3
In de twc laatfte leden heeft men dan dezelfde woordvoeging
als vs. 10 jftn raa 'n HM Je //e/e w/W rerfchreeihein,
zo dra hij bloeit. Dc zin is dan, dat het er
zo verre af moge zijn, dat hunne, op mij afgefchotene
pijlen, doel treffen, dat ze veeleer fplijten, wanneer de
boog gefpannen wordt, en dus onbruikbaar worden. Dan
misfehien is het nog eenvouwiger, dat men -pT, het welk
toch alle ouden gelezen hebben, imperfonaliter neme, en
voor i¥?an' IED leze: »V?wvi m, op deze wijze:
ib*7 io^ff era iso ïofy
i^om Q3 rsn rrV
benwals water, pnelten henen vlieten! .,
Men [pan de hoge tegen hen en fplijt hen midden door!
L yI X: 8.
Ik ben hier van de gewone afdeling, die enen niét ge­
maklijken zin geeft, afgeweken, en heb dc afdeling geko­
zen, die ook KENNICOTT gevolgd is:
II 4 .

C 120 )
on>23 jip'y run
cnTiinaera nmn
De LXX en de Vulgata deelden ook reeds dit vers zo
af. Men heeft dan niet nodig, om met MICHACLIS
?py van het Arabifche ^L-i- lasteren te lezen, zo dat
het zijn zou: zij lasteren met hunnen mond.
L I X : io, 11„
In de afdeling van deze verfen en in derzelver lezing
koom ik volmaakt overeen met DATHE, en anderen door
hem aangehaald. Ook verfcheiden handfchriften en uitgaven
bij KENNICOTT en DE ROSSI lezen, gelijk ik,
U, non. Dan wat betreft de lezing yin mat* voor
yix n-,DWs, uit vergelijking van vs. 18, daaromtrend heb
ik eerst getwijfeld, wijl uitgenomen de Syrifche vertaling,
alle oude overzetters gelezen hebben. Ik wil de
poging , welke ik in het werk gefield heb, om maara te
behouden, niet verzwijgen; zij komt hier op neder: bij
de Arabieren is het ene gewone fpreekwijs &-l-J> j ^.^.JX,
de flip van zijn kleed -opbinden, en met uitlating van
J-V insgelijks tuftu» e>-£ ^-t-Ü de flip van
zijn kleed van de hielen opbinden, of ook wel eenvouwig
al-

I 121 )
alleen j— 6
-^ • deze fpreekwijs wordt naderhand ge­
bruikt van zulken, die op den weg gaan, vooral met
haast en ijver, gelijk zo ^V_èn_^-,3\ U-*u_A-lJ j-*~U>
S-l-ij hij heeft zijnen flip opgeligt tot het roven, dat
is: hij heeft zich met haast geijverd om te roven:
zo ook K—JL-^è rrmars, gelijk ik
dacht, het zelfde kunnen^ijn, het welk een Arabier zou
uitdrukken C5-U.5j J~AJ\ ^'.y»'«»), of elliphie.
C£_A_^ J-A-Ü^S ik zal mij ijverig tot u fpoeden, accele-
rabo, properebo ad te: ene uitlegging, die ook voor dezen
famenhang zeer wel voegt; daar de Dichter dus erkent,
dat, dewijl God zijn toevlugt is, hij zich ipoedig tot hein
om zijne hulp begeeft: en, nam men die uitlegging aan,
men zou dan misfchien tevens kunnen zeggen , dat hij met
opzet vs. 18 rn>3W voor ma» geplaatst heeft, hoedanig
iets men ook in fr en p' viudt, Pf. XLIX: 13 en ai. ~»
Zo dacht ik omtrend deze plaats, terwijl intusfchen de
gedachte van den Heer SCHROEDER was, dat, indien
men de gewone lezing wilde voorftaan, waartoe hij evenwel
niet zeer genegen was; men dan ] ,l
7x mnstfc mlSfchién
H $
Z 0 J
-

zou kunnen vertalen: apud te excubabo, fcilicet exfpec-
• tam opem tuam, ik zal bij u wachten, gelijk via ia» bij
iemand de wacht houden betekent, i Sam. XXVI: 15, 16,
en nssK op ene bijna dezelfde wijze gebruikt wordt, Pf.
V: 4. Daar intusfchen het elfde en achtiende vers clkanderen
voor het overige zo gelijk zijn, zou ik er meer naar
ovemellen om ook hier mnïK te lezen. Bij de geleerden,
door DATHE opgenoemd, die den tekst dus verbeterd
hebben kan men ook nog voegen HALLET, Notes en
fome peculiar texts, Vol. II, pag. 11.
L I X: 16.
Ik ben in mijne vertaling de gewone afdeling der verfen
gevolgd , en dezelve heeft ook niets dat zich niet laat verdedigen.
Daar het eerfte lid zonder enige zwarigheid is,
kan het twede eigenlijk zo veel betekenen laat hen vernachten,
terwijl zij niet verzadigd worden, dat is, gelijk
ik het vrijer gegeven hebbe, laat hen nergends fpijs
of herberg vinden. Alleen geef ik nog in bedenking, of
men niet het 16 en 17 vers op zulk ene wijze gemaklijker
zou kunnen verbinden, da VS. 17, de apodofs
zij van vh ox vs. 16, en niet «»V»j zo dat het zij:
Laat hen om fpijs omdolen ginds en her.
Terwijl zij fpijs noch herberg vinden,
Zal ik uw magt bezingen, enz.
In den zin zeiven maakt het intusfchen weinig of geen
onderfcheid.
h X:

L X: 8.
Nu zal ik juichend Sichem delen. A. SCHULTENS,
Clav. Dial. pag. 283 en Orig. Hehr. Lib. I, Part. II,
Cap. IV, •§. 45 heeft opgemerkt, dut bij de Arabieren
-^-J—S:, cn de verwandte woorden en ,_>u-J._£
eigenlijk van ene heftige beweging des lichaams gebruikt
wordende, niet alleen van blijdfchap, maar ook van
toorn en verontwaardiging gebruikt worden. En dit kan
aanleiding geven om te denken, dat men in dit woord niet
alleen aan de blijdfchap, maar ook aan de verontwaardiging
van David over zijne vijanden, die met zijne blijdfchap
gepaard ging, deuke.
LX: 9.
•pprro rfW» heb ik, gelijk gemeenlijk gefchiedt, overgezet
Juda zal mijn weiten geven, eigenlijk zal mijn wetgever
zijn; dan een gefprek over het woord pprro met den
Heer SCHEIDIUS, deszelfs aanmerkingen over de Dichtftukken
in het Oude Testament van GREEN, bladz. 67,
68, en 107, en het geen in dezelfden fmaak aangemerkt
is door HENSLER, Bemerkungen uber feilen in den
Pfalmen und in der Genefs, bladz. 10S, 109 hebben mij
op de gedachte gebracht, dat pprro misleiden cigeniijk een
her-

herder/laf betekent: deze betekenis komt vooral te pas»
Num. XXI: 18, gelijk elk kan zien, en door SCHEI­
DIUS en HENSLER ook genoegzaam is aangetoond:
van daar, wijl ook de aanvoerders en wetgevers des volks
herders genoemd werden, kan de herderft'afzeer wel overgebracht
zijn, om ook den hevelfaf, of den ftaf van enen
vorst en wetgever te betekenen: in dien zin wordt het
Gen. XLIX: 10 met o»', de fcepter, vcrwisfeld, waar
het dc Heer SCHEIDIUS daarom te rechte de heerfcherftaf
vertaalt, gelijk ook HERDER, vom geifte der Hebr.
Poefte, 11 Deel, bladz. 106 het daar dus vertolkt: en ook
hier dunkt mij thands met den Heer SCHEIDIUS, dat
men het zeer wel kan vertalen: Juda zal mijn rijks-ftaf
zijn. David wordt dan verbeeld, als de Veldheer of Koning,
wien Efraim tot een helm was, en die Juda tot zijnen
ftaf gebruikte in dien zin, als ik in de korte aanmerkingen
heb opgegeven , want die blijft dezelfde. Het is
welwaar, dat het ons vreemd, en zelfs hard zal voorkomen,
dat Juda met een ftaf vergeleken wordt; dan men
gedenke, dat men een Oostersch Dichtftuk leest, en dat
deze vergelijking niet harder is, dan de vergelijking van
Efraïm met enen helm, en van Moab met een waschvat,
gelijk ook HENSLER zeer wel heeft aangemerkt.
L X 1: 6.
ipvr 'KT tvtrv rru vertalen onze Nederlandfche Overzetters,
gij hebt [mij] gegeven de erfenisfe der genen, die
uwen raam vrezen. Dus ook VENEMA, dedisti hereditatem
timentium nomen tuum, en door die erferds verftaa
men

C 125 )
trien dan zo veel als bezitting; dan daar het Hebreeuw»
fche vy ook kan vergeleken worden met het Arabifche
ij"J*3 in de betekenis van ene heftige begeerte komt mij
de uitlegging dezer woorden , welke mij een mijner vrienden
heeft medegedeeld, veel gefchikter voor, gij geeft de
hegeette van hun, die uwen naam vrezen, of gelijk ik
vrijer vertaald heb, gij geeft uw dienaars V geen zi j fineken.
Dit fchijnt mij met den gehelen inhoud van dit lied
beter te ftroken, het welk den Dichter als een ijverig en
ootmoedig bidder om de Godlijke hulp voordek, en waarin
dus ene erfenis of bezitting geheel in geen aanmerking
komt: ook, dunkt mij, zou er dan -b bijgevoegd zijn,
of gezegd zijn "po n»"v nro gij geeft ene bezitting
aan uwe vereres.
L X I 1: 5.
Dat vin een fout van de affchrijvers is, lijdt geen twijfel,
wijl alles hier voor het overige in het meervou vig
getal is: de ouden hebben hier ook allen een adfixum plu*
rale gelezen, waarom HOUBIGANT denkt, dat zij
orvaa gelezen hebben. Het kan zijn; alleen is het misfchien
nog eenvouwiger, dat zij waa in denzelfden zin
hebben gelezen, zo dat door den tijd de O zij uitgefleten,
wanneer er aanftonds vsa uit kwam. Dit kan, dunkt mij,
gemaklijker gebeuren, dan dat orwa in vaa veranderd
werd. De voorbeelden van letters, die in de handfchriften
bij verloop van tijd zijn uitgefleten, en aanleiding ge-
1 ' ge-

C 1*6 )
geven tot verf'lullende lezingen, zijn zeer menigvuldig;
men zie er enigen van bij J. W. SGHROEDER, Obfervat.
in difficiliora quaedam Pfaknorum loca, pag. 57.
L X I I I : 11.
Hoewel de verklaring, die SCHULTENS gegeven heeft
yan de woorden nn np bv imu'1 gemaklijker zou zijn, indien
er gelezen werd top nu') of ODT, weet ik evenwel
tot nog toe gene, die beter is: het geen men ook zou
kunnen zeggen van Jerem. XVIII: ai, waar men dezelfde
fpreekwijs vindt. MiCHAëtls , Supplem. Lex.
Hebr. pag. 363 leidt yin af van Tu traxit, 'en vergelijkt
^^-a-^, hetwelk GOLIUS verklaart confodit basta, en
insgelijks reliquit impaclam in eo hastam, het welk ook
door KNAPP gekozen is, die het vertaalt: fie werden
met dem fichwerdt durchbohrt: dan ten onrechte, daar
W "iet kan komen van TIJ, en op alk andere plaatfen
zeker tot UJ behoort.
L X I V: 8.
oxns heb ik bij anua gevoegd en aan rvrt de betekenis
van vallen of zinken, nederzinken gegeven, zo dat het

C m 3
eigenlijk zij: ijlings zullen hunne wonden tinken, dat is,
hun tullen diepe wonden ge/lagen worden. Ik heb in deze
opvatting den Heer SCHROEDER ten voorganger.
De betekenis van zinken of vallen treft men aan in het
Arabifche
1
*, gelijk met een woord aangewezen is
bij Pf. XXXI: 13. Zo komt het voor in de Nawabig,
num. 83.
Die der begeerlijkheid den vrijen teugel viert
Zinkt in den diepften afgrond néér.
In de Excerpta Hamafae, pag. 390.
Trekt gij met hem door bergachtige ftreken, gij ziet hem
op de bergen neder va Hen, gelijk een arend nedervalt op
zijne prooi.
IBN DOREID VS. 73, fprekende van een zwaard,
Eet

( "8 )
Het welk, wanneer het in het lichaam zinkt, dat, daar
het te voren één geweest was, dubbeld maakt, dat is, zo
fcherp is, dat, wanneer het in het lichaam zinkt, het
zelve aanftonds in twe'én fplijte.
Zo ook in de Monumenia vetustiora Araliae, door A.
SCHULTENS uitgegeven, pag. 24.
Zij vielen op den vorst des volks aan, en overrompelden
hem met hunne zwaarden, zo dat hij uit de hoogte op
den grond nederzonk.
Andere voorbeelden ga ik met opzet voorbij. Men kan
ook vergelijken, het geen SCHULTENS heeft aangetekend
op Spreuk. X: 3. — Dat het masculinum rn bij het
femininum noo gevoegd wordt, zal niemand bevreemden
die de Syntaxis van den Heer SCHROEDER naziet, Reg.
LVI, num. 3.
L X I V : ij.
In het laatfte lid van dit vers wordt Yiunn doorgaands
vertaald door vlugten; dan, hoe zeer dit woord deze betekenis
zeker hebbe, daar evenwel in de parallelie het
. woord.

c "0 ;
woord KT fchrikkeh aan het zelve beantwoordt, heb ik hef
liever verkozen door beven te vertalen, welke betekenis SLS
in het Arabisch eigenlijk heeft, en van waar de beteke­
nis van vlugten in oorfpronglijk is, die van denzelfden
oorfprong bij de Arabieren in het verwandte ^ - i is afgeleid.
i>Ui namelijk en jü3 heeft de oorfpronglijké
betekenis van ginds en her bewogen te worden , gelijk men
zelfs uit de Arabifche Lexica zien kan: van daar wordt
het gebruikt van de beving van het lichaam door fchrik
en verbaasdheid, welk gebruik vooral in den Syrifchen
tongval gebruiklijk is, gelijk men bij CASTELLUS,
Lex. Heptaglott. Col. 2240 zien kan. De betekenis varl
been en weder bewogen ie worden vindt men ook meer in
het Hebreeuwfche DJ, bij voorbeeld, 1 Kon. XIV' 13.
Jerem. XVIII: 16. Pf. XLIV: 15 enz.
L X V: 6.
In het laatfte lid hebben reeds HOUBÏGANT en anderen
ene fout vermoed , wijl de woordvoeging van
a-pm Q> vrij hard en ongevoeglijk is. Het is zo, men
vertaalt het wel de zee der verafgelegenen, dat is, aan
welke de verafgelegenfte volkeren wonen; dan men zal bezwaarlijk
een voorbeeld van zulk ene fpreekwijs kunnen
bijbrengen. Ook komt de vertaling van onze Nederlandfche
overzetting der verafgelegenên aan de zee rrèt deü
aart der Hebreeuwfche tale niet overeen, wijl bet dan
zou moeten zijn a-n o

C 130 3
Üjks: ik geloof dus vrij zeker, dat hier ene verbetering
moet plaats hebben, en ook de meefte oude Overzetters
hebben dit begrepen: de Vulgata fchijnt gelezen te hebben
O'pm o'n'i, wanneer hij vertaalt et marium extremorum,
de Syriër, die het overzet j._Q~*«>j5 v_iQ-iQ--i?o
en van verafgelegene volkeren heeft misfchien in zijn handfchrift
gehad cy oj». De Chaldeeuwfche uitbreider kan
veel licht o»si gelezen hebben, daar hij het dus uitbreidt:
Nnao' p Wftn NO' nÜ31 en der eilanden van de zee, dit
verre van het vaste land verwijderd zijn ; ten zij men denken
wille, dat hij den gewonen tekst dus verklaard heeft.
De LXX, die het overzetten *«< T«» è» H«A«W» ft«xp«v,
hebben de gewone lezing gevolgd. Vergelijk KOEHLER.
in EICHHORNS Repertorium, X Dtel, bladz. 113,
114. Men zou intusfchen verfcheidene verbeteringen kunnen
maken; mij echter komt niets eenvouwiger voor, dan
dat men ftelle, dat O'pm in fommige affchriften gefchre-
Ven is opril, gelijk het toch bekend is, dat de affchrijvers
in het bijdoen of aflaten der zogenaamde matres ItEtionis
zeer willekeurig te werkc gaan, wanneer het zeer gemaklijk
kan gebeurt zijn, dat de o bij ongeluk twemaal herhaald
is, omdat er juist een woord, het welk met een o
begint, namelijk pn op volgt, zo dat in de handfchriften,
waarin men eertijds de woorden, zonder dezelve te
onderfcheiden, aan eikanderen fchreef, geftaan hebbe
pnnprw voor poprW. Ik ben deze lezing gevolgd,
wanneer ik het vertaald heb de verstgelegen lusten, eigenlijk
de verstgelegen zee. Dikwijls toch gebeurt het,
dat in de oude handfchriften ene of meer letters bij vergisfing
herhaald worden. Zo vindt men bij HERODO-
TUS III: 136 IK Kgjjraw voor E» fi)r«»»5, gelijk WESSE-
LING en VALCKENAAR den tekst te rechte verbeterd
hebben, welke laatfte ook meer voorbeelden bijbrengt,
waarbij ik nog anderen uit Griekfche en Latijnfche fchrijvers,

( i5i }
vers, als ook uit den Hebreeuwfchen tekst zou kunnefl
voegen: dan ik vergenoeg mij met maar een enkel voorbeeld
bij te brengen van ene merkwaardige fout, die uit
dezen oorfprong in den Hebreeuwfchen tekst is ingeflopen,
en nog tot andere verfchillende lezingen bi{ tijdvervolg
aanleiding gegeven heeft: men leest het Riekt. XX:
38, waar onze Hebreeuwfche tekst dus luidt: m nmn
lvr\ lp jtabn rw^b mivrk ati aisn u-j htntr mh, alleen
met dit onderfchcid dat fommige uitgaven air» voor an lezen.
Dit mn is ter dier plaats geheel overtollig, en ftoort
den zin geweldig : onze Overzetters fchijnen er daarom ook
zeer verlegen mede geweest zijn, en het uit verlegenheid
afgeleid te hebben van run en het dan met pn>n mm te famen
gevoegd te hebben, wanneer zij het vertalen: en de
mannen Isra'êls hadden enen bejlemden tijd met de achterlage,
wanneer zij ene GROTE verhefing van rook van de
fiad zouden doen opgaan. De ouden hebben dit ain of weggelaten,
of iets anders voorliet zelve gelezen. Hou GI­
GANT zet er, volgends zijne gewoonte, zeer willekeurig,
Tprh voor in plaats , zo dat het zij, de mannen Israëli
hadden enen heflemden tijd met de achterJage om zich omtekeren:
dan wat let ons, dat we niet zouden denken,
dat eerst het woord aixn door nalatigheid der affchrijvers
•is herhaald geworden, en naderhand door andere affchrijvers,
omdat ze het- niet verftonden, of weggelaten, in
an, of in ain veranderd is ?
Nog een woord van het eerfte gedeelte van dit vers. Ik
volg hier de opvatting van den Heer SCHROEDER, volgends
welke nixnu in' enen goeden zin betekent heerlijke weldaden
van God, gelijk Deut. X: 21 en a Sam. VII: 23.
lawn eigenlijk gij antwoordt ons, betekent gij doet ons wel,
of helpt ons. Vergelijk van dit gebruik van rijp de aanmerking
op Pf. XLV: 5; cn dit né wordt op dezelfde
Wijze en in denzelfden zin met twe accufativi verbonden,
I 2 Cm.

C 132 )
Gen. XLI: 16. Eindelijk is pis voor pisa te nemen,
goedgunjliglijk, door ene billijke en milddadige goedheid,
zo dat het na de woorden zijn zoude; gij bewijst ons
heerlijke weldaden door uwe goedertierenheid, dat is, gelijk
ik het vrijer gegeven heb, Gij doet ons door uwe goedheid
heerlijk wel. Deze zo eenvouwige verklaring doet
cns dc hardere verklaringen van fommigen, en de veranderingen
in den tekst van anderen gemaklijk misfen.
L X V: 11.
Wat men hier door amn en tmn. te verftaan hebbe is
zeker moeilijk. Het komt mij waarfchijnlijk voor, dat
atèm de voren en D'TVU de opgeploegde kluiten zijn, die
de landlieden ruggen plegen te noemen: immers wat het
eerfte dezer woorden betreft, de LXX, wier gezach niet
geheel te verwerpen is , vertalen het hier en Job XXXI: 8
ivMm. Hier komt bij het uitdruklijk gezach van den
Arabifchen tongval, in welke pJ~$ het zelfde is als
ój,±-=J een voor, welke in het land gemaakt wordt om
erin tezaien, gelijk het door FIRUZABADI wordt uit­
gelegd; welke ook de oorfprong van deze betekenis ge­
weest moge zijn, waaromtrend ik mij in geen onzekere
gisfmgen wagen wil, hoewel mij de afleiding van (rlrè*
breken, door CLODIUS, SIMONIS en VENEMA bij­
gebracht, niet onwaarfchijnlijk voorkomt: terwijl einde­
lijk , gelijk men uit de korte aanmerkingen zien kan, deze
betekenis zich ook voor den famenhang uitnemend wel
fchikt.

C 133 )
fchikt. Zijn nu vxhn voren, dan is het natuurlijk, dat
door tniu de opgeploegde aarde of r/e ruggen, die door
het ploegen gemaakt worden, te kennen gegeven worden;
en deze betekenis fchijnt het woord nru te vorderen, gelijk
COCCEJUS reeds heeft opgemerkt: ook heeft mea
voor dezelve enig gezach in den Arabifchen tongval; daar
betekent i>-a. eigenlijk fnijden, infnljden; hiervandaan
té i *
heeft men, onder anderen *\>-4" eigenlijk ene infnijding,
en daarna volgends GOLIUS, linea feu ftria
in dorfo afini, quae alterius est coloris, quam reliquum
corpus, of, gelijk GJEUHARI heeft, welken GOLIUS
woordelijk heeft overgezet: ^y-'s ^y-'^-^i ü.k-'iO^
&-hj-l vJj,_3L_3rN_i ^U-A-SCN}.^ ^g-Ji Zulk een ftreep
op het lichaam, als volgends GJEUHARI ^J---* betekent,
was ook gefchikt om enen weg te betekenen , die
als een ftreep is, welke een land doorfnijdt, vooral een
weg op enen berg, die van ene andere koleur is, als de
Weg, en heeft in het meervouwig «^J—^. Zo zegt de
Allerhoog/Ie: de wegen op de bergen zijn wit en rood
(Kor. XXXV: 27) verflaande daardoor wegen, welke van
de overige koleur der her gen verfchillen. GOLIUS heeft
I 3 hier-

C 134 )
hiervan deze glosfe gemaakt: via ejusque tractus, trames,
peculiariter in monte, diverfi coloris a reliquis parui
ÖS / >
tibus. Van dit Sj--^ komt het ook, dat Oj—acs^o^
volgends GJEUHARI, ZO veel betekent als £
L.A.U-£==>
ü_A-l_=rN^s bj.Ja-.*± &_A_5 een kleed met flrepen van
verfcheidene kleuren. Uit dit alles blijkt, dat men aan
iru uit vergelijking van den Arabifchen tongval zeer wel
de betekenis van een ftreep kan geven, gelijk op een lichhaam,
of op een kleed, waardoor dat geen, waarop dezelve
is, als doorfneden wordt; tevens zien wij hieruit,
dat het geen zich op wegen of in de aarde van het overige
onderfcheid en het zelve, als een ftreep, doorfnijdt, ook
dus kan genoemd geweest zijn: er is derlialven niets
vreemdsin, dat ps *"inj ftrepen des lands, in tegenoverftelling
van px 'nbn voren zo veel betekent als ruggen,
waardoor het land, als door zo vele zich boven de oppervlakte
der aarde verheven betonende ftrepen doorfneden
is. Men kan er misfchien tot meerdere opheldering
nog bijvoegen, dat ook in den Chaldeeuwfchen tongval
pn: zo veel zijn, als verhevene, boven de oppervlakte
O / J
liitftekende plaatfen, [even als bij de Arabieren Oo—^.
Jez. XL: 4, waarover men BUXTORF kan nazien,
Lex. Chald. et Thalm. col. 388, en dat ook de Arabieren
meermalen alle verhevenheden, die zich boven de oppervlakte
der aarde vertonen, en zich tevens in de lengte
lütftrekken, met zodanige ftrepen vergelijken. Zo zegt
ZOHEÏR, in zijne Moallakah, dat de overblijffels der
woning van Omm Aufla in de zandige woeftijne waren als
és ftrepen van het hlanketfeï, waarmede de aderen der handen

C 135 )
den befchildert zijn. Zo ook in de Moaïïakah van THA-
RAP HA, vs. i , waar men dc aantekening van REIS RE
kan vergelijken, pag. 45, 46. Noch met een woord
merk ik aan, dat de infinitivi nn en nnj hier zeer gevoeglijk
kunnen genomen worden, als gerundia in do bij de
Latijnen, zo dat zij de wijze aanduiden, waarop God,
volgends w.'io, het land bereidt. Vergelijk SCHROE-
DERS, Syntaxis Hebr. Reg. XC.
L X V I I I : 5.
Jeheva is zijn naam. Elk ziet, dat ik in deze overzetting
CAPELLUS en anderen gevolgd ben, die, in fted'e
van !T3 lezen tv o. Alle oude overzettingen fchijnen dus
gelezen te hebben, en dit is de reden, dat ik deze lezing,
die daarteboven enen goeden zin geeft, boven andere uitleggingen
dc voorkeur geef. Ik kan er echter niet van tusfchennog
ene poging van enen mijner waardige vrienden hier
bij te voegen, die alleen ia» leest voor lat?; cn dat afleidt
van naaf, het welk hij vergelijkt met het Arabifche
V—«jj dat met een c_> te famen gevoegd, volgends
GOLIUS betekent, extulit, elevavit rem: zo dat het zou
zijn verhoogt Jehova, dat is, verheft Jehova's roem. Men
zou, volgde men deze punBatie van latf het ook kunnen
Vertalen, verheft u op Jehova, dat is, roemt op Jehova
«Is op uwen Schutsgod.
L X VIII:

C 13S )
LX VIII: 14.
Omtrend de betekenis van eynsw kan men, voor zo verre
ik zie, niets, dan gisten. Van alle gedachten over dit
woord is mij in langen tijd gene waarschijnlijker voorgekomen,
dan die van watergaten, waaruit de beeften gadrenkt
worden, welke MICHAÖLIS, not. ^ L O W T H ,
de Po'èfi Sacra Behr. pag. 563, gekozen heeft, dien
, ook SCHNURRER, DATHE, KNAPP, DOEDER-
I LEIN en anderen volgen. Men doet dit niet geheel
zonder bewijs; dan het bewijs, hetgeen men er, op het
voetfpoor van MICIÏAÜLIS, voor bijbrengt is zeer zwak;
daar men, alleen met GOLIUS raadplegende, aan het
Arabifche CWA-.AU de betekenis geeft van bibit: ik had
dit, eer dat ik in de gelegenheid was , om over dit woord
de Arabifche Grammatici intezien, zelf gedaan; dan de
Heer SCHROEDER, fchreef mij ten opzichte van dit
woord, dat s—w bij de Arabieren van fpijs en
drank gebruikt wordende, zo veel betekent als ongezond,
nadelig voor de gezondheid te zijn, waarvandaan de betekenis
van ongezonden drank te drinken, die, hoe ruim
ook genomen, den dorst niet lescht, gefproten is; en
deze is bet, welke GOLIUS bedoelt, als hij het uitlegt:
muit urn bibit, non expleta fti, het welk, bijna woordelijk
ene overzetting is van deze glosfe van GJEUHARI,
/o / //os / / /
Vsn daar wordt het ook tot andere dingen overgebracht;
ff

C -37 5
zo wordt, gelijk de Heer SCHROEDER mij insgelijks
heeft aangewezen, bij ABULOLA CJ*-&.-*»>~*
eigenlijk een ongezonde rijkdom, door den Scholiast uitgelegd
&-£=^_A_3\ \^_A_1_Ï j foy j^/fo geluk
of if. De betekenis van drinkplaat/en van beeften
kan dus geheel in geen aanmerking komen: maar welke
dan? hier ben ik zeer verlegen: ik zou er wel het zelfde
door verftaan, dat elders met den naam van histro wordt
te kennen gegeven, namelijk //rites fócariaë, waarvan
men de korte aanmerkingen op Pf. CXI11: 7 kan nazien;
dan uit vergelijking van het Arabifche S_«UA3V. het
welk van oi-'^ of van ^y-A-'i komt, (hieromtrcnd
verfchillen de Arabieren zeiven) geloof ik, dat niflBrn een
plurale is van nfltwt, het welk moet afgeleid worden van
«p'x of nattf: ja offchoon men het al van ra» afleidde,
zou hier uit nog niet volgen , dat niflarx en na» het zelfde
betekenen: daar mij dan ook dit niet behagen kan,
houd ik mij het liefst bij de gisfing van den Heer
SCHROEDER, die het hier en Gen. XLIX: 14 neemt
voor fchotten , tusfchen welke de beeften in de Hallen liggen
, van de betekenis van iets vast te fte/len, zo dat het
onbeweeglijk fta, welke nssf heeft, waarvan zulke fchottenzttx
wel kunnen genoemd geweest zijn, wijl die vast
gefle/d Waren tusfchen de ftallen, en dit kan naderhand
in het algemeen voor ftallen gebruikt zijn geweest. -~ In
de uitlegging der vergelijking van de met goud en zilver
bedekte duiven, zie ik met blijdfchap, dat de Heer VAN
DER PALM dezelfde gedachte heeft, die ik had voorge-,
field,
ï$ LXVIII;

C 138 )
LXVIII: 15.
De verklaring van pSsa ihtan komt mij tot nog toe de
gemaklijkfte voor. Ik voeg er alleen nog bij", dat de be­
tekenis van helderheid, en zelfs fchitterende blankheid
ook in het Arabifche g s
-*-ï moete geweest zij"n, wijl
f^y-sd^—volgends FIRUZABADI gebruikt
wordt van de fchitterende punt van een piek. — De zwarigheid,
die DATHE maakt tegen zijne uitlegging, zou
ook tegen deze kunnen ingebracht worden, dat namelijk
de tertia perfona feminina niet imperfonaliter genomen
wordt; dan dat de geleerde man zich daaromtrend vergist
heeft, kan men zien uit SCHROEDERS Syntaxis
Hebr. Reg. LXI.
LXVIII: so.
Hij, die ons overlaadt. MICHACLIS, SCHNUR­
RER, VAN DER PALM en anderen, brengen tegen deze
verklaring in, dat opp overal in enen kwaden zin voorkomt,
en dat het dus met het gebruik van dit woord niet
overeenkomt, om het van weldaden of gaven te nemen;
dan behalven, dat oov beladen, opladen betekent in enen
gemenen zin, die nog goed nog kwaad is, {fenfu medio)
zou

C 139 )
zou ik ook kunnen vragen, of de betekenis van verdrukking
dan meer met het gebruik van dit woord overeenkome?
ook dit zal men niet kunnen bewijzen. Over de betekenis
van BW zie men A. SCHULTENS, Clav. Dialecl.
pag. 266, °6j en Comment. ad Proverb. pag. 214.
Die maar den THESAURUS van GESNER in de woorden
onus, onustus en onero «aflaat, zal duidelijk zien, hoe
dikwijls dit denkbeeld van beladen te worden ook in enen
goeden zin genomen worde.
LXVIII: 27.
Ssa?' npan is ene fpreekwijs, die den uitleggeren niet
weinig moeite veroorzaakt heeft. Men kan er bij KOE H-
LER in EICHHORNS Repertorium, XIII Deel, bladz.
123, 124 verfchillende gevoelens over lezen, die ik niet
zal herhalen. In mijne vertaling ben ik dezelfde gedachte
gevolgd, welke ook onze Overzetters hebben, wanneer
zij het vertalen: gij die zijt uit den fpringader Israëls,
dat is, gij die uit Israël gefproten zijt, of gij kroost van
Israël: dan ik moet bekennen, dat het mij meer of min
hard fchijnt deze woorden dus te vertalen: wilde dc
Dichter dit, zou hij dan niet gezegd hebben; ah*
irnhw upDO die gij zijt uit de fprinkader Israëls, ol iets
diergelijks: ik acht het dus ene gelukkige gisfing, welke
de Heer SCHULTENS mij heeft medegedeeld, die npa
afleidt van TB , en het vergelijkt met j*-**—* > het welk
hij GOLIUS uitgelegd wordt loens firmus, quo quis quiefcit,

feit, en met y-S**Z*M»-ja firma fedes et manfio, ubi
quis agit refidetve, en vervolgencis voor Ups» leest npa,
zo dat ivrw npo, eigenlijk de vaste plaats of de fierke
vesting van Israël, ene befchrijving zou zijn van Jehova,
en zo veel betekenen zou, als Israëls befcherm God, gelijk
zo W iis en diergelijke fpreekvvijzen zeer bekend
zijn; waarom hij het ook vertaalde Israëlis praefidium.
Volgde men intusfchen deze gisfing, dan zou men misfchien
ook aan Tipa de betekenis van ene bron kunnen laten:
God zou d°.n de bron van Israël kunnen genoemd worden,
inzoverre hij Isiaëls algeuoegzame begunftiger was, van
wiens goedheid, als uit ene levendige bron, aan dat volk
overvloed van heil en geluk toeflroomde. Dus Wordt er
niet alleen Pf. XXXVI: 10 gezegd, dat bij God o"n npo
de levensbron is, maar hij wordt ook zelf 0"n o-a npa
de bron van levend, dat is altijd vlietend water genoemd ,
Jerem. II: 13. XVII: 13. Men zou dan dit vers vertalen
kunnen:
Looft God in uw vergaderingen,
Den lieer, die Isrels bronwel is.
En dit, gelijk ik thands zie, is ook de gedachte van
HARE. Intusfchen heb ik ook nog ene andere gisfing
gemaakt, volgends welke men npnn kan behouden, of
met ene zeer kleine verandering, overeenkom (lig alle de
oude overzetters, uitgenomen den Chaldeeuwfchen uitbreider,
'llpoa lezen, het welk echter in den zin zelve
geen, althands weinig verfchil maakt, namelijk door we­
derom *iipn met t/~-

C 141 5
plaats v)aar men zijn vast verblijf houdt', voorbeelden,
die dit bevestigen, kan men genoegzaam in het Lexicon
van WILMET vinden, hetwelk ik niet zal uitfchrijven:
met den naam van ^iO»' npo de vaste verblijfplaats van
Israël, ot bvmr 'Hpo de vaste verblijfplaatfen van Israël,
zal dus zeer gevoeglijk of Jeruzalem, of liever geheel Paleftina
kunnen betiteld zijn, als waar dit volk zijne vaste
woning had, en dus zou men het kunnen vertalen:
Looft God in uw vergaderingen,
Den Heer uit Israëls verblijf
of, zomen nipn leest, uit Isr els woningen. Althands ife
zie geen reden, waarom Paleftina niet even zo wel het
verblijf van Israël kan genoemd worden, als, bij voor­
beeld, het Paradijs en het vast
verblijf'der gelovigen genoemd wordt, Kor. Ui 34. XL:
42. LXXV: 12 en de hel JyJk het vast verblijf'der
verdoemden, Kor. XIV: 31, om geen andere voorbeel­
den uit Arabifche fchrijvers bijtebrengen. Ik geef intus­
fchen dit alles weder niet hoger op, dan gisfingen, wells \
ik aan kundiger oordeel ter beproeving aanbeveel.
L X V I I I : 28.
Hoe hij de wegen vul. Dus vertaal ik, op het voetfpoor
Van den Heer SCHROEDER, het Hebreeuwfche cni.
Hoe

C 142 )
Hoe verfchillend de gedachten der geleerden over dit.
woord zijn, is bekend. Ik voor mij zie geen
den om hier van de gewone lezing aftcgaan, gelijk
HOUBIGANT, MICHAÜLIS en anderen doen;
te meer daar dezelve door het gezach der LXX bevestigd
wordt, die het overzetten £» s*s-«, en dus als
een participium van om, waarvan nnmn, dat zij meermalen
door ?«c«rff vertalen: en daarmede komt ook de
Syrifche , de Latijnfche en de Arabifche overzetting overeen.
De verklaring van den Heer SCHROEDER maakt
den zin zeer fchoon, daar dus zeer fraai Benjamin, hoewel
die onder de kleinfte Hammen was, (1 Sam. LX: 21)
echter thands in zo grote menigte nog hier tegenwoordig
ware, dat alle wegen als door denzelven opgeftopt en opgevuld
wierden: zij rust op het gezach van den Arabifchen
tongval, in welke f*j> zo veel betekent als
iets zo te vervullen, dat het geheel en al opgeftopt worde
: zo wordt het bij voorbeeld gebruikt van een vat of
iets diergelijks, het welk zo opgeftopt is van vocht, dat
het zelve over den rand ftromende, overal henen vloeit;
het welk de betekenis heeft veroorzaakt, die GOLIUS
dus heeft uitgedrukt fluxit, fluxilisve fuit reu Voornamelijk
echter vindt men die betekenis in het verwandte
fb>S, het welk GJEUHARI dus uitlegt ^
c
(_yJ^L^ j^sbj dat is, mrdt gebruikt
van iets, het welk vol zijnde overloopt. Hiervan
«_x-AoJi_3^ C*~M&s van een boordevolle fchotel, e
f/ójy een vat, het welk tot overlopens toe vervult is.
o /1
Insgelijks j»«3y, ene menigte van menfehen, die overal
verfpreid zijn, die als het ware alle wegen en plaatfen tot
over-

( 143 >
overlopens toe opvullen. Zo ziet men dan, hoe ook Ben»
jamin hier kan gezegd worden om, dat is zich overal
verfpreidende, en alle wegen als het ware opvullende.
Hoe groot het heir van Judas vorfien zij enz. Ook hier
volg ik de mening van den Heer S C H R O E D E R , en van
SiwoNIS in zijn Lexicon, pag. 902, die niet alleen
f-^-j* vergelijkt, het welk in de VIII Species door Go­
lius wordt uitgelegd accumulata fuit res et congejia,
volgends F I R U Z A B A D I , die het dus heeft:
maar ook (*-^=V y het welk dezelfde oorfpronglij-
ke betekenis heeft, als f-V, gelijk blijkt uit de vol-
gende uitlegging van G J E U H A R I : ijr*»—" ^-£=SJ\
waaruit, gelijk elk zien kan, G O L I U S zijne uitlegging
ontleend heeft: wanneer hij op dit woord dus fchrijft:
^_f=r>jy congesjït, coagmentavit, coacervavit. VI et
VIII Pasfiv. et, ita denfus compa&usque evafit. Van daar
betekent ook en r/—^=V ene op een gehoop­
te menigte van menfehen, denfum compaclumque agmen,
gelijk G O L I U S volgends F I R U Z A B A D I heeft; juist
derhalven in dezelfde betekenis, als hier. rraJi voorkomt.
Meer van dit woord, vooral uit de Arabifche woorden­
boe-

{ I« >
boeken van GJEÜHARI en FIRUZABADI bijtebrengen,
acht ik overtollig, daar het gezegde genoeg is ter
ftaving der opgegeven betekenis van het woerd non.
L X I X : ti.
Ik weende uit al mijn hart. Li het Hebreeuwsch
WU caiM IViaw, eigenlijk plorabam in jejunio animam
meam, dat is, quoad animam meam, volgends den Heer
SCHROEDER, dien men over deze conftruclie kan vergelijken
in zijne Syntaxis Hebr. Reg. LXX. — In den
tekst mijner vertaling is hier een fout; men moet lezen:
Ik vastte, en weende uit al mijn hart.
L X I X : 13.
De zin van het twede lid van dit vers is niet volmaakt -
indien men met leest

( 145 3
LX IX: 14, 15.
De verdeling der leden van deze versfen, welke ik gé-»
kozen heb, om de parallelie zo veel te volmaakter te doen
zijn, is deze:
jtm rtp rorv f> 'jvjan '3x1
'UD -pon 313
rvatta bxi t3'aa 'jVsn lx»»' DQN3
Het twede lid is wei veel korter, dan de andere leden|
maar dit tekent misleiden zo veel te levendiger de aandoe*
ning van den Dichter.
LX IX: 17.
Gij doet Uw goedheid mildlijk flromen. Men zal den
grond van deze mijne vertaling ras inzien, wanneer mert
nadenkt, dat het werkwoord ïDn met de woorden, welke
daarvan afftammen, eigenlijk gebruikt wordt van enert
zwellenden ftrooni, die mildelijk vloeit, gelijk reeds door
SCHULTENS meer dan eens herinnerd is, gelijk Co«tnent.
in Proverh. pag. 144, 226, en elders. En meh
behoeft maar het Arabifche bij GOLIUS te
Vergelijken om daarvan overtuigd te worden: men ziet
K daar

( 146 )
daar voornaamlijk, dat J>—£*-A. ene altijdvloeiende bron
betekent, welke kundigheid tot ene milde, en ais
't ware altijd ftromende goedheid, volgends ene
leenfpreuk bij de Oosterlingen inzonderheid zeer gemeen ,
wordt overgebracht. Insgelijks is de eigenlijke betekenis
van 3io vochtig, fappig te zijn, gelijk ook SCHUL­
TENS herinnerd heeft, Comment. in Proverb. pag. 121
en elders, het welk dus hier met non zeer wel te famen
gevoegd wordt. Men vindt dezelfde fpreekwijze Pfalm
CIX: ai.
L X I X : 23.
Hoe verfchillend de gedachten der Geleerden zijn over
Cnhwh, kan men zien bij KOEHLER in EICHHOR'NS
Repertorium, XIII Deel, bladz. 133, 134. Ik voor mij
heb lang gedacht, dat het gemaklijkst was om te lezen
eorjw', zo dat het zij:
Hun disch zij hun ten fhïk,
Ten valftrik zij hun vriendfchap hun!
En men zou dan kunnen denken, dat hier gedoeld
wordt op de gewoonte der Oosterlingen, die plechtige
verbonden van vriendfchap door ene onderlinge maaltijd
plegen te bevestigen, waarover men den Heer K'UY-
PERS kan nazien in zijne geleerde aanmerkingen op de
Reis van D'ARVIEUX, bladz. 201, 202. De Syrifche.
Over-

C 14? )
Overzetter fchijnt enig gezach aan deze gisfing bij te zet»
ten, inzoverre, als hij ook ODiVtfi fchijnt gelezen te hebben,
terwijl hij alleen maar in de puncfatie verfchilt,
daar hij on^tsn heeft uitgefproken. Dan thands dunkt
mij met den Heer SCHROEDER de lezing van den Chaldeeuwfchen
uitbreider cxvabm en hunne offermaaltijden
wel zo gefchikt: immers gelijk de ftrik en valftrik regelrecht
op eikanderen flaan, zo beantwoorden ook de
tafel en offermaaltijden regelrecht aan eikanderen.
LX IX: 33.
Dat de lezing in dit vers enig bederf ondergaan heeft,
dunkt mij vrij zeker; immers, gelijk HOUBIGANT zeer
wel zegt, „ D333 1
?, cor vestrum incommode, postquara
„ dictum est, laetentur, perfona tertia. " Hij flaat vervolgends
twe lezingen voor, namelijk, om of met den
Syrifchen Overzetter te lezen 'xn en inazn, welke lezing ik
in mijne vertaling uitgedrukt heb, of voor a^yb te lezen
0227. De eerfte lezing bevalt mij het meest, omdat zij
de minfte verandering in den tekst maakt, hoewel aan
den anderen kant vele handfchriften bij KENNICOTT
en DE Ros si en de LXX en Vulgata lezen iso' cn inW%
terwijl intusfchen maar een MS$i bij KENNICOTT
0227 heeft.
Kt L X XI:

( 148 3
L X X 1: 16.
Ik zal uw almagt loven. Eigenlijk ik zal ingaan in Jehova's
mogendheden. Ingaan in ene zaak betekent zo veel
als ene zaak door en door te bepeinzen, en in den lof
daarvan uitteweiden. Het woord rrt? wordt ook zo gebezigd,
Pf, CV: 2, het welk ik daar meer naar de
kracht des woords vertaald heb door uitweiden. Ene
andere verklaring van deze fpreekwijs vindt men bij DA­
THE, doch die in den zin op het zelfde uitkomt.
Voorts kan men bij rtrrcu het adfixum -\ verdaan, gelijk
ook DATHE en KNAPP gedaan hebben : en dus
is het indedaad in den zin even eens of men "pu.
vond.
L X X 1: 21.
Maak mijnen luifler groot. Dir is de vertaling van de
gewone lezing vvria mn, en daarmede komen ook de
Chaldeeuwfche Uitbreider, de Syriër, Aquila en Symmachus
overeen: dan de LXX, de Vulgata en de Arabier
fchijnen inVu gelezen te hebben, waaraan HOUBI-
GANT, en KOEHLER in EICHHORNS Repertorium,
XIII Deel, bladz. 143 de voorkeur geven; dan geheel
verkeerd is de reden, welke men voor deze verbetering
bij-

( 149 )
bijbrengt, dat de Dichter nooit zo fpreekt van zijne eigene
grootheid, en dat deze lezing tegen het beloop van
dit lied zou ftrijden: immers wat het eerfte betreft, nru
betekent alle luifterrijke grootheid, ook van menfchen,
bijvoorbeeld, Jerem. X L V : 5. Pf. CXXXI: 1, en wat
het andere betreft, kan er zeker niets overeenkomftiger
met den inhoud van den Pfalm zijn, dan dat David bidt
om de herftelling van zijnen luifter, die door den opltand
van Abfalom zo aanmerkelijk verminderd was. Het volgend
lid vertaalt COCCEJUS in zijn Lexicon op het
woord 33D zeer wel, et ver fa vice confolaris me, behalven
dat ik het als ene bede opvatte.
L X X I I: 1.
Een lied van Salomo. Zo heb ik het Hebreeuwfche
r\ai&7 vertaald, wijl de *? in de opfchriften der Pfalmen
elders altijd den maker aanduidt: ik twijfel intusfchen of
Salomo wel de Dichter van dezen Pfalm zij, wijl elk die
denzelven onbevooroordeeld leest, dien veeleer op Salomo
zal aanwenden, offchoon hij hem ook van den Mesfias
uitlegt, dan aan hem toefchrijven. Men zou dus nahob
met VENEMA en KNAPP tot den Pfalm zeiven kunnen
brengen, in dezer voegen:
•po T/rp-iS)
K 3 0 GodJ

C 150 )
0 God! verleen aan Salomo,
Verleen den Koning uw rechten,
En uw gerecht aan 'sKonings zoon.
En zo moeten zij het begrepen hebben, die dezen Pfalm
als een deel van den vorigen hebben aangezien, gelijk in
fommige handfchriften bij KENNICOTT en DE ROS-
SI. — Of men zou kunnen zeggen, dat nn 1
?» 1
? ene uitlegging
is van fra 1
?, welke eerst aan den rand geftaan
heeft, die naderhand in den tekst ingerukt, en vervolgends
op ene verkeerde plaats gefteld is; en deze gisfing
fchijnt daaruit enig gezach te ontfangen, dat nniai in
Vijf handfchriften bij KENNICOTT wordt uitgelaten.
L X X I 1: 6.
Hij zal gelijk een regen op het dorre dalen. Men vertaalt
dit doorgaands nagras, pratum detonfum; dan op
die vertaling heeft MiCHAëi.is, Supplem. ad Lex, \
Hebr. pag. 289 niet te onrechte aangemerkt, dat afgemaaid
gras integendeel zeer groen is, en geen gefchikt
beeld oplevert van zulk enen ellendigen toeftand van een
land, welke nodig heeft om door enen milden regen geholpen
en herfteld te worden. Hij zelf vertaalt het daarom,
in navolging van den Chaldecuwfchen Uitbreider,
in zijne Hoogduitfche overzetting een van fpringhanen
afgevreten land. Zeker geeft deze overzetting enen fraien
zin; dus toch worden de onderdrukkers met een zwerm j
van fpringhanen vergeleken, die het land hadden afgevreten;
dan de wortel is blijven ftaan, en herftelt zich,
tSoqr enen milden regen, gelijk dikwijls in het Oosten
ge-

C 151 )
gefchiedt, met hoedanigen regen dan hier de regering
van den hier bezongenen Koning vergeleken wordt: het
komt mij echter voor, dat de uitdrukking, indien deze de
zin ware, wat al te onbepaald zou zijn; immers wie zou
door pratum detonfum juist aanftonds verftaan een pratum
detcmfum a locuftis, zo men er geen de minfte uitdrukkelijke
melding van fpringhanen bij vondt? ik heb daarom
gedacht om u liever in het gemeen voor dor land te nemen:
dit kan het zeer wel betekenen, indien wij het
Arabifche 'J?A vergelijken: dat beduidt eigenlijk fe*
care, en daarvan ook tonder e, detondere, waarvan het
wel kan overgebracht zijn om een land, dat dor en kaal
is te betekenen, waar niets wast; eveneens, als bij voor-
beeld Jy-^- bij GOLIUS is herbae omnis expers terra,
et pluviae defeftu laborans; aqua, gelijk WIL MET er
ter verklaring bijvoegt, omnis pluvia, indeque etiam fertilitas
refe&a quaf et feclufa est, van jy-^- fecuit refecuit,
amputavit. Men kan hier tevens mede vergelijken
rhu px Levit. XVI: 22, en het geen daar over is
gezegd door A. SCHULTENS in zijne Animadv. Philol.
op die plaats.
De vergelijking zal dan dezelfde zijn, als die, welke
wij vinden Jez. XLIV: 3. — In de verklaring van «|«ni
in het twede lid volg ik MICHACLIS, Supplem. Lex.
Hebr. pag. 644.
LXXII: 16.
Het koren fpruite welig uit. In het oorfpronglijke
na nas *n\ Men vertaalt het doorgaands daar zij een
K 4 hand*

handvol koren, dan behalven dat die vertaling nïet ftrookt
met den hier uitgebragten wensch, ftrijdt zij ook tegen
de betekenis van het woord nos: Rabbi SALOMO JA item
heeft reeds zeer wel opgemerkt, dat het veeleer
vermeerdering of overvloed betekent, gelijk men kan afnemen
uit het Arabifche l—CO-i^ dat eigenlijk gebruikt
wordt van iets, dat wijd en zijd verfpreid wordt, en
'daarvandaan overgebracht tot ene talrijke voortplanting,
voornamelijk van het vee, wanneer het zelve overvloedig
werpt, met welke betekenis die van ene overvloedige
vrugtbaarheid van het koren, dat uit de aarde welig
ontfpruitende, zich ginds en her verfpreid, zeer na
overeenkomt. — De Heer SCHROEDER is hieromtrend
Van dezelfde gedachten.
En 't volk fpruite uit de ftad hervoort enz. Vergelijk
den Heer SCHROEDER, Orig. Hebr. Cap. VII, §. 34.
L X X I I I: i.
Een mijner vrienden, die dacht, dat de melding van
(sraël hier juist niet zeer ftrookte, giste, dat men de
woorden beter dus zou kunnen afdelen:
bü "\W>b 2)È5 -JX
?b
Ja waarlijk God is den oprechten goed;
Een Schutsgod hun, die rein-van harte zijn.
Ene

( 153 )
Ene gisfing zeker, die zeer/raai is, dan die mi] niet nodig
fchijnt, daar toch dit lied ten dienfte der Israëlieten
gemaakt is: de zin is derhalven: God is den genen onder
de Israëlieten goed, die rein van harte zijn.
L X X I I 1: 4,
De verdeling die KNAPP gevolgd is, geeft zeker enen
zeer goeden zin: volgt men dezelve, dan kan men ook
in het twede lid xna nemen van de frisfche en van vetheid
blinkende gedaante dezer wellustelingen, van de ei-
c
genlijke betekenis van K*ö, y-ï, blinden, even gelijk
als in het Griekfche Ai^ès en Latijnfche nitidus meermalen
plaats heeft. De Heer SCHROEDER heeft intusfchen
over deze plaats nog ene andere zeer fraie gisfing:
te weten, daar het uit Jez. LVIH: 6 zeer waarfchijnlijk
is, dat nmin banden of touwen zijn, waarmede een juk
wordt aangebonden, denkt hij, dat onio 1
? een fout is,
die ouder is, dan alle handfchriften en oude overzettingen,
en dat men daarvoor zzmh te lezen heeft, zo dat
het zij, hun juk is zonder banden, dat is , zij worden door
geen banden van enig juk gekneld; volgends ene gewone
leenfpreuk, waardoor een juk allerleie moeilijkheden en
onheilen betekent, gelijk Klaagl. III: 27 en elders. Deze
leenfpreuk wordt, naar zijne gedachten, voortgezet in
het volgende lid; c=h\x xnai, het welk hij vertaalt et
praepinguis est crasjities eorum: wij zouden in onze taal
zeggen: zij blinken van vet; bto namelijk vertaalt hij:
K 5 door

C 154 )
door vet, dikte door vet, van ^ crasfum esfe, crasfefcere,
het welk de eigenlijke betekenis van dit woord
is; terwijl ook im van vette beeften eigenlijk gebruikt
wordt. Het laatfte lid vat VENEMA ook bijna op dezelfde
wijze op, als hij het vertaalt, et concreta eorum
erasfitudo praenitet. Ik moet bekennen, dat mij deze
gisfing bij uitftek fraai voorkomt: ik heb ze alleen daarom
niet in den tekst mijner vertaling gebragt, omdat ik, daar
ik nog twijfele, en zo wel als de Heer SCHROEDER,
niet meer dan gisfen kan, liefst dat geen wilde plaatfen,
het welk met den gewonen tekst het naast overeenkwam.
L X X I I 1: 7.
Ik volg hier SCHNURRER, die rftn vergelijkt met
%tfmXma* 9 eigenlijk het pericardium of de hartzak, en
daarna het hart zelf, en die tevens voor inn> met verfcheidene
oude Overzetters IDW leest. Zie zijne Disfertationes,
pag. 153, 154. De Heer SCHROEDER
heeft deze plaats reeds voor hem dus uitgelegd en verbeterd.
Het twede lid, 33*7 twzwn mv, vertalen onze
Overzetters : zij gaan de inbeeldingen des harten te boven,
het welk zeker vrij onverftaanbaar is. Verftaanbaarder
is de overzetting van LUTHER, Jie tkun, was fie nur
gedenken, hoe wel ook die niet nauwkeurig is. Naar
mijne gedachten moet vos met nroara geconftrueerd worden.
ni'3»a heb ik ij dele plans vertaald, wijl het, gelijk
ook de Heer SCHROEDER heeft opgemerkt, juist zulke
in."

C 155 )
inbeeldingen en gedachten betekent, die enen fchoner,
fchijn vertonen, uit kracht van deszelfs oorfprong van
ruw eigenlijk fteken, en van daar ook fnijden; waanan.
het inzonderheid gebruikt wordt voor het fnijden vu
beelden en andere figuren; zo betekent het dikwijs
een gefneden beeld,. Levit. XXVI: i enz. Een frai
opgcfmukt beeld der gedachten, het welk men zici
zeer fchoon voorftelt, wordt dus ook te rechte zc
genoemd. In "üy heeft men hier vervolgends te lettei
op dat bijzonder gebruik, waardoor het van ene buitel
zijne oevers ftromende rivier of beek genomen wordt
over het welk ik reeds gehandeld heb in de bijzonder'
aanmerkingen op Pf. XVII: 3. Men ziet dus, hoe in di
vers ene fraaie leenfpreuk het hart dezer bozen voorftel
als ene bronwel, waaruit niets dan boosheid opwelt, ei
ijdele ontwerpen met volle ftromen, als uit ene overlo
pende beek, voortvloeien. De befchrijving dezer boos
wichten is dus zeer fterk, als die hunne boosheid niet ii
hun hart verborgen houden, noch hunne ontwerpen on
uitgevoerd laten, maar uit wier hart de boosheid uit
breekt, en die alles doen wat hun boze hart hun inboe
zemt.
L X X I I 1: 10.
Hoe zeer ik in de vertaling van dit vers die uitleg
ging gevolgd ben, die mij het waarfchijnlijkst voorkwam
wil ik echter wel bekennen, dat ik in dezelve nog niei
volkomen kan berusten. Het eerfte lid is mij minder dui
fter, mits men W voor W leze : dan het twede blijf;

C 156 )
nij vrij donker: de overzetting van onzen Nederlandfchen
IMjbel zou ik graag in zo verre volgen, als zij xha -n
overgezet hebben wateren eens vollen bekers, en het dan
va-talen, waar zij wateren des vollen bekers drinken,
dt is , waar zij met volle bekers water drinken, indien
if maar overtuigd ware, dat in nha ene uitlating van DO
ff een dergelijk woord plaats had: althands het voorieeld,
dat men daarvan bijbrengt uit Pf LXXV: 9 fchijnt
nij niet gefchikt te zijn, wijl vhè daar duidelijk een adfftivum
is, het welk betrekking heeft op DO, dat er oniiiddelijk
voorgaat. Ook weet ik niet, of het drinken
•an water met volle bekers wel een gefchikt beeld zij van
i i e n
1
wellustigen overvloed,- die hier moest gefchilderd
vorden; men zou denken, dat wijn hier beter voegde
tui water, het welke wel tot verkwikking kon (trekken,
haar geenfins de wellust verzadigen: en die laatfte zwaigheid
blijft ook bij de opvatting van hun, die K'D 'O
tgenlijk wateren der volheid, dat is, overvloed van water
'ertalen, het welke ik in den tekst gevolgd ben; behal-
•en , dat het misfehien dan in het oorfpronglijke zou gereest
zijn era N^B. — HERDER, vom Geist der Hebr,
loëfie, II Deel, bladz. 357 leest het eerfte lid zo;
ci hij vertaalt het gehele vers dus:
Sie trinken fatt fch aus dem harten flein;
Sie presfen reiche wasfer fch hervor.
"io veel ik uit zijne aanmerking begrijp, verftaat hij dit
inn de hardfte en tevens voorfpoedigfte dwingelandij, die
uit

C 157 )
uit alle, zelfs in den eerften opflag daartoe zeer ongefchikte
dingen, het rijklte voordeel weet te halen: ik erken
zeer graag de geeftigheid van dezen inval; dan teven»
komt mij de fpreekwijs QVP taiW euigfins hart voorj
daarteboven is airv niet in het algemeen een harde fteen,
maar een zeker foort van edel gefteente, gelijk uit alle
plaatfen blijkt waar het voorkomt; en dus komt het in
deze fpreekwijs niet te pas. Men zie Exod. XXVIII: 18.
XXXIX: n. Ezech. XXVIII: 13. Ene andere gisfing
heeft onlangs de Heer GREVE over deze plaats bijgebragt
in zijnen TraStatus de metris Hebraeorum, pag. 265,
waar hij dus leest:
tr?n >ny ya\ ph
roS'isn; nh urn
het welk hij op volgende wijze vertaalt:
Nimirum hoe loco haefitare mei folent, nee rettum iter
amplius tenere.
Voor » leest hij ais?-, dat hij afleidt van aw,
hae/it, impedilus fuit: voor X^D -D, fielt hij vh D

C 158 )
gist: alleen zou ik de voorkeur geven aan iets anders,
dat nader met het bekende fpraakgebruik overeenkwam,
dan juist twe woorden door ene gisfing plaatfen, die in
onze tegenwoordige overblijffels der Hebreeuwfche 'taal
niet bekend zijn; te meer, daar geen der ouden op iets
diergelijks gevallen is.
L X X I I I: 18.
Tot opheldering der overzetting, welke ik van dit vers
gegeven heb , moet ik omtrend de woorden nip^n en
niKiaro het een en ander aanmerken, nip 1
?" heb ik vertaald
glibberige fteilten. Het woord komt van p*7n, waarvoor
de Arabieren twe woorden gebruiken, namelijk tJi.-J._a.
en welke beide woorden eigenlijk zo veel be­
tekenen, als glad en effen maken, en naderhand ook
fchtrp maken, wetten, omdat men mesfen, zwaarden
enz. fcherpt door ze glad te maken. Hiervandaan heeft
onder anderen iJL-JU.:-. een fteile en te gelijk gladde
fteenrots of berg, die fcherp en fteil in de hoogte op­
gaat, en van wiens top men dus ligt kan afvallen. Zo
wordt (_ü-3L__ door GJEUHARI verklaart \^-A__rO\
g.siJi^A.J)] een hoge berg; en dus komt het ook voor
in de fpreekwijs, die met onze plaats wel enige gelijk­
heid heeft oi-^—=- O—' 8
j—5 iemand van enen
hogen fteilen berg nederwerpen, dat is, in het verderf
fiorten, bij HARIRI, Conf. III, pag. 172, waar
S C H U Li

C 159 )
SCHULTENS ene uitlegging van dit woord door Te-
BLEBI aanvoert, die deszelfs kracht nog fterker uitdrukt,
dan GJEUHARI, namelijk ^ vJ-JL__.
V^-A-^-J dat is, üi-JL-a. is een
hoge, gladde of glibberige berg. Ook is deze betekenis
niet geheel vreemd in het andere werkwoord oL-LA ;
althands s
^—, behalven dat men dan ook geen reden zou
kunnen geven, waarvandaan de 1 naast de » in dit
woord kwame. MicHAëLis vertaalt het betriigliche
feilen, van K'ism, bedriegen; dan die betekenis
mag hier plaats kunnen hebben; zij voegt niet voor de
andereplaats, waar dit woord voorkomt, Pf. LXX1V: 3,
waar nisiffD zeker verwoeftingen zijn: MicHAëLis wil
daar wel niszra lezen van ristf, Oriënt. Bibl. XII Deel,
hl. 188; dan daar KENNICOTT de 1 in ntxrao ter dier
plaatfe in dertig handfchriften vond, durf ik die lezing
niet verlaten: dit woord komt dan zeker van «m, het
welk eigenlijk betekent in de hoogte geheven te worden,
gelijk inzonderheid blijken kan uit het Arabifche ^ U ^ - i ,
van-

C ifo )
vanwaar niet alleen N>wn betekent bedriegen, eveneeni
als wij in onze taal in dien zelfden zin zeggen, iemand
opligten, gelijk de Heer VERSC HUIR in het Register
op VENEMA'S Comment. in Malachiam zeer wel heeft
opgemerkt, maar ook kan nwaro zo veel wezen als ver"
heffing, opbeuring (*). Nemen wij nu deze tot hier toe
bewezene betekenisfen van rop^n en niNisyo aan, dan zou
men naar de woorden dus moeten vertalen : gij fleldet hen
op glibberige fleilten, gij doet hen rallen door hunne op­
heffingen , dat is, door hunne hoge opheffingen doet gij
hen zo veel te gevoeliger vallen: zo dat men hier het zelf­
de uitgedrukt vindt, als in het bekende gezegde van
CLAUDIANUS.
Tolluntur in altum, ut lap/u graviore ruant.
Men vindt bijna het zelfde denkbeeld Pf. CII: fi. Ja
ik zou hier te minder de betekenis van verwoeftingen kie­
zen , omdat, indien de Dichter het denkbeeld van vallen
in verwoeftingen had willen uitdrukken, hij, zo ik mij
niet bedrieg, volgends het fpraakgebrulk niet rwmd),
maar nwraro- of nistWD zou gezegd hebben; daar inte­
gendeel roxMB 1
? zeer wel kan betekenen, propter elevatio-
nes, namelijk eorum, door hunne verheffingen: de *? im­
mers beduidt meermalen zo veel als o i , van wegens, ge­
lijk Ge». IX: 5. Pf. CXIX: 20, 91 enz., om geen meer
voorbeelden bij NOLDIUS, COCCEJUS en anderen
genoegfaam te vinden, bij te brengen. De LXX hebben
(*) Over de betekenis van verwoejling zal ik iets zeggen
op Pf. LXXIV: 3.
bij-

C 161 )
byna op dezelfde wijze «-W^i h T~ , WM|

L X X IV: 3 —
Tot opheldering en bevestiging van mijne overzetting
merk ik het volgende aan.
1. ) nlwirp, het zelfde woord, dat ik boven bij Pfalm
LXXIII: 18 verklaard heb, vertaal ik hier, gelijk gewoonlijk
gefchiedt, -
door verwoeftingen; alleen leid ik
het, gelijk ik daar insgelijks gezegd heb, af van xttfj,
volgende daarin het oordeel van den Heer SCHROEDER,
naar wiens gedachte in mi van de betekenis van opligten ,
in de hoogte heffen , eveneens de betekenis van verwoeften
komt, als in het Grïeksch «mV_c&«< en «>«S-«T

( 163 )
gen met Onmm, wijl dan wip en pi'io ïtpa zeer naauw*
keurig aan eikanderen beantwoorden, op deze wijze:
nsj niKM 1
? yt>i>3 nann
3'W jnh' bi
Yrtit UK» Bnp-
3. ) Daar de Uitleggers in het vierde vers zeer Verlegen
zijn met de fpreekwijs ninis oninix o?, heb ik, gelijk
ik aanftonds zeide, met nmnix het vierde vers geëindigd,
en gis, dat men fninix voor mntx moet lezen, het welk
ik te famen voege met jru;, gelijk ik, met den Heer
SCHROEDER leze, Voor jni», het welk bier genen zin
heeft: zo dat het zij jni' T/ninix uwe tekenen heeft hij
verbroken. Onder PD.' moet men danmx, de vijand verftaan,
welk woord was voorafgegaan, vs. 3. (*)
4. ) Voor run vs. 6, of, gelijk de Keti heeft, rnjn leest
HOUEIGANT zeer eenvouwig nxi, ene lezing, die zekerlijk
enen zeer goeden zin geeft, en die onder de ouden
ook SYMMAOHUS gehad heeft, hoewel alle anderen *
het welk opmerklijk is, hier een of ander verbum gelezen
heb-
(*) Ik weet wel, dat men de woorden mms aniniN ïötfl 1
verklaart: zij hebben hunne tekenen tot tekenen gejleld, dat is,
zij hebben hunne afgodifche tekenen opgericht, opdat men die mof
godlijke tekenen zou houden: gelijk het VENEMA ook neemtj
dan men gevoelt, dunkt mij, tevens het harde, dat er tn- df#
uitlegging is; om niet te zeggen, dat ook dus jn-r geen'
cufativus heeft, dien het toch fchijnt te moeten hebben*
L a

( 164 )
hebben, bet welk de betekenis van klieven, breken, of
iets diergelijks gehad heeft.
5.) Daar er in het voorgaande niets is, waarop het adfixum
femininum in rrrnna vs. 6 betreklijk kan gemaakt
worden, lees ik liever -ynina uwe graveer/els. De ouden
hebben, uitgenomen den Chaldeeuwfchen Uitbreider,
allen, gelezen rrnna hare deuren; dan deze lezing heeft
dezelfde zwarigheid tegen zich.
L X XI V: ao.
De woorden D»n tm pn vmm vfao V? zijn
moeilijk. Hoe verfchillend dezelve door oudere Uitleggers
zijn opgevat, kan men bij GEJERUS zien. VE­
NEMA vertaalt ze: qma plena fuut tenebricofa terrae,
manfiones, violentia, welke overzetting zeker zeer hard
is. DATHE vertaalt: nam denfis/hnae tenebrae babitationes
violentiae expofitas rtplefit. Hij tekent er dit
bij aan: „ ps 'Jiprm est nominativus. Dcnfisfimae tene-
„ brae trópice dicuntur pro fumma calamitatc, quae re-
,', plent Dan rttiU habitationcs violentiae, quae pasfive
„ dichte fuut, pro violentiis et injuriis, quibus habita-
,, tores, hoe est, Israëlitae ab hostibus vexabantur. "
ZACHARIAE neemt het insgelijks zo, daar hij er deze
ömfchrijving van geeft: ,, Das mit fürchterlich finfterri
„ Wolken bezogene (iris aüsferfte unglück gefallehe)
„ land fiehet alle fcinc ftadte in Wölinu'ngen des mordens
„ verwandelt. " Dan vooreerst fchijhen mij alle
plaatfen, waar l»na voorkomt, meer te zijn voor de betekenis
van duifiere plaatfen, dan Wel van duif er nis; en
ook
z e k e r v

C 165* )
'ook de famendelling van dit woord met een a Hebnanticum
leidt natuurlijkst tot die betekenis; hierbij komt ten
anderen, dat duifternisfen des fonds voor een duifter, donker
land mij ene harde en ongewone fpreekwijs fchijnt.
Liever verfta ik daarom door de donkere plaatfen van het
land, eenvouwig met anderen, alle heimelijke plaatfen,
als bij voorbeeld, dichte hosfehen, feenrotfen enz., die
vol waren van woningen des moords of van moordfpelonken,
inzoverre de dropendc partijen van de vijanden zich
in dczelvcn, het gehele land door, verdoken hadden.
Intusfchen kan er, indien wij dit lied brengen tot de ver­
volging van ANTIOCHUS EPIFANES nog wel ene
meer bijzondere ömdandigheid zijn, waarop deze woorden
betrekking hebben: wij lezen namelijk i Makkah.
II: 29 enz., dat, toen ten dien tijde vele Joden naar defpelonken
in de woedijnen vlugttcn, de bevelhebbers van
ANTIOCHUS hen ook derwaarts vervolgden, cn omtrend
duizend hunner ombrachten. Vergelijk JOSEPHUS,
Ant. jFud. XII: 6. Hoe gefchikt kon met betrekking tot
dit geval gezegd worden, dat de duidere of verborgen
plaatfen des lands, de afgelegene woedijnen, vervuld waren
van moordfpelonken ?
L X X V: 6,
Spreekt niet zo fout enz. De Syrifche Overzetter heeft
hier ene vertaling, die, gelijk het mij voorkomt, wel
verdient, dat er enige melding van gemaakt worde, na­
melijk ]30j-O ^Q_S-^-_?Zc> en /preek niet met
L § • ffU§

( 166 )
enen opgehevenen hals. Misfchien heeft hij pn? met
verbonden, en pru> in de betekenis van ftijf genomen,
welke bij de Arabieren heeft, gelijk ik boven
ven bij Pf. VI: 8 gezegd heb: immers een ftijve hals kan
zo veel zijn, als een hals die men ftijf in de hoogte houdt:
dan daar pmr TÏI ene fpreekwijs is, die ook voorkomt
Pf. XXXI: 19, XC1V: 4, moeten wij ook hier liever
pni> bij W voegen, Uffiö met den hals voor met enen ft'ijven,
enen ftijf in de hoogte verhevenen, hals, komt ook
voor Job XV: 26. Een zo naar achteren gebogene en
ftijf in de hoogte gehouden hals is bij de Oosterlingen een i
zeer gewoon zinnebeeld van trotschheid, waarvan men
verfcheiden voorbeelden zien kan bij den Heer SCHROE­
DER, Orig. Hebr. Cap. III, §. n. Bekend is ook de
fpreekwijs, magna cervice triumphans, bij CLAUDIA-
NUS.
L X X V I : 11.
Hun ganfche woede. Eigenlijk bet cverblijffel van bunne
woede. Dat het overblijlfel van ene zaak voor de ganfche
zaak genomen wordt, heeft VENEMA reeds hier
aangemerkt, en met voorbeelden bevestigd in zijnen Comment.
ad Malach. II: 15. Ik voeg er alleen bij, dat
zulks ook bij de Arabieren in gebruik is: A. SCHUL­
TENS heeft in zijne Animadverf. ad Dan- II: 18 daarvan
reeds verfcheidene voorbeelden gegeven, waarbij ik j
nog alleen voege MESOUDI in de Hifi. Man. van
A. SCHUL-

C 167 )
A. SCHULTENS, pag. 144. y--?}—*" *— s
,J*IL.-A—3\ zijne wreedheid firekte zich tot allen uit,
en ABULFEDA, Defcript. Syr. pag. 15. j>——w
iji—C__/oo

( i68 3
gelijk hij dan ook doen moest, rr vqor 'T: zijne verta­
ling is deze $o _ _ _ J Z ^ ^ J ^,,r,,V>, ^ cnj^]o
zij ne hand ne&f t m;j d e s n a c; l i s gcflagen,,
zo dat ik geen rust had, De Arabifche overzetter m
de Polygiotta heeft wederom anders, namelijk dus:
Oir* ^f--U! L V
, - , U
j ^ nachts mijne handen tot hem uiige-,
ftrekt, en mijne vrees ging weg: misleiden heeft hij even
als de LXX'gedacht, dat men moest lezen rviJj of.ruJS
maar hoe hij van jian w>i heeft kunnen maken JU~$
O-^'-e-, weet ik niet. SYMMACHUS alleen heeft
den Hebreeuwfchen tekst, gelijk wij dien thands hebben,
getrouw gevolgd , daar hij dus overzet: » x«e

C 169 )
ging fchijnt mij altezecr het merk van ene willekeurige
verbetering uit de genoemde gelijkluidende plaats te heb»
ben, dan dat ik ze met GREEN in zijne Engell'che verhandeling,
over het gezang van Habakuk, bladz. 17,
voor de ware lezing zou durven houden; te meer, daar
alle oude Overzetters het woord T hier gelezen hebben,
dit alleen kan ik er tot enige bevestiging, dat »jy ene
interpolatie is, die van den rand in den tekst is ingcflopen,
nog bijvoegen, dat ook een MS. van de Pfalinen
, door KENNICOTT getekend 156, te Karelsruhe
bewaard, cn, gelijk hij meent, Proleg. pag. 402,
edh. Brunf., van het begin der veertiende eeuw,
hier de beide lezingen van »T en •» verenigt, op deze
wijze: w Vflm T, waar, gelijk meer gebeurt, beide lezingen
, T cn *J'V in den tekst geraakt zijn. A, SCHUL­
TENS, de defect, L. ff. §. LXXH, neemt 'T voor plaga,
mijne plage, omdat Gods hand, die op iemand rust,
meermalen wordt gebruikt voor ene plage, welke God
jemand toezendt, en iJJ vergelijkende met het Arabifche
^-x-Sj het geen van het zieden van heet water gebruikt
wordt, vertaalt hij het: plaga mea noctu aeftuabat, fanguine
fingultans ac bulliens, absque itlla intercapedine
fingultandi: dan ook in deze uitlegging mishaagt mij zeer
de vertaling van «T door plaga mea; want hoe zeer de
hand vun God in den Bijbel voorkomt voor ene plaag,
die hij iemand toezendt, is het evenwel zeer hard, dat
mijne hand zo veel zijn zou als mijne plage. Ik weet
\vel, dat SCHULTENS 'T ook dus neemt, JobXXlÜt
a, waar hij >pnj* hjf rruj ~r vertaalt, plaga mea gravis
est fuper gemitum m?um; dan, wijl men zeker daar met
dc LXX, den Syrifehen en Arabifchen Overzetter, n<
moet lezen, gelijk LE CLERC ree is heeft opgemerkt,
d.oet die plaats niets af. Om dezelfde reden kan ik niet
5 ia»

( 17° )
ïnftemmen met de opvatting van VENEMA, die i» neemt
in den zin van vis, potentia, zo dat het zo veel zeggen
zou als vires meae aejluant, et, fanguine quaft per venas
erumpente, evanefcunt, et corpus tabefcit: immers dat op
zich zelf in zulk enen zin T voor potentia gebruikt
wordt, is volftrekt onbewijsbaar. De Heer SCHROE­
DER, over deze plaats door mij geraadpleegd, kwam volkomen
daarin met mij overeen, dat T hier in deszelfs
eigenlijke betekenis moet genomen worden; dan omtrend
ia fchreef hij mij het volgende , dat hij echter niet hoger
dan ene gisfing wilde geacht hebben: „ SCHUL-
„ TENSIUS re die cum Mi videtur Arabum y-kJ> con-
„ tulisfe; idque verbum proprie motum fervidum notare,
„ praefertim eum, qui fit cum ftrepitu, quem ipf'ae literae
„ radicales quodammodo imitantur. Natae inde notiones
„ bulliendi, copiofius effundendi, aliaeque plures. Nos-
„ trum locum fic tento: manus mea per totam noclem fer-
„ vido motu agitatur, et non interquiefcit; fcilicet in
,„ precibus, quae, quo fervidiores funt, eo concitatior
„ manuum motus. " — En deze gisfing wordt nog zo
veel te meer verfterkt, wijl men ook de fporen der betekenis
van enen motus fervidus niet duifter in y-kJ> en
hetverwandte t/-== ,
ó ontdekken kan: zo wordt ~~-c-S
bij GOLIUS en GIGGEJUS uitgelegd, titillavit infantem
fricando, het welk door ene fterke en vurige beweging
van de hand gefchiedt; zo wordt ook bij GIGGEJUS
O^—A.-M ^--5 o3~ ' 5
(/*•*"-* uitgelegd regionem peragravit,
misfchien als het ware huc illuc fe movit per regionem.
In j~^> heeft men hier van de betekenis
van hout te fchaven, namelijk door de fchaaf heen en weder
te bewegen; ook wordt het hiervandaan uitgelegd bij
Go-

C m )
GOLIUS, vehementer propulit camelos, namelijk door heil
fterk voorttebewegen. Dus kan dan in bier zeer wel betekenen,
die fterke en iidderende beweging der handen,
welke in vurige gebeden plaats heeft. Mij althands
komt deze uitlegging vrij wat aanneemlijker voor, dan die
van MicHAëLis, Supplem. Lex. Hebr. pag. 364 en
1595, die dit mu brengt tot 111, en dat vergelijkt met het
Syrifche protraxit, duravit, per/everavit, van
waar hij deze fpreekwijs vertaalt: ,, manus mea mttu
perfeverat, nempe, extenfa ad Deuin in precibus. "
Want behalven, dat de fpreekwijs manus mea perfevsrat
zeer hard is, is het althands op andere plaatfen, waar dit
zelfde woord voorkomt, gansch ongefchikt om aan het
verbum 111 te denken, vooral Klaagl. III: 49.
L X X V I 1: 19.
Uw donder rolde /lag op flag. In het oorfpronglijk Haat
hiin -pin Sip. Niets fchijnt mij natuurlijker, dan bibi
hier van de krakende flagen des rollenden donders te ver­
klaren; naardien het Arabifche ^-.ars-l-a. zo uitdruk­
kelijk daarvan gebezigd wordt: zo wordt \^_=sr\I..-_*
door GJEUHARI uitdruklijk verklaart ,>-£yJi Cl>^-*a
het geluid des donders, en V^-STSJ—STS/O is ook hier­
vandaan !>-,£yJ^ C>J-JG S-A-S -J!
ene wolk, waarin het dondergekraak is opgejloten, of ene
don-

C m )
donderwolk, Welk woord dus voorkomt tij zekeren Dichter,
aangehaald door den Hooggeleerden KUYPERS,
Not. ad Carmina AH Ben Abi Taleb, pag. 108.
Zij hielpen met hunne benden, gelijk een klaterende
donderwolk met regen bezwangerd helpt, wanneer de zuidewinden
waien.
JV—namelijk betekent eigenlijk rollen, votverei
daarvandaan wordt A^ss2-_v gebezigd van alle geluid,
dat door de lucht rolt , en voornaamlijk van den donder,
welken wij ook dus zeggen te rollen, wanneer hij door de
lucht klatert. Eigenlijk zou 1111 dan zijn fragor voluta-
tus per a'érem; ik heb daarom het woord rollen ook in
mijne overzetting gebracht, die naar de woorden zijn zou;
bet geluid van uwen donder was met een rollend geklater.
L X X V I I I:
Ik ben nog zeer onzeker, of in de Woorden wi

C 173 )
ingeflopen: immers beide fpreekwijzen n»p 'an en 'ptfiJ
flpp komen in dezelfde betekenis van hogefchutters voor,
de eerfte Jerem. IV: 29, de andere 1 Chron. XII: 2 en
2 Chron. XIII: 17; met dat onderfclieid alleen, dat de
eerfte fpreekwijs eigenlijk zulken betekene, die de pijlen
van den boog werpen, de andere in het algemeen, die
met pijl en boog gewapend zijn: daar ik niet weet, welke
fpreekwijs eertijds bij de Joden de minst verftaanbare
geweest zij, wil ik hieromtrend liefst niets beflisfen; en
daar beide woorden in den zin over het geheel op het
zelfde uitkomen, is ook dit zo veel te minder nodig. —.
Het zou intusfchen ook kunnen wezen, dat men dezes
beide woorden kan behouden, mits men voor 'on alleen
tan) las, gelijk alle de oude Overzetters zo niet gelezen,
althands vertaald hebben; en dan zou het zijn: de Efraimieten
met den hoog gewapend, en daarmede fchietende,
vloden nogthands in den firijd. *— M1 c H A ë L I S , Stip»
plem. Lex. pag. 1694 , gist twijfelachtig, of men niet zou
kunnen vertalen: ordinantes, dat is, aciem dispontntesarcu
jaculantium, uit vergelijking van het Arabifche
i_y...v.u_S ordinavit, dispofuitque recte; en KNAPP verkiest
dit ook, het dus overzettende, Ephraïms föhnt
konnten Bogefchützen in Schlachtordnung feilen: ik erken
, dat dit enen zeer goeden zin geeft; dan daar p-ij
in dien zin in den Hebreeuwfchen tekst nergends elders
voorkomt, en integendeel rap 'punj voor met den hoog
gewapenden ene gewone fpreekwijs geweest is, zou ik
ook hier liefst deze betekenis willen houden; en, alles
famen genomen, wegens het gezag der oude Overzetters,
liefst lezen n»p Wil 'p»u. Ik heb intusfchen in mijne
overzetting alleen den hoofdzaaklijken zin gegeven; die
in alle lezingen op het zelfde uitkomt.
L X X VI II;

C m o
LXX VI II: S I.
Een gramfchaps vloed enz. VENEMA heeft hier zeer
wel aan rhv de betekenis gegeven van overfromen, gelijk
rhp meermalen van ene rivier, die buiten hare oevers
zich verheft, gebruikt wordt; maar is dit zo, dan kan
men tevens aan oi, dat hier zeer mat door ook vertaald
wordt, de betekenis geven van enen vloed, die uit een
bron zonder ophouden en behendig voortvloeit; immers,
dat het Arabifche a. daarvan gebruikt wordt, heeft
A. SCHULTENS, Comment. in Proverb. XIX: 2
overvloedig bewezen. Van hier komt DJ in de betekenis'
van iets dat overvloedig en gedurig is, dat, als het ware
gedurig en onophoudelijk als uit ene levende bron voortvloeit,
ook voor Gen. XXXI: 15, uaeo m 'TOK DJ iim
hij heeft onophoudelijk ons zilver verteerd, zo ook Num.
XVI: 13, Ywn Dj ufo nn»n gij hebt u over ons ene
lefiendige of altijddurende heerfchappij aangematigd, en
1 Sam. I: 6 Djo DJ nms nntao, hare tegenpartij tergde
haar onophoudelijk, DJ zegt in deze voorbeelden zo veel
als perpetua abundantia, hoedanige betekenis het Arabifche
fr—a- en de daarvan afgeleide woorden meermalen
hebben; en dus is ook hier eigenlijk «» gedurig
opwellende vloed van gramfchap, dat is, ene grote,
overvloedige en gedurige gramfchap: dus wordt hiervandaan
f—A zelfs ook door GOLIUS verklaard, mul»
S /
tus fuit vel evafit, abundavit, en rnultus, abun-
dans.

( 175 )
dans. Vergelijk S C H U L T E N S , ad HARIR.II, CO«fesf.
VI, pag. 226, 227. Men vindt ook dezelfde leenfpreuk
bij de Grieken, bijvoorbeeld, bij A E S C H Y L Ü S ,
Perf. vs. 745-
NO'v siaxwv ÏÜriu KtryA 7ia

C 176 )
het bij de Hebreeuwen overgebracht tot den wind die
wanneer zij door den hemel waait, djen als het'wire
doortrekt of doorreist. Zo wordt het ook van den wind
gébruikt, Num. XI: 31, 'm het verhaal van die zelfde
gebeurtenis, waarop hier gedoeld wordt: mi ma p0J hni
het welk onze Nederlandfche overzetters te recht vertaald
hebben: toen voer een wind uk van den HEER. Dan dit
zij genoeg van dit woord, over wiens oorfpronglijke betekenis
ik mij thands niet behoeve uittelatcn Nemen
wij intusfchcfl die betekenis in acht, dan zal het twede
hd zo veel te beter met het eer.'te overeenkomen: Hii
dreef den zuiden wind door zijne ft er kte voort: trouwens,
het woord. ar., dat wij daar vinden, wordt inzonderheid
van het le.den en voortdrijven van dieren, bijvoorbeeld,
STVYTJ*'" E
' :Z
B R U I K T
- ^ - Z I E 1
XXX: ao.
«L ?l n 2 1U dCZCI1 Pfil,
' S ' n
' w
- & Zecr
*
mar den Oosterfchen trant worden dan de ooste- en zuidewind
hier verbeeld nis kamelen, of andere diergelijke
ïeisdieren, die, voortgedreven en geleü door jehova
het hemelzwerk doortrekken of doorreizen. Men vindt
diergelijke leenfpreuken bij de Arabieren. Dus worden
wel op ene enigzins verfchillende wijze, maar echter'in
denzelfden fmaak, hoewel met meer overdrevene Oos'er
fche grootschheid Ook de donders met kamelen ver-ele"
ken, welken door den zuidenwind, als haren ^leider
worden aangevoerd en voortgedreven door IBN DO-
REID, vs, las cn M 4; en, insgelijks worden ook de
wolken door den wind ginds cn her gedreven bij ene kulde
kamelen vergeleken, die door den wind worden voortgedreven,
m bet zelfde gedicht, vi.

( *77 )
L X X X 1: 4.
KNAPP denkt dat men hier ÜIJQ in het meervouwd
dient te lezen; en hij voert daarvoor het gezach aan van
drie handfchriften, van den Chaldeeuwfchen Uitbreider,
en van den Syrifchen Overzetter: dan daar het feest def
nieuwe maan, en het loofhuttenfeest onderfcheiden waren,
komt het mij niet waarfchijnlijk voor, dat men op
onze feeflen zal gezongen hebben, maar alleen op ons feest,
en dat bij de woorden in 't midden van de maand zal gevoegd
hebben.
L X X X II: 6,7.
De woorden i'?Dn Dnan inso vs. 7 zijn door onze
Overzetters vertaald, en als een van de Vorften zult gij
vallen, het welk zeker enigfins duifier is. Duidelijker
is het, als elk der Vorflen, gelijk het ook in de nieuwe
berijming der Pfalmen genomen is, waarom ik het ook
gevolgd hebbe; fchoon ik anders ook wel gegist had om
•'i»n in vocativo optevatten en nnsa voor THX:). te lezen,
zo dat het zijn zou; •
Als iedereen zult gij, 0 Vorflen! vallen,
Dan dit komt mij thands meer gedrongen voor, hoezeer
ook dit door DURRLL gekozen worde. Men ziet intusfchen
duidelijk, dat de zin Van Vers 6 en 7 hierop ne-
• 1 ' M der-

( i?8. )
derkomt: fchoon gij Goden en Zonen des Allerhoogïïen
zijt, nogrhands zijt gij in de daad niets meer, dan alle
andere meufchcn, en daarom zult gij alle te famen fterven,
even als gij elk der Vorflen gedurig ziet ftcrven.
L X X X I I I : 7.
Indien de gisfing, welke ik als waarfchijnlijk opgegeven
heb in deu inhoud van dit lied, waar is, zou men in vermoeden
kunnen geraken, of niet D^K voor oiig moest
gelezen worden ; wijl men 2 Chron. XX: 2 onder de vijanden
der Joden niet de Edomieren, maar wel dc Syriers
genoemd vindt: dan daar alle de handfchriften en oude
overzettingen hier Oitx lezen, heb ik het niet durven wagen
hier enige verandering te maken. Ook kunnen de
Edomieten wel mede onder de volkeren geweest zijn,
welke toen der Joden aanvielen, hoewel ze in de heilige
gefchiedenis niet uitdrukiijk genoemd worden.
L X X X I I I: 14.
Gelijk het flro. Doorgaands vertaalt men deze woorden,
gelijk een wervel, als bij voorbeeld onze Nederlandfche
Overzetters, KNAPP en anderen: dan men zal niet'
ligt kunnen ontkennen, dat mijne overzetting met de pa»
rallelie beter ftrookt: het gezach voor dezelve vindt men
, . o
in den Arabifchen tongval, waar a.. volgends

C *79 )
GJEUHARI ZO veel is, als W L^AOJ
O-Ao-a., het welk GOLIUS vertaald heeft frumcnti
calamus et ftipula. Men -ziet, dat J fr, volgends
GJEUHARI, het ftro is, gelijk ook *hl in het Syrisch en
Chaldeeuwsch. Dezelfde betekenis vindt plaats, Jez.
XVII: 13, het welk men moet vertalen: hij zal gejaagd
worden, ah het kaf der bergen voorden wind, en als het
ftro roor den wervelwind. Men vindt daar eveneens p
en hiii, als hier typ en W?j te famen gevoegd.
L X X X V I I : o.
MicHAëLis in zijne Orientalifche und Exegetifche
Bibliothek, XII Deel, bladz. 191 fpreekt Wil voor tis
uit, omdat de zin dus vloeiender, en te gelijk ene onre-.
gelmatigheid der gewone woordvoeging vermeden wordt,
die een adje&ivum fngularis numeri masculinum met een'.
fubftantivum pluralis numeri femininum te famen voegt - en
insgelijks omdat zich de van hem ter neder gefielde punkten
beter dan de Maforethifche, tot het volgende vers fchikken.
KNAPP en DATHE hebben dit insgelijks gevokddan
ik zie niet alleen geen reden om hier van de gewone
punélatie aftegaan, maar verkies die zelfs zo, omdat alle
oude Overzetters volgends dezelve uitgefproken hebben,
als ook omdat de conftruélie p n ?io nn»3j z e e r w e l m e t
den aart der Hebreeuwfche tale ftrookt, wijl men meermalen
vindt, dat verba of ook participia f"gularia mafcultna
met pluralia fenrinina geconftrueerd worden,
M 2 waar»

C 180 )
waarvan men in de Syntaxis van den Heer SCHROE»
DER, Reg. LXII, num. II verfcheiden voorbeelden
vindt. HOUBIGANT heeft insgelijks hier aan niet gedacht,
wanneer hij Pf. LVII: 2 voor n«n ny TI> wil
gelezen hebben i3i»n ïi>. Dat de zin met de andere uit»
fpraak gemakkelijker wordt, kan zijn; dan dit geeft mij
geen recht om den tekst te verbeteren. Vergelijkt men
de korte aanmerkingen over vs. 3, 4, 5, dan kan men
duidelijk zien, dat ook uit de gewone lezing een zeer goede
zin voortkomt.
L X X X V I 1: 7.
Dit vers is een der moeilijkften plaatfen, welke in het
boek der Pfalmen gevonden worden. Hoe verfchillend
men het zelve begrepen hebbe, kan men zien, indien men
VENEMA, ZACHARIAE, DATHE, KNAPP, MicHAëLis,
Oriënt, und Exeget. Bibl. XII Deel, bladz.
193, SCHNURRER, Disfertat. pag. 149, 150 en anderen
naziet. Zeker is het, dat onze gewone overzetting
genen, of althands enen zeer gedrongenen, zin geeft.
Ook zou men meer dan ene gisfing over dit vers kunnen
maken, die niet van waarfchijnlijkheid ontbloot ware;
mij intusfchen is het gemaklijkst voorgekomen, om alleen
met ene kleine verandering van den tekst dus te lezen:
dat is naar de Woorden, en alle zangers en fpelers zullen
bij beurten van u zingen, "p '.U'P is dan voor "p DUJ'Ö,
ge-

C 1S1 )
gelijk bij voorbeeld Pf. II: 12, 13 -Dn voor « Q'Dn, en dit
participium moet men dan nemen voor het futurum,
waarvan men meer voorbeelden kan zien bij GLASSIUS,
Phiiol. Sacr. Tom. I, pag. 350.
L X X X V I I I: 16.
Over vergelijke men SCHULTENS, Comment. ai
Job. XXXVI: 14. In de verklaring van njiax koom ik
hoofdzaaklijk met VENEMA overeen, die het twede lid
vertaalt: fero terrores tuos exfternatus; dan dat hij dit
woord houdt voor een participium, te famen gefteld met
een n peragogicum van |2«, daarin fchijnt hij mij mis te
te hebben, waarmede ook KNAPP en DATHE ten naaften
bij overeenftemmen; wijl ik niet weet, dat de participia
immer met een n paragogicum worden te famen
gefteld. Liever zou ik het daarom voor een futurum van
flö houden, en dat vergelijken met het Arabifche e>—i f
het welk GOLIUS uit MARUPHIDES in de twede
fpecies onder anderen uitlegt, dolore adfecit, adflixit,
misfchien van de eigenlijke betekenis van óyJo drijven,
voortdrijven, gelijk het GJEUHARI uitlegt, zo dat het
eigenlijk zou zijn door fmerten en angflen geen rust te
hebben, maar gedurig ginds en her gedreven te worden.
en ,3-5^ fchijnen mij van enen geheel anderen
aart te zijn: dan zulke onderzoekingen zijn buiten mijn
beftek,
M 3 LX XXIX.'

C i«* )
L X X X I X : 16.
VENEMA en anderen nemen hier te recht nj»nn voor
het zelfde, dat Num. XXIII: 21 po ni'nn het geklank
des Konings genoemd wordt, dat is, het bazuingeklank
van Jehova, als Koning en Veldheer der Israëlieten, vergelijk
Num. X: 1 enz. Intusfchen geloof ik dat in njnm
een fout is, wijl het, zo er het geklank bij uitftek door
verftaan werd, zeker raninn zou moeten zijn: met ene
zeer kleine verandering lees ik daarom npnn en voeg dat
bij rwi", zo dat het zij run' ni'ivi.
L X X X I X : 20.
Uw lieveling. Zeer lang heb ik in twijfel geftaan, of
ik met alle de oude Overzetters en de meefte handfchriften
TTorr? zou lezen, dan rvorb. Voor beide lezingen
valt veel te zeggen; dan, alles overwogen hebbende, is
mij tot nog toe de laatfte lezing der waarfchijniijkfte voorgekomen,
daar toch deze woorden ene uitbreiding zijn
van het geen God aan énen profeet, namelijk Nathan,
omtrend David geopenbaard had, 2 Sam. VII: 10 enz.
Zo dat Nathan hier door den lieveling van Jehova verftaan
worde.
L X X X I X :

C 183 )
L X X X I X : 48.
Denk, wat het duurzaamst leven zij, 0 God! Voor
'js heb ik, met HOUBIGANT en ZACHARIAE,

C 184 )
Voor rw fchijnt gelezen, en daarom vertaald te hebben
^la-jj fl°f-> namelijk
aarde; althands dat de Chaldeër niets anders dan T?n gegelezen
hebbe, wordt nog bevestigd, door ene uitlegging,
welke Rabbi SALOMO JARCHI van T?n geeft bij
JPf. XLIX: 2. rnvJri) mvn xvit» n YVI: de aarde
wordt *VWj genoemd, omdat zij veroudert en verrot,
eigenlijk roeftig wordt, namelijk van de betekenis van
verroef en, welke fin insgeli ks in het Hebreeuvvsch heeft.
Hier komt ten tweden bij, dat insgelijks de parallelie meer
voor *r?n dan voor Tin pleit; daar toch de Dichter in het
twede lid niet van zich zeiven, maar van het gehele
menschdom fpreekt, waarmede zekerlijk beter ftrookt,
dat hij ook hier in het algemeen fpreekt, dan dat hij in
dit Ud van zich zeiven, en in het volgende van geheel
het menschdom fpreken zou. — Dit alles beweegt mij
om hier liefst bij de gewone lezing te blijven; terwijl ik
-bn hier niet enkel voor den leeftijd in het gemeen neem,
maar voor een lang cn duurzaam leven, welke betekenis
de Heer SCHEIDIUS, /. c. pag. 50, uit het Arabifche
^JLi. zeer bondig bewezen heeft. De zin der gehele
uttfpraak, vs. 48, 49 > fchijnt mij hier op neder te
komen: zult gif dan nog langer op ons toornen, 0 God!
houd het toch in gedachten, hoe ijdel en hoe vol van
ramp zelfs de langdurigfte leeftijd zij, en hoe ijdel, hoe
Uietsbeduidend de toeftand zij, waartoe gij het broze
menschdom op deze aarde geformd hebt; daar toch het
leven van elk enen, hoe lang het ons ookvoorkomc, zo
Kort is, en in enen gewisfen dood eindigt, waaraan niemand
%

C i85 )
mand, zelfs niet de grootfte held, zich kan ontrukken;
houd dit in gedachten, om toch dit zo broos en ellendig
leven niet nog met nieuwe rampen te vervullen.
L X X X 1 X : 51, 52.
De condruétie van het 51 vers heeft den uitleggeren
zeer vele moeite veroorzaakt; wijl men verlegen is, waartoe
men uw O'a") Sa zal brengen, dat daarteboven ook
niet eens goed Hebreeuwsch fchijnt te zijn, daar 1 et gewone
fpraakgebruik zou vorderen DUT UW *Ö. Onze Nederlandfche
Overzetters hebben het dus vertaald: gedenk,
Heer! aan den fmaad uwer knechten, dien ik in mijnen
boezem drage, [van] alle grote volken; en hier mede komen
ook KNAPP en DATHE ten naaften bij overeen:
zij hebben dus au» D'n ba bij pat» nam gevoegd; doch,
gelijk elk ziet, geheel ftrijdig met het Hebreeuwfche
taal-eigen. HOUBIGANT maakt hier zeer grote veranderingen
in den tekst: hij brengt vooreerst Jiw nam tot
het 52de vers, en leest vervolgends het 51de dus:
'pTU 'man T^K D'Di'n an ba UTX nar , gedenk, 0 God! aan
allen den fmaad der volkeren, dien ik in mijnen boezem
droeg, DURELL verkiest met AQUILA en de Syrifche
overzetting OT voor 'an te lezen, allen twist der volken,
en dit zelfde, of ook uw '3T 12, alle fmadingen der volken
, fiaat MicHAëLis voor Oriënt, und Exeget. Biblioth.
XIX Deel, bladz. 143, 144, waarmede ten naaden
bij overeenkomt de gisfing van enen ongenoemden
geleerden bij MERRICK, UW nri Sa. De uitlegging
van VENEMA is zo hard, dat mij, hoe zeer ik anders
M 5 de

C ï86 )
de verdienden van dien waarlijk groten man waardere
mets anders nodig dunke, om te doen zien, hoe weinig
bijval ze verdiene, dan om ze eenvouwig ter neder re {tellen:
Recordare, Domine! opprobrii fier.orum tmrum\
ferremeum in finu meo, menfiuratio, vel confummatio,
fit potentum, vel jaculatorum, populorum. ZACHA-
RIAE eindelijk leest niet onaartig "Jip voor 12 en omfchrijft
het volgends die lezing: Siohedoch, wie dus laute
kohngelachten fio vielen herdnifcher völker mir in meinen
feele fchmerzet Ik voor mij zou er vooreerst niet
vreemd van zijn om D'D* voor D-ÏI te plaatfen, gelijk ook
enige handfchriften bij KENNICOTT en DE Ros SI
doen, wijl dit met het gebruik der Hebreeuwfche tale best
overeenkomt, en men zo ook o-n D'u SJ vindt, Ezech.
XXXI: 6; hoewel het ook zou kunnen zijn, dat de Dichter,
die juist niet in den bloei der Hebreeuwfche tale
fchijnt geleefd te hebben, thv ooi, gefchreven heeft, en
dat men dat naderhand omgezet heeft, om het tot

C 187 )
leden van dit vers enigfins anders verdele, namelijk
dus:
WO 'nsw •fi& nam vxvk ">at
iam TOK D^ai' DUT ba
•|rraa map» ïain nir.» -p

C 188 )
de laatfte woorden van vs. 52 TTOD nupy. Ook over derzeiver
mening zijn het de uitleggers niet minder dan eens.
Naar mijne gedachten zouden zij woordelijk moeten overgezet
worden, fines, exitus unSti tui, het uiteinde van
uwen gezalfden; dan daar deze fpreekwijze in onze taal
enigzins vreemd luidt, heli ik het wat vrijer vertaald,
het lot van uw gezalfden: ik verfta er door het fmadelijk
levenseinde van dien Koning, van wiens fmadelijke lotgevallen
hier gezongen wordt. Deze Koning zag thands
het einde van zijn gebied en rrjajelleit, en dat wel op ene
zeer fmadelijke wijze, gelijk inzonderheid zeer dichterlijk
uitgebeeld wordt, vs. 39 — 46: niets is er dus gefchikter,
dan hier aan dit uiteinde van dezen Koning te gedenken,
en den fmaad, welken hem de vijanden dieswegens
zullen hebben aangedaan; vooral, indien wij, volgends
de gisfing, welke ik in de korte aanmerkingen,
bladz. 225, getracht heb waaifchijnlijk te maken, door
dien Koning Zedekia verftaan, wiens einde allerfmadelijkst
was, en die op de honendfte wijze behandeld werd, daar
hij niet alleen van den troon gebonsd, en zijne zonen
gedood, maar hem tevens ook de ogen werden uitgeftoken,
«Kon. XXV: 7, het welk bij de Oosterlingen niet
alleen ene zeer zware, maar ook ene zeer fmadelijke ftraf
gerekend werd. Het zal er nu maar alleen op aankomen,'
dat ik deze betekenis van nap» bewijze. Ook hierin biedt
mij de tongval der Arabiereu wederom de bereidvaardigfte
hulp. Bij de Arabieren namelijk betekent 0n.
der anderen zo veel als volgen, op de hielen volgen, en
hiervandaan wordt het genomen van het gevolg, dat onze
daden hebben, het welk de Latijnen eveneens door
het woord fuccesfus uitdrukken. Zo wordt iL^.sl-2.
bij Go nu s uitgelegd: finis, fuccesfus, et exitus reis
zo

C 189 )
zo vindt men het in den Koran XXII: 43 ü-j-sL-t &J~J
j*j-soi\ j God bepaalt de gevolgen of de uitkomfien der
zaken; insgelijks in het ftuk der Fabelen van BIDPAÏ,
door den Heer SCHULTENS uitgegeven, pag. 74, Hn. 8,
E 5.-_3\ (,—£ O'- — ft
&_X-A_Ï'L-£ t^-arö ^-3 j S*^>ï> i^Jj-*» f Die mei
te vreden met dat geen, het welk hij in de wereld heeft,
meer begeert, zonder voor het gevolg daarvan te vrezen enz.
Op dezelfde wijze wordt ook bij GOLIUS
uitgelegd, finis, exitus, ac fuccesfus rei, en komt in dien
zin voor, Kor. XVIII: 45. En daar deze woorden, en
dus ook ons napy vocabula media zijn, die alleen het gevolg
der daden te kennen geven, zonder te bepalen, of
het zelve goed, dan kwaad zij, worden zij in beiderlei
zin genomen; terwijl alleen de famenhang der 'rede moet
beflisfen, of men ze ten goede, dan ten kwade te nemen
hebbe: van hier betekent £ foms beloning,
foms firaf, naar mate het de famenhang mede brengt,
gelijk men in de voorbeelden zien kan, die aangevoerd
zijn door VV1L L M E T , Lex. Arab. pag. 509 , en zo
ook in andere woorden van CA-£_2 afgeleid, gelijk
men daar insgelijks zien kan. Hier .komt nnpp zeer zeker
voor in den zin van de kwade gevolgen, die het leven
van dezen Koning had, of van deszelfs ftraf: ik zal
daarom alleen nog een en ander voorbeeld ten bewijze,
dat deze betekenis inzonderheid bij de Arabieren gebruik-
lijk is, bijbrengen. Dus wordt K-^-5\-£ zeer duide­
lijk

C 190 )
lijk voor de kwade gevolgen der altegrote begeerlijkheid
genomen, in de plaats uit de Fabelen van BIDPAÏ, zo
aanftonds aangevoerd. Zo betekent ook ïi-Sj-jLs.
flraf in de Arabifche overzetting van het Tafereel van
C.EB.ES:,>-&. **» W*^->
&^_ii-*Ji ^y-La ^>_S k^u_3^ het welk in
den oorspronglijken Griekfchen tekst dus luidt: « y.h T»>
(tdr'Y* h*** *«A«'T«» Ttfib e(*. Dus vindt men ook dit zelf­
de woord Hifi. Tim. Tom. I, pag. 634, en het werk­
woord in de derde conjugatie voor firafen,
in de Moallakah van ZOHEIR.
Een moedige leeuw, die, wanneer hij aangevallen wordt,
zijden aanvaller fpoedig flraft, of, wanneer hij zelf niet
met openhaar geweld wordt aangevallen, zelf de aanval»
Ier is.
Dan het bijgebrachte zij genoeg voor deze betekenis
van nupy ter dezer plaatfc, het welk hier dus zeer gevoeglijk
het droevig einde, het akelig lot, of ook (want
dit alles komt in den zin op het zelfde uit) de ftraf van
dezen Koning aanduidt.
X C;

C 191 )
X C : 1.
Gij waart ons ene kuip, 0 God! HOUBIGANT leest
hier ri?p voor pvo, gelijk ook enige handfchriften bij
KENNICOTT en DE Rossi; dan ik heb de Maforethifche
lezing hier behouden, en ]U>o door hulp vertaald,
uit vergelijking van het Arabifche e)^—£ . het welk zo
veel betekent, als helpen, gelijk men zelfs genoegfaam
uit GOLIUS zien kan; van waar ook

C 192 )
zekerheid hebbe. Men kan over het zeTve meer zien bij
MicHAëLis, Supplem. Lex. Hebr. pag. 646. Voor
het naast komt het mij voor, dat au, en
de eigenlijke betekenis heeft van fnijden, affnijden, gelijk
ook MicHAëLis denkt; men zou het dus kunnen
vertalen; fnijdt gij hen af, dan flerven zij: dan, het
zelfde woord fchijnt ook betekend te hebben, iets verre
van zich wegtewerpen, en uit zijn plaats te rukken, zo
dat het daar niet verblijve, bijna gelijk TO3 afgefneden te
worden, zo veel is als uit ene plaats weggerukt en verre
van daar verwijderd te worden, Pf. XXXI: 23. Jez. LUI:
J5 enz., het welk als gelijkluidend met flerven voorkomt,
Zach. XI: 9, wat fterft dat flerve, en wat afgefneden is,
dat zij afgefneden. Van deze betekenis kan ojk in nu
de betekenis van overflromend water, dat alles, wat het
in deszelfs loop hindert, wegrukt, geboren zijn; en kiezen
wij dit, gelijk ik in de overzetting gedaan heb , dan
is het, rukt gij hen weg. In het Arabisch is er ook enige
grond voor deze betekenis, wijl ^j, onder anderen
bij GIGGEIUS ook verklaard wordt: res ftatum fuum
o /
mutavit, cesfavit, en abje&us. Qui in loco non
refidet conflanter.
XCI: 1-3.
Men heeft deze verfen zeer onderfcheiden begrepen,
wijl men de afwisfelingen der eerde, derde en twede perfoon
niet begreep: fommigen hebben daarom zelfs de lezing
willen .veranderen: vergelijk L0 wTH, de Poef Sa»
erf

C 193 )
era Hebr. PraeleEl. XXVI, ir.it. Dan, ik zie geert reden,
om hier zelfs de minfte verandering in den tekst «
maken, indien wij de fprekende perfonen wel onderfchelden.
Eerst.zingt een choor:
Hij, die in 'sHoogden fchuilplaats zit,
Zal in de fchaduw van den Magtigften vernachten,
dat is, die bij Jehova fchuilt, zal onder zijne befchenning
• altijd veilig zijn. — Hier door bemoedigd, valt de perfoon
, die in dit lied wordt aangcfproken, dus in:
'k Zal tot Jehova zeggen: mijn toevlugt en mijn büfgfj
Mijn God, op wien ik fteun!
Intusfchen vervolgt het choor, dat vs. 1 gefproken had s
dus vs. 3, dien perfoon regelrecht aanfprekende:
] Hij toch zal u verlosfen, enz.
Op zulk ene wijze fchijnt er in deze woorden geen zwarigheid
overteblijven.
X C I I: 11.
. Met balfem-olie overgoten enz.. In het oorfpronglijk
leest men hier jtaro -niba, het welk onze Overzetters
Vertaald hebben: # ben met verfche olie overgoten. En
dus voegen de meefte Uitleggers ] m en pn bij elkaöde-
N reu,'

C m )
ten, en vertalen hstverfche, eigenlijk groene olie, Wijl
men meent, dat pin eigenlijk groen betekent: dan behalven,
dat die betekenis van ppi zeer zeker valsch is, gelijk
aanftonds blijken zal, komt hier volftrekt geen groene
of ook verfchc olie in aanmerking, daar hier zeker op zalfolie
gezien wordt, welke geen olie van olijfbomen was,
maar een zeker mengfel van welriekende kruiden, gelijk
MICHAËLIS zeer juist aanmerkt, Oriënt, und Exeget.
.Bibl. XIX Deel, bladz. 145. Zonder mij met het onderzoeken
van andere gevoelens optehouden, zeg ik alleen,
dat de opvatting, welke ik in dc overzetting gevolgd ben,
van den Heer SCHROEDER is, die door hare eenvouwigheid
zelve zich boven alle andere verklaringen of ver«
beteringen van den tekst aanprijst. Zij komt hier op
uit: V?a, — i betekent zo veel als doornat te zijn,
•madefcere, madore perfundi, is balfem-olie, zalfolie,,
en pjn' betekent eigenlijk wijd uïtgeflrekt zijn, en
wordt vooral van bomen gebruikt, welke hare takken wijd
en breed uitftrekken, (arböres potulae*). Zo vindt men
van enen boom gezegd, Jerem. XVII: S, pn vhv rrn,
deszelfs takken waren wijd uïtgeflrekt. Men zie ook
Deut. XII: n, Pf. LH ! 10. Hof. XIV: 9. Pf XXXVII:
35, en aldaar VENEMA. Dan dit zelfde pin wordt insgelijks
gebruikt van iemand, die in rijken overvloed leeft,
cn zich daarin onbekommerd verlustigt: in dien zin komt
het voor, Dan. IV: 1, of. volgends onze overzetting 4,
'b^ra pm 'ivaa mn rvw 15:133: ':si, het welk onze overzetters,
volgends hunne gedachten over de betekenis
van pin vertalen: ik, Nebukadnezar, gerust zijnde in
mijn huis, en in mijn paleis groenende, liever overvloedig
en onbekommerd levende. Of intusfchen deze betekenis
afgeleid zij van die van enen welig grocienden boom, die
zijne takken wijd en zijd verfpreidt, dan van de betekenis
vaa

C '95 )
Van ftaccefcere, languefcere, welke (J—£y. ? tV- £
y>.
,3

X C V: 7 n.
Niemand, welke dezen Pfalm onbevooroordeeld leest,
zal, indien mijn eigen gevoel mij niet geheel en al bedriegt,
ligtelijk op de gedachte komen, dat dezelve zijn
uitzicht op de gezegende tijden van den Mesfias heeft:
het is daarom ook niet de inhoud van dit lied, maar alleen
de aanhaling van deze verfen, Hebr, III, 7 en IV: 7,
en de gehele redenering van den gewijden fchrijver van
dien brief, welke vele Uitleggers tot die gedachte gebragt
heeft; dan ik voor mij vind hiertoe geen noodzaak, althands
zo ik de redenering en de denkwijs van den Apostel
recht gevat heb: indien wij toch ook de plaats, Hebr.
III: 7 en IV: 10, aandachtig nalezen, zullen wij, dunkt
mi], niet tegenitaande alle moeilijkheid, welke wij er in
zullen aantreffen, dit niet duifter kunnen zien, dat de gewijde
fchrijver de rust, waarvan de Pfalm fpreekt, geenfins
oneigenlijk, veel min profetisch neemt, maar wel
degelijk in enen eigenlijken zin opvat; dit zien wij duidelijk,
vs. 16—19, waar hij de woorden, zo zij mijn rust
genieten zullen! uitdrukkelijk verklaart van die Israëlieten
, welke wegens hun ongeloof in de woeftijne gevallen
zijn, en hij merkt het gedrag en de flraf der Israëlieten
duidelijk alleen aan als een waarfchuwend voorbeeld voor
de Hebreeuwfche Christenen, aan welken hij fchreef,
Hoofdd. IV: 1 en 11. Het is wel zo, dat hij IV: 7, 8
fchijnt te kennen te geven, dat de rust, van welke de
Pfalm fpreekt, niet is de rust van het land Kanaaii, waarin
Jofua de Israëlieten heeft ingevoerd, maar ene hogere
rust, welke de Christenen ook nu nog konden genieten,
indien zij ftandvastig bleven in het geloof, die gelukzaligheid

C 197 3
heid namelijk, welke den in het geloof volhardenden Christenen
beloofd is: dan zo men de woorden van den Heiligen
Schrijver wat naauwkeuriger inziet, dunkt mij, dat
ze dit niet aanduiden, althands niet behoeven aantedui*
den: immers wanneer hij daar zegt, dat David langen tijd
nadat hechts fummigen in de rust van Kanaan waren ingegaan
, doch de meeften, tot welken de blijmaar daarvan
gekomen was, door hunne halfterrige ongehoorzaamheid
in dezelve niet hadden kunnen ingaan, nog weder van
enen dag fpreekt, waarop men in de rust kon ingaan, en
dat dit derhalven ene andere rust moest zijn, dan die,
waarin Jofua de Israëlieten reeds had ingevoerd, wil hij,
zo ik mij niet bedrieg, niet zeggen, dat &it rust, welke
in den Pfalm uitdrukkelijk genoemd wordt, ene andere
rust is; dus, dunkt mij, zou hij zich zeiven hebben tegengefproken,
daar hij, gelijk ik zo even zeide, die rust
in dezen famenhang daarvan zelf had uitgelegd: niets is
er derhalven, naar mijne gedachten gefchikter, dan dat
de Apostel alleen dit wil zeggen, dat, daar David zo vele
jaren, nadat de Israëlieten in de rust van het land Kanaan
waren ingevoerd, die bedreiging, welke God den
Vaderen gedaan had; zo zij mijn rust genieten zullen!
nog voor hunne nakomelingen gebruikte, hij daarmede
ftilzwijgend te kennen gaf, dat er derhalven voor hun,
die nu de rust van Kanaan genoten, ook nog ene andere
rust was, welke zij konden verkrijgen door geloof
en gehoorzaamheid, of ook verzondigen door ongeloof
en ongehoorzaamheid, even gelijk hunne vaders gedaan
hadden. ZACHARIAE heeft hieromtrend bij zijne Paraphrastifche
erkldrung des briefes an die Hebraer bladz,
ifi deze zeer goede aanmerking. ,, De rust is volgends
„ den Pfalm niets anders, dan de geruste, tegen het on-
„ rustig omdolen door de woeftijne overgeftelde inwoning
„ i» het land Kanaiin. Dan zo ras deze godlijke waar»
N 3 s, fehu»

C 198 >
„ fèhuwlng zelve in aanmerking genomen wordt, is daar-
„ in zeker nog ene andere rust begrepen, welke hun, die
„ dus gewaarfchuuwd worden, beloofd wordt. Wacht
„ u voor ene ongehoorzaamheid, gelijk aan de ongehoor-
„ zaamheid van hun, welken ik dieswegens met de uit-
„ fiuiting van mijne ruste beftrafte. Wat kan dit anders
,, zeggen, dan : anders zult gij een gelijk lot met hun on-
„ dergaan, dat ook gij van de u beloofde rust zult buiten
„ gefloten worden." — Dus, dunkt mij, is de grote
zwarigheid, welke deze aanhaling velen anders zou veroorzaken,
op ene gemakkelijke wijze weggenomen, terwijl
ik op andere zwarigheden, welke in deze redenering
van den Schrijver des briefs aan de Hebreen vo a-komen,
niet zal ftil ftaan, wijl het tot mijn oogmerk mij onverfchillig
kan zijn, hoe men daaromtrend denke. Alleen,
dunkt mij, zal het niet onvoegfaam zijn, mijne mening,
door ene korte omfchrijving van Hoofdd. IV: 1 10
(want in de vorige verfen is ten dezen opzichte geen zwarigheid)
wat duidelijker te maken. Zij ie deze:
IV: 1. Laat ons, door dit voorbeeld opmerkfaam gemaakt,
op onze hoede zijn, dat niemand onzer,
de belofte om de rust te genieten, verwaarlozen-
2. de, van dezelve verdoken worde: immers ook
ons wordt zo wel als hun, wien de rust van Kanaan
beloofd werd, ene heuglijke blijmare aangekondigd;
dan zij hadden geen voordeel van het
geen hun verkondigd werd, omdat zij niet geloof-
3. den, het geen zij hoorden: en dus gaan ook wij
dan alleen in de ons beloofde rust, indien wij geloven:
immers daar er gezegd is: dies zwoer ik
in mijn toorn, zo zij mijn rust genieten zullen!
en deze bedreiging aan hun is ter uitvoer gebragt
wegens hun ongeloof, zal ons ook het zelfde lot
tref-

C 199 >
treffen, zo wij niet geloven O)• Men denke
intusfchen niet, dat David hier door de rust Gods
de rust verftaat, die hij op den zevenden dag van
zijne werken genomen heeft, want hij fpreekt wel
dus, offchoon zijne werken reeds van de fchepping
der wereld af voltooid zijn, en hij derhalven den
tijd, dat hij alles voltooid had, zeer wel zijne rust
4. kon noemen; dan evenwel van den zevenden dag
had hij gezegd: en God rustte op den zevenden dag
van alle zijne werken: terwijl hij hier zegt: zo zij
mijn rust genieten zullen, welke woorden alleen
kunnen verftaan worden van de rust, welke God
den Israëlieten in het land Kanaan zou befchik-
6. ken Daar derhalven dit zeker is, dat hier
van ene rust gefproken wordt, waarin fommigen
zijn ingegaan, en zij, dien de blijmaar van die
rust te voren verkondigd was, niet zijn ingegaan
in dezelve van wegens hunne ongehoorzaamheid;
7. bepaalt hij nu op nieuws enen tijd, op welken men
in de rust ook nu nog kan ingaan, door het woord
heden uitgedrukt, wanneer hij nog zo langen tijd
daar-
(«) Men zou hier beter een nieuw vers beginnen, gelijk
ook de Heer ABRESCH in zijne paraphrajïs gedaan heeft.
(i) Deze woorden zijn zekerlijk duifler; het komt mij in­
tusfchen met den Heer ABRESCH voor, dat ze, overeenkom-
IHg den aait der tale, niet wel anders kunnen opgevat worden.
Misfehien zien zij op een of ander bijzonder gevoelen van fommige
Joden -van dien tijd , die door de rust, Pf. XCV, de rust ver-
ftonden, welke God van zijne werken nam, Gen. II: 2. Ver­
gelijk PEIRCE, MICHACLIS en ABRESCH bij deze plaats,
Ik wil intusfchen, daar mij, hier alles nog vrij donker is, liefsf
niets bepalen, maar zie zeer begerig naar helderder licht wit.
N 4

C 200 }
daarna door David zegt: zo gij zijn flemme heden
hoort, verhardt uw hart niet enz., en dus geeft
hij te kennen, dat ook deze woorden ons nog raken;
inzoverre deze bedreiging in den Pfalm voorgehouden
aan menfchen, welke reeds voor lange
in de eigenlijke rust van Kanaan waren ingegaan,
vooronderltelt, dat er ook voor hun nog ene dergelijke
rust overblijft; zo zij zich door die bedreiging
laten waarfchuwen om van dezelve niet,
even als hunne Voorvaders, door ongeloof en on'
8. gehoorzaamheid verdoken te worden. Men werpe
hier niet tegen, dat Jofua hen in de rust heeft
ingevoerd; en dat het deze rust is, welke hier bedoeld
wordt; dit ontken ik op zich zelve niet;
dan daar de bedreiging, zo zij mijne rust genieten
zullen! ook hen raakt, die na Jofua leven, inzoverre
er ene ftilzwijgende belofte in opgeiloten
ligt, dat zij ook ene diergelijke rust genieten kunnen,
kan David, inzoverre hij de Israëlieten
waarfchuuwt, om ook naderhand niet, gelijk hunne
Voorvaders, de rust van God te verwaarlozen
van die rust niet fpreken; anders had hij zo langè
daarna niet van enen anderen dag gefproken, op
welken men die rust kon genieten of verwaarlop.
zen. Zeker is het dan, dat ervoor het volk van
God, voor de Christenen, nog ene rust is, die
ftilzwijgend in den Pfalm begrepen is, ene rust
onderfcheiden van die van Kanaan, en zo volmaakt,
dat men dezïlve met het hoogde recht ene
jo. Sabbatsrust noemen moge: immers die deze rust
van God geniet, die rust ook even eens van zijnep
moeilijken en verdrietelijken arbeid, gelijk
God ook op den zevenden dag rustte van den arbeid,
dien hij toen voltooid hai,
C 11?

C I I : 18.
't Gefchrei des fier venden. In de vertaling van "U'Ttf,
het welk onze overzetters geheel en al tegen de analogie
der Hebreeuwfche taal aan door gansch ontbloot vertaald
hebben, ben ik de fraie opvatting van SCHNURRER gevolgd,
die het Arabifche y-^/- s
? gargarifavit, rhon»
ckisfavit, reciprocavit fpiritum in gutture inflar moribundi,
vergelijkt, Disfert. Phil. Crit. pag. 166. MiCHAë-
Lis, verkiest uit vergelijking van het Arabifche ^èy-t f
de betekenis van een veldhoen; doch ik moet bekennen,
dat ik aan die vertaling eerder mijnen bijval zou geven,
indien er voor man een ander woord ftond, het welk gefchreeuw,
gefchrei, of iets diergelijks betekende; dan
HET GEBED van een veldhoen is ene fpreekwijs, die mij
vrij wat (loot. Ik voeg er alleen bij, dat deze uitlegging
inzonderheid wel ftrookt met vs. 24, 25, waar de Dichter
zich juist als iemand vóórhelt, die zo verzwakt was,
dat hij in groot gevaar van den dood verkeerde. En het
is deze reden, waarom :
ik deze uitlegging in den tekst
van mijne overzetting heb opgenomen; hoewel ik er niet
van tusfchen kan, om er ook nog ene andere, die mij in
de gedachten is gekomen, bijtevoegen, namelijk dat men
het Arabifche ^—£ vergelijke in de betekenis, welke
het, volgends GOLIUS, in de VIII conjugatie heeft,
indiguit, nee au fis fuit petere, waarover men SCHUL­
TENS kan vergelijken, ad HARIR. Confesf, V, pag.
N 5 85,

( 202 )
85? en dan zou het zijn , het geheel des behoeftigen, gelijk
bijvoorbeeld voorkomt, HARIR. Conf. V,
pag. 84.
dat is, volgends de overzetting van SCHULTENS:
, Is fane ad aream vestram accesft omnium indigus s
Fbsque prae ceteris petuit in univerfum omnibus ,
. Defderans kospitalem cibum a vobis et hospitium.
Dit woord komt intusfchen nog twemalen voor, Jerem.
XVII: 6, en XLVIII: 6, dan, waar het als een nomen
fubftantivum gebruikt wordt voor een jeneverboom, gelijk,
naar mijn inzien, CELSIUS, Ilierobotan. Tom.U >
P a
S' I e t c
9S ' 5 bondig heeft bewezen.
C I I 1: 5.
Die u volop enz. Over de moeilijkheid om hier den waren
zin der fpreekwijs "pp te bepalen, heb ik reeds iets
gezegd, bladz. 75. ZACHARIAE vertaalt het eveneens
als

( a°3 )
als ik, da er erwünfchtes glück, fo viel du verlangest,
ertheilet. Of hij echter dit gedaan hebbe, omdat hij ook
onzeker was, dan of hij voor "pi; iets anders gelezen, of
aan dit woord ene mij tot nog toe onbekende betekenis
gegeven hebbe, weet ik niet. Tot nog toe evenwel is
mij de gisfing van VENEMA, Comment. in Pfalm. Tom.
I, pag. 370, 371, de waarfchijnlijkfte voorgekomen, die
leest f^H voor 1»T. 1\) eigenlijk usque ad capacitatem tuam 9
dat is, quantum capere posfis. Dat n, na, na enz. dus
gebruikt wordt, is bekend: vergelijk SCHROEDER,
Syntax.. Hebr. pag. 337. Ik voeg er ter bevestiging alleen
bij, dat men dus ook Spreuk. XXV: 16 heeft *jn bat;
eet, zo veel het ugenoeg is. Ik wil intusfchen wel bekennen
, dat ik in deze gisfing nog geen volkornene voldoening
vinden kan.
CIV: 12.
Deze plaats dacht den Heer SCHULTENS Poëtisch noch
fraaier te zullen zijn , wanneer zij gebracht werd tot de zorg
van God voor wilde dieren, welke zich in eenzame en door
geen menfchen bewoonde (treken ophouden, gelijk ook
vs. 11 van zulke dieren gefproken wordt; om die reden
kwam hem de lezing osa, rot [en, welke wij bij de LXX
en den Syrifchen Vertaler vinden, zeer aanneemlijk voor.
Men zou dan moeten vertalen:
't Gevogelte des hemels woont er nevens;
't Laat uit de rotfen zijne fteuune horen.
C I V:

( 204 )
C I V : 15.
Daar gij V gezicht enz. Dat bier TBStft voor Vnsit?
moet gelezen worden, gelijk behalven anderen ook Mi-
CHASLIS verkiest, Oriënt, und Exeget. Bi hl.. XIX
Deel, bladz. 148, is vrij zeker: ik voeg er ter bevestiging
bij, dat bij de Arabieren y-^-va eigenlijk blinken ,
inzonderheid gezegd wordt van iemand, die door enig
vogt zo doornat wordt, dat hij daarvan als het ware/ctótere
en blinke; van daar wordt het bij GOLIUS en GIG­
GEJUS uitgelegd, Uquavit, eliquavit. Vooral wordt
s-&-*° gebruikt van iemand, wiens hoofd doornat
is van zalfolie, vet, of iets diergelijks, waarvan ook
D O O R
i / - ^ - ^ GIGGEJUS uitgelegd wordt, caput
unxit re liquida, het welk juist ook hier de betekenis
van Tü is. — Voords koom ik in de uitlegging van
ycara met VENEMA en DATHE overeen, welke ook
wordt goedgekeurd door EICHHORN, Bibl. der Bibl.
Litt. I Deel, bladz. 525.
C V : 10.
Als een recht. Onze Overzetters hebben, tot ene in­
zetting ; dan Üi—a. betekent ook zo veel als iets, het
mik iemand van rechtswege toekomt; jus, quod jure de-
betur: zo betekent «Jü». ^J-AO-J iemand recht doen,

C 205 )
iemand behandelen overeenkom/lig het geen hem toekomt,
bij BOHADDINUS, Vit. Salad. pag. 30. God /lelde
dus ook zijnen eed vast aan jfakob als een recht, inzoverre
Jakob daardoor aanfpraak had op de vervulling van dien
eed, als op iets, dat hem nu van rechtswege toekwam;
en zo komt er ma in het volgend lid zeer wel mede overeen,
een verband, tot wiens bewaring God zich, als het
ware, verplichtte; waarop de Israëlieten dus, als op
een recht, het welk hun door de Godlijke vastftelling wettig
toekwam, aanfpraak hadden.
C V : 28.
Toen weder/lreefden zij enz. De verfchillende wijzen
om deze moeilijke woorden, of door ene verklaring, of
door ene verbetering van den Hebreeuwfchen tekst, gemakkelijker
te maken, kan men zien bij DATHE en
HENSSLER, Bemerk, über die Pfalm. und Gene/is,
bladz. 159. Dan ik moet erkennen, dat er gene is, die
mij nog volkomen voldaan heeft, daar zij allen iets hards
hebben. De gemeende uitlegging is wel, dat men deze
woorden tot Mozes en Aiiron brengt, gelijk ik in de korte
aanmerkingen heb te kennen gegeven; dan die komt mij
zeer onwaarfchijnlijk voor, daar toch, gelijk DATHE
in zijne aanmerking op deze plaats, en op het Pfalterium
Syriacum zeer wel heeft opgemerkt, de gehele famenhang
leert, dat hier de plagen opgeteld worden, waardoor
God de Egyptenaren ftrafte, en derhalven tusfchen dezelfde
de lof van Mozes en Aiiron min voegzaam zijn
zoude. Natuurlijk 'zou men iets verwachten, dat op
de Egyptenaren, of op die plagen floeg. Daar ik niets
heb ,

C 206 )
heb, dat mij enigfins zeker is, ben ik in mijne overzetting
bij de gemeende overzetting gebleven, en zal
er hier nog enige gisfingen bijvoegen, of zij misfehien
aanleiding mpgten geven om iets, dat zekerder is, te
vinden. De eerde is deze, dat men voor i6> leze Ai
wanneer de zin zuu zijn., en echter wederflreefden zif
namelijk de Egyptenaren, tegen hem. De dativus h zou
P e
ir m°
" e d k r
^ k
* w i z e
J'
als bijvoorbeeld
Pf. GW; 8 mm W,, en het zou dan eigenlijk zijn
en echter wederflreefden zij tegen zijn bevel voor hem, o
voor ztjne eigene ogen, gelijk rnnA in tegendelling van
Ou. *A betekent, Pf. CVII: 8. Ik beken intusfchen
dat voor deze gisfing geen gezach is; de LXX toch durf
jk met aanvoeren, die hier hebben ««. f^ H e l m, „, ^
want, hoe zeer hier de particula negans wordt
uitgelaten, is het mij echter zeer waarfchijnlijk, dat dezelve
oorfpronglijk ook in den Griekfchen tekst geweest
is, daar de Vulgata, welke in de Plalmen den Griekfchen
tekst naauwkeurig volgt, uitdruklijk heeft: e t non exacerbavit
fermones fuos, en in dc uitgaaf van ALDUS MA-
NUTIUS **« *

C 207 )
zij, en zijne woorden wankelden niet, dat is, het geen htj
gefproken had, was vast, en moest zeker ter uitvoer gebracht
worden.
C V 1: j.
Maar rebelleerden enz. Zonder mij met andere uitleggingen
van de Hebreeuwfche woorden *|1D ou er by nam,
' zeg ik Hechts alleen, dat mij de verandering van o; H3J
in van alle tot nog toe voortgebrachte gedachten de
beste is voorgekomen. Deze verandering heeft het gezach
der LXX Overzetters voor zich, die het vertalen ,
jü-fKgava» a»«/S»i>av?f; h rj? tivê$a &xhx,

C 208 )
C V I 1: g.
0 0 D ,
c f " HT R: M ° m
° e t 1 C Z e n
' gelijk reeds LE
tf/W. XIX I 5 0 KNAPP en anderen heb­
ben voorgeflagen, geloof ik zeer zeker, hoe zeer ook at
e oude overzettingen ao gelezen hebben, en e ver*.
Ros n
s g
i nier f dfC
ï lften
K e k n i c o t t
**> en DE
vere daaÏTochTlï ^ van lezing oplevere
daar toch altijd ,, M a e n ? W B, en nooit CM bijelkanderen
gevoegd worden, om \ e t n o g r d e n e n h^fm te betekenen, gelijk ten overvloede bekend is, tütTs
waar, dat men enige plaatfen bijbrengt, om te tonen
dat a>n, het welke anders bij uitftek^ ZdelllZjthe
zee en vandaar- het westen betekent, ook de rode zee en
vandaar het zuiden zou betekenen; dan het is reeds C
anderen overvloedig bewezen, dat die voorbeelden gee,
kracht hebben Dus brengt, volgends de opgave v
VENEMA J. VORSTIUS, mifcell. Acad. dp. II b
Jez XLIX: 1 2, ziet, dezen zullen van verre Len- en
ziet dte van het noorden, a-n,, en van de zee, en genen
pst den lande Sinun; dan, wat men ook van het andZ
mm of der Sineërs make, men heeft geen de miufte noodzaak
om hier D met Vo R S T I Ü S overtezetten en van
he, zuiden, daar de Profeet, gelijk VENEMA ook re2
heeft opgemerkt, van het noorden, tot an, het le t e n
en van daar tot het land der Sineërs, dat denkeh k ten
-den van Paleftina zal gelegen hebben', voortgt U
C
ver»

C 205» >
Vergelijke vooral over deze plaats MicHAëLis, Spicti
Geogr. Hebr. exterae, Tom. II, pag. 32 etc., erf
L O W T H en KOPPE, welke laatfte over Q-ÏD ene ande­
re gisfing heeft, dan waaromtrend ik mij thands niet kan
uitlaten. Even weinig gefchikt is ene andere plaats, ƒ>ƒ.
CXIV: 3, Dj» n»o ort, J/V zag a^a tW, het
welk ZACHARIAË, D A T H E en anderen aanvoeren:
want hoe zeer ik toeda, dat de Dichter daar de rode zei
bedoelt, aldaar doet dit echter niets af. Het zelfde kaö
men, mijns inziens, zeggen van het voorbeeld, het
welk de Heer SCHNURRER onlangs heeft bijgebracht
uit If. LXXII: 8; hij heersch van zee tot zee, dat is,
volgends deszelfs uitlegging, van de oosterjche of mid-
dellandfche, tot aan de zuidelijke of rode zee, hoe
zeer het in den eerden opflag fchijnbaarder is: immers
ook daar leert het aandonds de zin zelf, dat men de
middellandfche en rode zee moet verdaan: en over het
geheel is het niet genoeg te tonen, dat a- van de rode zee.
gebruikt wordt, maar dit, dat •< in de optelling der'
luchtdreken de rode zee betekent, en daarvandaan het zui­
den, en hier voor kan niet alleen geen voorbeeld worderf
bijgebracht, maar het is ook voldrekt onmogelijk, wijl
£3' dandvastrg het westen betekent, gelijk aan elk over­
vloedig bekend is: en dus zal het veiliger zijn om hier
JW te lezen. Wat intusfchen belangt den oorlprong van
deze fout, het komt mij niet onwaarfchijnlijk voor, dat
dezelve uit ene verkorte fchrijtmanier is voortgekomen.'
Het is toch bekend, dat men eertijds in de handfchriften
de woorden dikwijls bij verkorting plagt te fchrijven.
Vergel. EICHHORNS Inleiding, IDeel, §. 223. Voor­
al fchreef men zo bij verkorting op het eind van de' re­
gels, wanneer er voor de nog overfchietende letteren geen
plaats meer was, het welk, onder anderen, dikwijls ge-
fchiedt in ene oude uitgaaf der Vrophctaepriores ac póstë-
O rio»~

iores van 1486, door EICHHORN befchreven, /. c.
§. 392. Daarvan zijn vele fouten ontftaan, dewijl men
dikwijls niet begreep, hoe men zulke verkortingen moest
aanvullen. Soms vulde men ze werklijk aan, maar op
ene verkeerde wijze: zo leest men bij voorbeeld 1 Kon.
VIII: 37, rw psa , in het land zijner poorten, het welk
genen zin heeft, waarfchijnlijk, volgends de gisfing van
den Heer SCHEIDIUS, in zijne The/es criticae, achter
het fpecimen II, hermeneuticum in librum Genefeos, The
XVIII, voor m>» 'xa, dat is rw msa, in ene zijner
poorten, dat is, zijner Jieden of woonplaatfen; vergelijk
Deut. XV: 7, XVItl: 6. Soms vulde men dezelve geheel
niet aan, en maakte er dus enen gantsch verkeerden
zin uit, waarvan de Heer SCHEIDIUS, /. c. een fchoon
voorbeeld aanvoert uit Jez. LM: 8, waar zeer zeker
tab ene verkorting is voor nm 1
?; behalven nog enige anderen
, waar bij ik er nog een, dat zeer duidelijk is, voeg
uit 1 Kon. IX: 18, waar men leest pxa inca "rain nat,
het welk insgelijks geen draaglijken zin geeft, waarom mij
de gedachte van HOUBIGANT en V E N E M A , Hifior.
Ecclef. Vet. Teft. Tom. II, pag. 36, welke, uit vergelijking
van a Chron. VIII: 3, 4, denken, dat pxa is
voortgefproten uit * ixa, zijnde ene verkorting van
pais oixa, zo dat het zij, Tadmor in de woejlijne in
Aram Soba. En dus begrijp ik, dat ook hier ca'Dt of wnt
zeer waarfchijnlijk ene verkorting is van ram); zo dat
men misfehien niet eens nodig hebbe om hier aan het uitvallen
van de fyllabe ]' te denken, maar enkel een kwalijk
begrip van ene verkorte fchrijfmanier te ftellen hebbe.
En hierin word ik zo veel te meer bevestigd, wijl
de LXX, Pf. LXXXIX: 12, insgelijks pi pas, het noord
en zuid, vertalen fL»\\m xu) Suxaarcti, denkelijk, wijl
©ok daar in hun affchrift ra* voor ya> heeft geftaan.
C V I I I:

C 2IÏ >
CVIII: 2, 3.
Ik heb hier, uit vergelijking van Pf. LV1I: 8 enz' «
enige veranderingen in de lezing gemaakt, waarvan ik mét
een woord verflag moet doen.
1. ) Ik verdubbel met de oude Overzetters mu even -ls
Pf. LVII: 8. Vergelijk DE ROSSI.
1
'
2. ) Ik geloof, dat de afdeling tusfchen vs. s en « niet
gelukkig gemaakt is, daar 103 IJK hier te veel op Zich
zelve ftaat; ik heb daarom liever uit vergelijking van Pf.
LVII: 9 de lezing dus willen veranderen:
HJJ» Sajn mur
Deze fchijnt mij de gemakkelijkfte verbetering in en«
plaats, die op meer dan ene wijze fchijnt geïnterpoleerd
te zijn, gelijk uit het verfchil van lezingen blijkt hef
welk men bij KENNICOTT en DE ROSSI aantreft.
CVIII: o 4
Vergelijk de bijzondere aanmerkingen op Pf. tX: 9.
0
* c I %i

C * Ta
)
C I X : io.
Hun nooddruft angjlig zoeken enz. KNAPP en anderen
lezen hier Vfêa in plaats van urm, op welk ene wijze
zij ook menen, dat de LXX deze plaats gelezen hebben,
die bet dus hebben: ln/s^uêtiTanruv •« ?£> ImoxfJw «vrSv. Het
is mij echter niet onwaarfchijnlijk voorgekomen, dat zij
veellicht flechts lipyn zullen gelezen, en daaraan ene betekenis
gegeven hebben, welke in het Arabisch
meerheeft, namelijk obïïterari, deleri, waar bij men nog
tevens kan voegen het Chaldeeuwfche DY? en het Syrisch
treden, vertreden, alle welke betckenisfen, gelijk
bekend is, van de eigenlijke betekenis van terere , conterere
afkomftig zijn. DÜRELL floeg ook uit dien hoofde
die betekenis hier ter plaatfe voor, en ook ik kwam,
voor. dat ik DURELL ingezien had, op de gedachte om
op dezen grond dus te vertalen:
Zijn kroost, uit zijn verwoefte woningen verdelgd,
Zwerf beed'lend ginds en her !
Dan het ftootte mij al aanftonds, dat deze overzetting met
het Bijbelsch gebruik van tsni, het welk toch zo dikwijls
voorkomt, zo weinig ftrookte; en ik gaf naderhand die
opvatting geheel op, toen de Heer SCHROEDER, over
deze plaats door mij gevraagd, mij ene veel gemaklijker
verklaring bekend maakte, die men ook vond in de Disfertationes
van AURIVILLIUS, onlangs door MicHAë­
Lis

C *I3 )
Lis uitgegeven, wette ik zelf toen nog niet had, pag.
444; namelijk, dat wn hier zijne gewone betekenis bc~
houde, en er alleen, even als bij het vorige 1W, het
woord arb of iets diergelijks bij verdaan worde, en in
carprtanna *n ene zogenoemde conftructio praegnans zij,
volgends welke uit zijne verwoefte woningen den nooddruft
zoeken, zo veel is, als verdreven uit zijne verwoefte woningen
den nooddruft te zoeken: offchoon het ook zou
kunnen zijn, telkens uit zijne verwoefte woningen uitgaande
, den nooddruft te zoeken, zo dat de nakomelingen van
David hier verbeeld worden als bedelaars, die in vervallene
hutten zouden wonen, en van daar telkens uitgaan
om hunnen nooddruft van de barmhartigheid van anderen
te vragen: alleen geloof ik nog met den Heer SCHROE­
DER, dat de rede enigfins klimt door het verhum m,
het welk betekent met ijver en angst zoeken, en dus iets
meer is, dan W , het welk in het vorige lid gevonden
wordt, waarom ik het ook door angftig zoeken vertaald
heb. Men vergelijke over arn J. W. SCHROEDER,
Comment. in Pfalm, X, pag. 83 etc.
C I X : 13.
De LXX, door de Vulgata en den Arabifchen overzetter
gevolgd, hebben voor inx gelezen ins, daar ze vertalen
t* yin* p*. Dus zou het zijn:
Hun naam word" uitgedelgd met één gefacht!
En ik moet bekennen, dat mij deze lezing zeer aanmerkelijk,
en met de fterkte der verwenfehingen in dit gedeelte
O 3 van

( «4 )
Van den Pfalm zeer overeenkomftig voorkomt. Dan daar
de overige oude overzetters allen mx gelezen hebben, en
ook dit enen goeden zin geeft, heb ik in den tekst mijner
overzetting de gewone lezing gevolgd. Slechts één handfchrift
bij KENNICOTT heeft ook mm. — Voords hébten
ook de LXX mv voor aryo gelezen, vertalende r»
en,** ««In, en zijn daarin gevolgd door de Vulgata, en den
Arabifchen Overzetter, gelijk ook verfcheiden handfchriften
bij KENNICOTT en DE Rossi die lezing hebben,
welke ook door MicHAëLis, Oriënt. Bibl. XIX Deel,
bladz. 151, KNAPP en anderen wordt voorgetrokken;
dan, naar mijn gedachten, ten onrechte, wijl het adfixum
p zeer gevoeglijk tot n'mx kan gebracht worden. Verge­
lijk VENEMA.
C I X: 24
Al 't vet is van mijn vleesck gefchrabd. Het Hebreeuwfche
woord 3TD heeft hier den uitleggeren moeite gemaakt,
het welk in Kal nergends elders voorkomt, en in Pikkel
de betekenis van liegen heeft, welke hier geheel
niet'voegt. COCCEJUS vertaalt deze woorden, cara
mea emaciata est a pinguedine, en was reeds daarin
voorgegaan door den Chaldecuwfchen uitbreider, die
pja, den Syrifchen overzetter, die j_2_.vwJ heeft, en
ook enigfins door de LXX en SYMMACHUS, die ix.h
hebben, welke betekenis evenwel SCHULTENS, Com­
ment. ad Job. XVI: 8 denkt, dat niet bewezen kan wor­
den, die ook daarom zeer geneigd is, om hier erna te ne­
men voor een nomen fubflanfivum, te famen gefield uit
den

C "5 }
den a en »n, het welk even als ovm, Jez. V- 24 en
XXXIII: n, een flro-halm betekenen zou, zo dat het
volgends zijne vertaling zijn zou, caro mea ad inftar
flipulae, cesfante oleo. Ik erken het fraie van deze
opvatting: immers gelijk weliggroeiende en fraie planten
wel eens een beeld zijn van jongelingen, die welig
groeien, en ene fchone glansrijke gedaante vertonen, zo
kan zulk een uitgedroogde ftrohalm zeer gevoeglijk een
beeld zijn van een lichaam door ouderdom of andere onheilen
afgelleurd, vermagerd en verflensd: uit de Griekfche
Schrijvers vindt men daarvan verfcheiden voorbeelden
bijgebracht door KLOÏZ , Not. ad TYRTAEI, Carmina,
pag. 6S, 69. Evenwel, daar men in het voorgaande
lid een verbum (nzo) vindt, zou ik ook hier
liefst een verbum geplaatst zien; waarbij nog komt, dat
wel voor iy»n, maar niet voor t»n enig uitdruklijk gezag in
het taalgebruik is: en daarom heb ik gegist, of men niet
i»n3 vergelijken kunne met het Arabifche ,jiv-x\a. en
3 7
eA- ^ j en misfehien ook (^s-arxérs alle welke
woorden, gelijk men zelfs uit GOLIUS en GIGGEJUS
genoegzaam zien kan , zo veel betekenen, als fchrabben ,
affchrabben, Jcalpere, fcalpendo abradere: deze betekenis
komt hier zeer wel te pas, mids misfehien, omdat
hier ene notie pasfiva plaats moet hebben, alleenlijk syn'j
gepuncteerd worde. Eigenlijk zou het dan zijn, caro mea.
fcaipta est, demta punguedine, het welk zo veel is, als
in mijne overzetting; al 't vet is van mijn vleesch gefchrabd,
waardoor derhalven de grootfte magerheid wordt
te kennen gegeven; zo dat al het vet, waarmede het
vleesch bedekt was geweest, er als het ware geheel en al
zij afgefchrabd, en er niets meer op te vinden zij.
O 4 C X:

C si6 )
C X: I.
Jehova [prak tot mijnen Heer. Zo heb ik vertaald,
volgends de gewone punctatie 'lijA; dan MicHAëLis in
zijn Critifches collegium üher die drey wichtigften PJaltnen
von Christo, bladz. 476 enz., gelijk ook in zijne aanmerkingen
op deze plaats, en op Matth. XXII: 41 — 46
is van gedachte, dat men. 'Ji^ moet punéicren, zo dat het
zijn zoude: dus fprak Jehova tot den Heer, waarin hem
ook ZACHARIAE en anderen gevolgd zijn. De enige
grond voor dit gevoelen, welke van enig belang is, ligt
in de aanhaling dezer woorden door Christus, Matth.
XXII: 41'—46, en in de gelijkluidende plaatfen, Mark.
XII: 35—37 en Luk. XX: 41 — 44. Jezus vraagt daar
aan de Earizeeuwen, na dat zij Hem, op zijne vrage,
wiens zoon de Mesfias ware, geantwoord hadden, Davids
ZOOn, aldus: *»« *» Ax^iJ h •unvf.nli Kvtm dvrh xtcAa, >.£• a».
' ptiii i T» KVfiê, pis etc. Ware nu de vraag geweest,
Jroc David hem, die zijn zoon was, te gelijk ZIJNEN
Heer kpnde noemen, dan ware, naar dc gedachte van
MicHAëLis, het antwoord zcei; gemaklijk geweest,

( 2*7 )
wij tevens , het welk bij alle drie Euangelisten zonder
het pronomen «»« voorkomt, Heer, zo zal de vraag
van Jezus deze zijn: indien de Christus Davids zoon is,
hoe noemt hem dan David met den naam van HEER.
of ADONAI? welke naam, wanneer zij dus op zich zeiven
ftaat, alleen van God gebruikt wordt. Zulk ene vraag
zou dan ook, volgends de denkbeelden der Farizeeuwen
over den MesTias, volftrekt niet te beantwoorden zijn,
maar alleen kunnen opgelost worden door de erkentenis,
dat de Mesfias niet alleen mensch, maar ook tevens waarachtig
God was. Dus zouden wij in deze woorden een
vrij duidelijk bewijs aantreffen voor de ware Godheid van
Jezus Christus. En op dat men er niet tegen mogt inbrengen,
dat evenwel in de aanhaling van dezen Pfalm
zeiven niet ftaat «-«pn», maar ««pi» n*, merkt men aan, dat
zulks alleen daarvandaan kome, dat de Euangelisten gewoon
zijn in hunne aanhalingen de overzetting der LXX
te gebruiken. Ik erken zeer graag, dat deze uitlegging
een uitnemend helder licht verfpreidt over dit gefprek van
Christus met de Farizeeuwen; dan het zij mij echter tevens
vergunt er het volgende op aan te merken. — Vooreerst
hebben alle dc oude overzettingen ftandvastig Tvh
uitgebroken, gelijk elk zien kan, die de moeite wil nemen
om ze te vergelijken. Het is wel zo, dat MiciiAë-
LIS meent, dat die geen, welke de opfchriften gemaakt
heeft in de Syrifche overzetting boven de Pfalmen
Uitfprak, offchoon de overzetter zelf in navolging van de
LXX jj._bü_^. heeft, en dus heeft gelezen; omdat
namelijk in het opfchrift van dezen Pfalm ftaat, dat dezel­
ve handelt van den dood u~JO?l? des HEREN, Dan, ik
vraag alleen, of men, indien iemand zeide, dat deze
Pfalm handelde van de zitting DES HEREN aan Gods
P 5
r
^ehr

C a.8 )
rechtehand daaruit ooit met enigen grond zou kunnen op.
naken, dathij in den Pfalm zeiven mtXmijnen HEER, maar
den H E E R ZOU moeten zeggen? Dit zal niemand ligtelijk
denken. Ik geer het insgelijks aan het oordeel van eiken ol
partydigcn over, of hij uit de woorden van HIERONY-
Crit cZ den k
^
M l C H A ë L I S
^haald, in zijn
Cnt. Co/Ugrum, bladz. 4 7 9 met enige waarfchijnlijkhe d
kunnebeflmten , dat dieOudvader ook zou uitgefprozien
Sv* 5 aItha
" dS kM ZUlks in het
geheel niet
1 , \
a n d e r e n m e r k i k a a n
» d a
t er uit alle
ï r' "° g
. t 0 C V e r g e l e k e n e han
1
dfchriften hechts het éne
Kasfelfiheis, het welk p*% puhfteert, door MICHAStis
aangevoerd in zijne aanmerkingen op Matth. XXII:
Z 1 e t U U d k h i
me7n r , ' & h
men ^ >
h e t g e z a c h v a n g £ t u i g e n r a a d p l
dat, wanneer
d e ^
W> zeer verre overweegt; en deze is ook de reden,
waarom ik daarvan niet heb durven afgaan. - Dan bluft
nu evenwel die zwarigheid niet in de aanhaling dezer woor­
den m het Nieuwe Testament? Ik geloof, dat dezelve
ook volgends de gewone lezing zeer wel kan opgelost wor­
den; hoe zeer ook de meefte uitleggers mij hier van het
rech-
(*) De plaat* uit het breviarium in Pfalmos van HIEROWT
MUS luidt dus: „ Dixü Dominus Domino m e o, fede a dextris
„ mets. In Hebraeo primum nomen Domini his litens fcribi-
„ tur, mn», quibus de Deo tantum fcribitur. Secundum vero
„ nomen Domini his literis fcribitur-rnc, quibus folent homi-
» nes Domxnum vocare; quomodo et a quibusdam vocatur Do--
„ minus a fervo, et reges vocantur Domini. " Ik zie hier
mets anders dan dat HUHOKYMUS hier een onderfcheid
aanwijst tusfchen nrr en »J1».

C 219 )
rechte fpoor fchijnen afgedwaald te zijn. Ik ftel vooraf
als iets, waar regens, naar mijn inzien, niets kan ingebracht
worden, dat de Euangelisten ons hier den redentwist
van Jezus met de Farizeeuwen verkort verhalen, ea
derzelver hoofdinhoud alleen mededelen, maar dat Jezus
en zij over en weder veel meer met eikanderen zullen gefproken
hebben. En waarom zoude men dit niet ftellen, daar
zelfs de ene Euangelist hier breder verhaalt, dan de andere?
Zouden zij niet even zo zeer allen dit gefprek verkort
kunnen hebben? Nemen wij diensvolgends aan, datjezus
hen niet enkel gevraagd heeft, indien de Christus
Davids zoon is, hoe noemt hem dan David Heer? (want
dus geloof ik ook, dat men >»» moet overzetten) maar
dat hij tevens getoond heeft, dat >rix in dezen gehelen
Pfalm in ene veel hogere betekenis, dan van menfchen gewoon
is, genomen moest worden: het is toch niet genoeg
te zeggen, dat

C 220 )
Dit nu, het welk uit den Pfalm zeiven blijkbaar is «1
ook Jezus den Farizeeuwen getoond hebben; en daal-dezelven
mets bovenmenschlijks in den Mesfias zagen is
het geen wonder, dat zij daarop niet konden antwoorden.
CX: 5.
De Heer aan uwe rechtehand. Daar in dit gehele lied
Jehova „ergends aangefproken wordt, en het daarteboven
ooimin gevoeglijk zou kunnen fchijnen, dat, zo hier Tehova
wonlt aangefproken, deszelfs naam niet wordt uitgé-
C
W d £ e n S
Tt^rZ i ° P d e e d
S ^hte gevallen, of men
1 U m n e n IeZe
telZ " :
*» ^ zijne rechtehand
wanneer het flaan zou op n;n>, het welk L 4 was
Voorafgegaan, of dat men na vm het woord rór» invulde
op deze wijze, yp* V vp -rra, zo dat de zin zij:
p,
D e Heer
-> Jehova! aan uw rechtehand.
Daar men bij verkorting voor nn- fchreef 0f » of mis­
fehien ook 1 heeft dit na v» zeer gemaklijk kunnen uit­
vallen Ik wil intusfchen dit niet meer doen gelden, dan
ene gisfing, en ben daarom ook in de overzetting de ge­
wone lezing gevolgd.
CXI: io.
Mijn zeer waardige vriend ARNOLDI, thands Profesfor
te Marburg, heeft in zijn fchoon werkje, getiteld:
zur

zur exegetik und kritik des Alten Testaments, uitgegeveri
te Frankforten Leipzig 1781, IDeel, bladz. 1 enz., uit
vergelijking van liet Arabifche ^£=-.00 en V^Ssa—Có
overvloedig bewezen, dat 7X) fomtijds betekent, idquod
convenit, decet, congruit, het geen welvoeglijk, fraai,
bevallig is; in welken zin hij aantoont, dat 7yö en aio ^aar,
vooral in de fprcuken van Salomo, meer dan eens voorkomt
: alleen merk ik er bij aan, dat vooral ook het Sycifche
U,—2—o en de daarvan afgeleide woorden deze
zelfde betekenis bevestigen, gelijk men bij CASTELLUS
zien kan. Zeer fraai fchikt zich ook deze betekenis hier ;
vooral, daar de parallelie dus veel volmaakter wordt. In
piw kan men het adfixum brengen tot Hips, vs. 7. Vergelijk
SCHROEDERS Syntax. Hebr. Reg. XXXIX,
num. 2. In den zin evenwel is het hetzelfde, als of men
het bracht tot nm* mv; en, wijl de woordelijke vertaling
in onze taal te duifter zou geweest zijn, indien ik het gegeven
had: die hen (Gods geboden) betracht, heb ik het
liever vertaald, die haar (de Godsvrucht) betracht. In
uv?rtn eindelijk Haat het adfixum op 72.
C X I 1: 4-
Hem , die ontfermend, liefderijk, weldadig is. Zo
heb ik vertaald in navolging van VENEMA en DATHE,
met welken ook de Heer SCHROEDER overeenkomt:
men moet dan voor van de 7 verftaan, welke kan weggelaten
zijn, omdat dit lid met een n beginnen moet. De
gisfing van KNAPP, om ]unn van den ontfermenden te
Ie-

C «a ) 1
lezen, kan ik, wijl ze tegens de order der letters in dezen
Pfalm is, niet goedkeuren. Ik moet evenwel bekennen
dat de uitlating van de

( 22 3 )
dige zal tot enen eeuwigen liefelijken geur zijn. Ik heb hier
aan het woord ut zijne eigenlijke betekenis van enen liefelijken
geur, die te gelijk fterk en doordringend is gelaten. Men
vergelijke SCHULTENS, Not. ad Excerpt. Ham. pag.
348, en Comment. ad Proverb. X: 7. De betekenis van
enen doordringenden en lieflijken geur komt voor, Hof.
XIV: 8, HOJ niet zijne gedachtenis, maar zijn geur zal
zijn als die van den wijn van Libanon; en op dezelve
wordt ook gedoeld Spreuk. X: 7, waar men dus kan vertalen
:
Des vromen geur is liefelijk;
Maar /linkend wordt der bozen naam.
C X I V.
Ik heb in den inhoud van Pf. CXIII ene gisfing voortgebracht
, dat Pf. CXIII en CXIV een en het zelfde lied
zouden uitmaken. De reden was, omdat Pf. CXIV: 2
het adfixum in ïanp 1
? geen naamwoord fcheen te hebben,
waarop het floeg; waarom het mij niet onwaarfchijnlijk
dacht, dat hetzelve misfehien flaan konde op mtr in den
voorgaanden Pfalm. De Heer SCHROEDER evenwel
heeft hieromtrend nog ene andere gisfing, die zeer aan*
neemlijk is , namelijk dat rrrVjn, waarmede in de gewone
uitgaven de CXIII Pfalm eindigt, behoort tot dezen
Pfalm, zo dat dit adfixum tot TV zoude moeten gebracht
worden. De Griekfche vertaling geeft enigen grond voor
deze gisfing, daar zij in het begin van dezen Pfalm 'A^xi
U heeft, het welk zij op het einde van den voorgaanden
weglaat.
C X V I:

C 224 )
C X V 1: 3.
's Afgronds angflen. M1 c H A ë L I S , Oriënt, und Exe»
get. Bibl. XIX Deel, bladz. 153, flaat voor om voor
^xi' '^o's afgronds angflen te lezen, W HXÖ 's afgronds
frikken, omdat ook meermalen aan den dood flrikken of
valftrikken worden toegefchreven, en deze lezing ook beter
met nio ^2n in het vorige vers fchijnt te ftroken: dan ,
naar mijne gedachte, zonder grond, wijl den dood zo wel
angflen als valftrikken worden toegekend: ook komen alle
oude overzettingen en handfchriften in de gewone lezing
volmaakt overeen, en in dc parallelie ftroken even goed
angflen als valftrikken van den afgrond en den dood.
C X V I I 1: 6.
Jehova is mijn Schutsgod. In het Hebreeuwsch 'S rtin'.
De LXX fchijnen hier gelezen te hebben nua >b nirv, wijl'
zij het vertalen: Kt/' P«>5 \u H ^ 0M (, even als vs. 7. En hier
mede komen insgelijks de Chaldeeuwfche uitbreider, de
Syrifche en de oude Latijnfche vertaling overeen. Misfehien
is dan het woord 'UW er uitgevallen, hoewel ook
'b run' Jehova is voor mij, of Jehova is mijn Schutsgod,
enen goeden zin geeft.
C X V 11 li

C *25 >
C X V I I 1: a 4.
_ De vergelijking van enen hoeklteen van hef fundament
is zeker op zich zelve hier niet ongefchikt; dan evenwel
fchijnt de hoekfteen , van welken hier gefproken wordt
voortekomen, als een fraie heen, welke ook tot fieraad
van het gebouw ftrekt, en in het oog valt, hetwelk
men van enen hoeklteen van het fundament niet wel kan
zeggen; en om die reden wil ik wel bekennen, dat de
gedachte van den Heer GREVE, welke ik in de korte aanmerkingen
gemeld heb, mij hier zeer gefchikt voorkomt
Van zulk enen hoekfteen wordt, gelijk het mij toefchijnf
ook gefproken Zach. IV: 7. Men vergelijke over dè
hoekftenen, behalven anderen, FABERS, Arehaeoh Rie
der Hebr der, bladz. 411, 412.
C X I X :
Hij ricke het enz. Wijl nov nimmer met een o gecort.
ftrueerd wordt, wil HOUBIGANT, in navolging van alle
oude Overzetters, uitgenomen den Chaldeeuwfchen uitbreider,
hier liefst lezen 1D07. Ik zou inzoverre met
hem overeenkomen, dat ik de 3 ook zou wegwerpenmaar
ik zou tevens denken, dat het nog gemaklijker zijn
zou, indien men las fen nou 1
?. De 1 kan bij Vervolg van
tijd ligtehjk in een 3 veranderd zijn: althands dit is onder
anderen ook gefchied, a Sa ia. VII: 16, waar men voor
*]ND37:27, het welk geen goeden zin geeft, moet lezen

C "6 )
TKDJi '327, zo dat de 1 van het twede woord verkeerd gevoegd
zij bij het eerfte, en tevens in een 3 veranderd zij:
de zin is dan: uw huis zal beftendig zijn, en uw koningrijk
tot in eeuwigheid, voor mijn aangezicht, en uw ft oei
zal vast zijn tot in eeuwigheid; gelijk ook daar de LXX
hebben: «»«Vio» fin, ««} J fljó»»} &c.
C X I X : 22.
IVeêr fchand en fmaad van mij. De kracht der oorfpronglijke
fpreekwijs 1131 n2in ,L
>x>o bi kan niet wel in onze
taal overgebracht worden. Naar dé woorden zou het
zijn, ontdek van mij fchand en fmaad; het welk zelfs in
onze taal geen zin fchijnt te hebben. Dan men moet opmerken,
dat de Oosterlingen, met name ook de Arabieren,
gewoon zijn fchande, fmaad of droefheid te vergelijken
met enen fluier, welke het hoofd bedekt, en daarvandaan
is het bij de Arabieren ene zeer gewone fpreekwijze,
den [luier van fmaad, fchande öf droefheid te ontdekken,
dat is, den fmaad, de fchande of droefheid wegtenemen.
Zo vindt men in de Excerpta Hamafae, pag, 492.
het welk SCHULTENS, naar de woorden, dus vertaalt
:
Et

C 227 )
Et vir fum, qui mimquam convicium audio j
Quo feriar, qiiin velum ejus discutiam.
Men zié daar in de aanmerkingen van SCHULTENS
meer voorbeelden, ook van ^ - . L ^ hetwelk met
rv7j, dat wij hier vinden, overeenftemt: dan naderhand
heeft men E
U~weggelaten, en elliptice gezegd
' p en K-^_A.«J^ &_.v.£ of

C ssS )
Syrlfchen overzetter, leest 'JW, maak mij uwe wet bekend*
dat is, maak mij den waren zin van dezelve openbaar,
geeft enen zeer goeden zin; dan zij heeft te weinig gezach
voor zich, daar alle andere oude overzetters in de
lezing >jjn overeenkomen, en de Syrifche overzetter meermalen
uit zij'n eigen vernuft verbeteringen fchijnt te maken.
Mijne gedachte , die ik ter beoordeling van
meer kundigen aanbeveel, is, dat men Hechts voor
'A?9 uitfpreke >m, even gelijk men rwn vindt, Pf. CU: 14.
Nu betekent pn, even als het Arabifche e>—^ , de tederfte
liefde, hoedanige de liefde is van ouders omtrend
hunne kinderen, en van kinderen omtrend hunne ouders;
welke door de Grieken rejy» genoemd wordt, van het verbum
flfv«>, het welk, behalven A. SCHULTENS, op
vele plaatfen in zijne werken, ook de Heer SCHEIDIUS
in zijn Etym. Graec. h. v. met pn en O—=»• vergelijkt.
Meest wordt van hier in den Bijbel overgebracht om
ontferming, of erbarming te betekenen; dan het kan ook
tevens alle tedere genegenheid of liefde omtrend perfonen
of zaken te kennen geven, in welken zin het voorkomt,
pf. CU: 15.
rrjax ns •pa» rp 'a
ïjjrr ms;> nxi
Uw knechten hebben zelfs behagen aan haar gruis,
Zij minnen zelfs haar puin.
Even zo wordt ook r&y«y cn «-«gyJ naderhand in het gemeen
van alle tedere liefde gebezigd, bij voorbeeld, bij
MOSCHUS, Idyll. Ê VI: 8.

C 229 )
TB? qaXtollcK, ii>' »» Q}i~Kw,i, tpiXmh.
Zelfs wordt het eveneens, als hier, van wetten, welke
men bemint en hoogacht, gebruikt door EURIPIDES,
Hippolyt. vs. 461, ii fti ys régvs yi/tvf, indien gij
geen liefde voor deze wetten hebt. Zo zouden dan ook onze
woorden eigenlijk betekenen : want uwe wet is mijne
liefde, dat is, het voorwerp van mijne liefde.
C X I X : 30.
Uw rechten enz. Onze overzetters hebben hier, uwe
rechten heb ik mij voor gefield. Ik evenwel geloof, dat
daardoor de kracht van het verbum niet genoegfaam is
uitgedrukt: het zelve betekent eigenlijk complandri, ae»
quari, gelijk de Heer SCHEIDIUS, Comment. in Cant.
Jlisk. pag. 80, uit vergelijking van het Arabifche yj^i^
bewezen heeft: de fpreekwijs TO yfmo beduidt dus eigenlijk,
ik heb uwe rechten effen gemaakt, dat is, ik
heb uwe rechten effen, gebaand, geacht en verklaard; volgends
de gewoonte der Hebreeuwen, dat werkwoorden ,
die betekenen iets te doen, gebruikt worden van het
oordeel, het welk men over ene zaak velt, gelijk p'ixn
rechtvaardig verklaren, iss gelukkig verklaren enz.,
waarvan men GLASSIUS kan nazien , Philol. Sacr.
Tom. I, pag. 216. Zo is de parallelie zeer naauwkeurig
met het vorige lid: ik heb den waren weg gekozen; en wij
kunnen dus ook de verbetering van HOUBIGANT T03»D
'jjtfiff, uwe rechten zijn mijn vermaak, zeer wel misfen.
P 3 C X I X :

C »3« )
C X I X : 113.
Ik haat de dolle bozen. In de verklaring van O'suo
koom ik volmaakt met KNAPP overeen; alleen twijfel ik,
of het nodig zij met hem O'StfD uittefpreken, wijl o'3j>o
kan komen van , het welk dezelfde forma is als »5!
enz.
C X I X : 118.
Zij Worden door een 1
ijdlen fchijn verleid. Eigenlijk hun
bedrog, dat is, het bedrog, waardoor zij zich laten verleiden,
is ij delheid of een ij dele fchijn. Dus hebben wij
niet nodig met HOUBIGANT en anderen de lezing hier
te veranderen. Vergelijk DATHE, Not. ad Pfalt. Syr.
h. I.
C X I X : 119.
Gij acht als fchuhn enz. De gewone lezing is ÖK>
yis u'ïïi m»n, het geen men vertaalt: gij doet alle godlozen
der aarde weg, als fchuim, zo dat rjj'0 zij voor
Dan daar deze uitlating van de letter u zeer hard
is,verkies ik lievermet HOUBIGANT, ZACHARIAE en
anderen rotsn te lezen, gelijk ook AQUILA, SYMMA-
CHUS 5

( *3i )
CHUS, de Syrifche overzetter en HIERONYMUS gelezen
hebben. De Griekfche overzetter heeft hier ook het verbum
3«yn, alleen heeft hij den eerften perfoon vutyn, waarin
hem de Vulgata gevolgd is. Een handfchrift bij KENNI­
COTT en twe bij DE ROSSI hebben insgelijks na^n.
CXIX: 120.
De fchrik voor u (laat nagels in mijn vleesch. Het Arabifche
j—4—^ y en het Chaldeeuwfche IDD, waarmede
het verbum "VOD, het welk wij hier vinden, overeenkomt,
betekent onder anderen, nagels in iets injiaan. Vergelijk
SCHULTENS, Comment. in Job. IV: 15, waarvan ook
het Hebreeuwfche "IDDD een nagel betekent. Deze betekenis
, dunkt mij, is ter dezer plaatfe zeer gefchikt. Eigenlijk
zou het zijn, van wegens den fchrik voor u wordt
mijn vleesch door ingeflagen nagels gewond. Men ziet, dat
er de grootfte ontfteltenis door wordt te kennen gegeven ,
waardoor men even, als door nagels in het vleesch gedreven,
gewond wordt. De LXX en AQUILA hebben het
hier even zo opgevat.
CXIX: 126.
xwnh ftaat hier voor tastro rmw? 1
?, gelijk DATHE zeer
wel opmerkt. Dan tevens geloof ik, dat in ntrv? een fout
is: dit kan hier niet wel plaats hebben, wijl in het volgende
lid Jehova aangefproken wordt: ik denk daarom,
T 4 dae

C 232 3
dat men lezen moet fffr ^ ni»i>7 ft» of nin< nia^ nj>: het
laatfte heb ik verkozen, omdat dit juist de lezing is'van
enen ouden Griekfchen overzetter in de Hexapla van
ORIGENES, de Vulgata, en een handfchrift bij
KENNICOTT. De 7 kan voor mn< gemaklijk uit het
voorgaande rtW7 herhaald zijn.
CXIX: 128.
Dies zijn mij aW uw rechten enz. Dat in de Hebreeuw-
fche woorden TO 12 n,pa 73 p ^ een fout is ingeflo-
pcn, hebben HARE, HOUBIGANT, LOWTH bij
MERRICK, Annotations on the Pfalms, pag. itf en
anderen reeds lange opgemerkt. Men heeft onderfcheiden
wegen ter verbetering ingeflagen, met welker beoordeling
ik mij niet zal ophouden. Mij komt het allereenvouwigst
voor, dat men alleen denke , dat voor «m»* een • is uirge-
vallen, en dat men de woorden dus verdele, 12 p%p
'' ** T""P 3
5 dat is, naar de woorden, daarom heb ik.
mij alle uwe bevelen effen geoordeeld, of, gelijk ik het
naar den zin vertaald heb, dies zijn mij al? uw rechten
als een effen weg: zo dat wij hier bijna dezelfde fpreekwijs
hebben, als vs. 30 'tm i/Dstro, waar men de bijzondere
aanmerkingen vergelijken kan. Men ziet tevens duidelijk,
hoe gefchikt hierop het twede lid fla : 'k haat alle leugen-,
paden.
C X I X : 138.
Daar in dit vers de waarheid en zekerheid der godlijke
leer geroemd wordt, heb ik hier aan nw liever de beteke­
nis

C 233 )
nis van conflrmare, flaven, vastmaken gegeven, welke het
Arabifche KJJ—^ meermalen heeft; zo dat het naar de
woorden eigenlijk zijn zou: gij hebt de waarheid en zekerheid
uwer leer geftaafd of vastgemaakt. Men vindt dezelfde
betekenis van nix, Pf. CXI: 9, waar men mijne
overzetting vergelijken kan. Vergelijk LENTZ, Disfert.
Philol. in de meermalen aangehaalde Sylloge, Tom. II,
pag. 1006,
C X X : 7.
Volgends de gewone lezing zal oho >ix 30 veel zijn als,
ik ben vreedfaam, gelijk het ook de Vulgata heeft, eram
pacificus. Het is intusfchen opmerkelijk, dat de Hebreeuwfche
handfchriften in dit vers zo veel verfchillen.
Dus lezen twe handfchriften bij KENNICOTT 01707 voor
DrJü?, het welk zeker met nqn7D7 beter ftrookt; vervolgends
wordt de ) voor 01 in twe handfchriften bij KEN­
NICOTT, en in een bij DE ROSSI uitgelaten; eindelijk
lezen negen handfchriften bij KENNICOTT nam voor
nan. Al dit verfchil in zo weinig woorden geeft vermoeden
, dat de lezing hier welligt enig bederf kan ondergaan
hebben. Misfehien is de ware lezing deze:
Spreek ik van vreê,
/ Dan fpreken zij van krijg.
•DTK O DV707 'JN
non7D7 nam
P 5 Dat

C 234 )
Dat '3 juist niet vooraan behoeft te ftaan, ziet men onder
anderen uit Pf. CXVIII: 10, 11, 12.
C X X V I 1: 2.
In fieê daarvan enz. Men heeft van deze woorden zeer
verfchillende uitleggingen en lezingen. PISCATOR nam
p voor px voorwaar, en dit volgt ook DE DIEÜ; dan
ik twijfel zeer, of men deze betekenis wel met duchtige
bewijzen ftaven 'kunne. VENEMA neemt p voor een
nomen, en vertaalt folidum dat diletlo fuo in fomno, waarmede
de overzetting van DATHE overeenftemt: Perenmem
et folidam felicitatem Deus fuis concedit quafi in fomno
, zo dat xx' zij voor tü#3: de Heer SCHROEDER las
te voren 'J, want hij geeft het zijnen lieveling in den
flaap: men zou intusfchen die lezing ook kunnen vertalen
, want hij bezorgt zijnen lieveling flaap, in denzelfden
zin, als ik in de korte aanmerkingen dc gewone
lezing vertaald heb; en ook in twe handfchriften van
KENNICOTT vindt men fporen van die lezing; dan naderhand
heeft de Heer SCHROEDER die gisfing verworpen.
Ik heb deze onderfcheiden gevoelens opgenoemd,
wijl ik zelf nog omtrend den waren zin van deze plaats
onzeker ben.
C X X X 1: 2.
Ik twijfel, of de uitleggers tot nog toe den zin van di.
fraie vers wel te recht begrepen hebben. — In het eerfte.

C 235 )
fte lid komen twee verba voor, namelijk vro en yinan,
welke hier uitnemend wel, en overeenkomftig der zake,
waarvan de Dichter fpreekt, gekozen zijn. Het woord
tw betekent, gelijk reeds bij Pf. CXIX: 30 opgemerkt
is, eigenlijk complanariaequari, effen gemaakt war.
den. Vergelijk ook KNAPP op deze plaats. Wat
vervolgenris betreft het verbnm Dn, het zelve betekent eigenlijk
zinken, nederzt'nken, en wel zo, dat iets, het
welk gezonken is, blijve haan, gelijk bij voorbeeld water,
het welk troebel wordt. Men ziet dit uit de uitlegging
van dit woord door GJEUHARI, te vinden bij den
Heer SCHEIDIUS, Comment, in Cant, Hisk, pag. 17,
dat is, gelijk het de Heer SCHEIDIUS vertaalt: „ on
„ de re diétum idem est, quod pa fidit. In traditione
„ legitur: veruitille, ne urinarent in aquam OTI, id est,
„ 33* et ips, quae limpida, ftagnat et quiefcit. In Pih-
„ hel on et Hiph. OTX, de oila dicitur bulliente, quando
„ adfufa frigida fedatur. " — De Dichter gebruikt hier
dus twe woorden, die zeer naauwkeurig over ftaan tegen
het geen vs. 1 gezegd was, dat zijn hart zich niet verheven
had, noch zijne ogen hoog geweest waren: hij had
iutegendeel zijne begeerten, even als water, dat zich heftig
had bewogen, effen gemaakt, en doen ftilflaan. De
LXX, de Vulgata, de Arabifche Overzetter, en verfchei­
den handfchriften bij KENNICOTT en DE ROSSI lezen

C 236 )
zen •fioaft, liet welk mij intusfchen hier niet gefchikt voor­
komt. Ook hebben de Chaldceuwfche Uitbreider en SYM-
M AC HU s 'naan,
In het twede lid hebben de woorden bmiD ios faal
'»SJ veel te doen gemaakt. Mij komt het zeer eenvou-
wig voor, dat de woorden eigenlijk betekenen: gelijk een
gefpeend kind bij zijne moeder is, zo is mijn lust een gefpeend
kind bij mij. Dat dit de woorden kunnen betekenen,
kan, dunkt mij, niemand ontkennen; en de zin zal
dan dezelfde zijn, als welken ik in de overzetting heb uitgedrukt:
ten zij men liever bioj voor het twede h\ai3 wilde
lezen, het welk echter in den zin geen verandering maken
zoude. De vergelijking van lusten of begeerten, welke
men onderdrukt, en aan welke men dat geen als het ware
onthoudt, waar naar zij anders zo heftig trachten, als
een zuigend kind naar 'smoeders borst, met een kind,
het welk gefpeend wordt, aan het welk de melk onthouden
wordt, is zeer natuurlijk. Dat K>3J hier niet de ziel, maar
lust, begeerte betekent, leert het geheel beloop van dit
lied. Dat dit woord meer die betekenis heeft, is bekend.
Men vergelijke Hechts SCHULTENS, Comment. in Proverb.
pag. 164, 201, 259, 434.
C X X X V : 7,
Van 't eind der aard enz. De Dichter gebruikt hier
zeer gepast het woord oxisü, wijl i

C 237 D
evenwel verkeerdelijk — i en ^y-^-i vergelijkt.
c
Van daar wordt L.^U_S ook inzonderheid van het opkomen
van zulk ene wolk gebruikt, bij voorbeeld, in de
Nawabig, n. 7.
volgends de overzetting van den Heer SCHULTENS:
Liberalis facit exoriri fulgentem nuhem continuae fuae
pluviae
Et non emittit procellam procrastinationis faae.
C X X X V I I : 5,
Zo word 1
mijn rechtehand vergeten. In deze vertaling
ben ik de LXX gevolgd, die hier hebben i7ian&ik l hlt&p.».
Zij hebben denkelijk ruwn gelezen. Deze lezing is, volgends
den zin, welken ik 'er in de korte aanmerkingen
aan gegeven heb, niet kwaad. Het zelfde kan men, naar
mijne gedachten, zeggen van de Syrifche vertaling j
... Vi ^ >±-.X-**-2±-£L, zo vergete mij mijne rechte*
hand! misfehien volgends ene gisfing of lezing *ïD» ra#n.
De zin zou dan zijn, gelijk DATHE, Not. ad P/alt.
Syr.

( 238 )
Syr. zeer wel zegt, dextra mea non amplius mitnere m&
futtgatur. Vergelijk job. XXXVIII: 4. A. SCHÜL
TE NS, Animadv. Philol. ad h. I. helt er het meest naai
over om rvv dóór luxari te vertalen, wanneer er in n?a
dat dus twémalen in onderfcheidene betekenisfen zou geno'men
worden, ene 0f zijn zou, die men
gelijk zijn waardige kleinzoon oordeelt, gevoeglijk dus in
hét Latijn zou kunnen navolgen: tui memoria fi mihi /«.
xetur, Hierofolymal ipfa mihi luxetur haec mea dextra
Ik zou deze opvatting als de fraaifte boven alle verkiezen
en vertalen, zo word' mijn rechte ontwricht; dan ik zie
geen genoegzamen grond, waarop men die betekenis van
roa; vast genoeg zou kunnen bouwen, - Mij is intusfchen
ook wel in gedachten gekomen, dat misfehienn» eigenlijk
zou betekenen frangere, breken, uit vergelijking van
het Arabifche £ ^ fregit, doch ook dit fchijnt mij
te willekeurig, dan dat ik het in de vertaling zou hebben
durven brengen, te meer, wijl ra» een woord is het
welk zo dikwijls in de betekenis van vergeten in den Bii
bel voorkomt. Ik eindig in ene fraie gisfing van den Heer
SCHROEDER, namelijk, dat men voor n^r, misfehien
ruw» moet lezen, in dezen zin:
Jeruzalem! vergeet ik u *
Zó mag ik ook mijn rechtehafld vergeten!
Het welk dus ene frerke betuiging van den Dichter zim
zou, dat hij nooit Jeruzalem zou kunnen vergeten alzo
weinig, als hij zoude kunnen vergeten, dat hij ene'rechtehand
had.
C X X XI li

( 239 )
C X X X I X: 3.
Gij weet, wanneer ik ga of rust. Ik heb hier de betekenis
van 'mx en uitgedrukt, omdat in dit gehele vers
de leenfpreuk van enen weg genomen werd, welke ik dus
uit de overzetting niet als enen louteren Hebraïsmus mogt
weglaten, mx betekent enen weg, en tevens ook ene reis,
die men langs den weg maakt, waar tegen joi overftaat,
het welk ene verblijfplaats betekent, waar men zich tusfchen
beiden ter ruste kan nederleggen, gelijk men uit
vergelijking van het Arabifche -^y zien kan. Daar
nu, volgends den Hebreeuwfchen ftijl, het leven bij enen
weg vergeleken wordt, langs welken men reist, zal het
.voordreizen en de rust op dien weg zeer gevoeglijk al het
doen en het laten van den mensch betekenen.
C X X X I X : 11.
De overzetting van dit vers is oorfpronglijk van den
Heer SCHROEDER, volgends welken men mi? moet vér*
gelijken met } het welk eigenlijk betekent wrij­
ven, en daarvandaan iets door wrijven glad en blinkend
maken: dus zal de fpreekwijs 'JDis?' yon eigenlijk zo veel
zijn als, de duiflernis zelve maakt mij blinkend, dat is,
feit mij in een helder en fchitterend licht. MicHAëLis
in zijne Beurtheilung der mittel die Hebr. fprache zu verftehen,
bladz. 308 , was ook reeds op die zelfde gedachte
ge.

C 240 )
gevallen; en ik weet niet waarom hij deze, zelfs dichterlijk
fchone uitlegging, in zijne overzetting verruild heeft
met ene andere, die, naar mijn inzien, vrij hard is, Fin*
fternis entdecket mich, eigenlijk, gehjk hij er in de aanmerking
bijvoegt, belauret mich, misfehien volgends ene
andere betekenis van JU e x alto profpexit, of uit
vergelijking van

C 241 )
zijne aanmerking op deze plaats. Wat intusfchen den oorfprong
van deze betekenis betreft, daarotntrend zal ik
thands geen gisfingen te berde brengen; dit flechts opmerkende,
dat het geen MICHAÜLIS, Supplem. Lex.
Hebr. pag. 313 &c. omtrend het verbum cjhi heeft gezegd
mij het best voorkomt, als fteunende op het uitdruklijk
gezag van den Arabifchen cn Syrifchen' tongval.
En al mijn dagen werden reeds enz. In deze woorden
heeft het den uitleggeren vooral veel moeite veroorzaakt
waartoe men het adfixum in crw te brengen hebbe. 11c
heb het gebracht tot het volgende woord a-nD'; gelijk het adfixum meermalen
wordt weggelaten, wanneer het uit den zin gemaklijk kan
ingevuld worden; bij voorbeeld, Pfi. CXLVII: 1, ni Sj
rton voor mSnn, en elders. Eindelijk fchijnen mij ook de
uitleggers de kracht van het verbum niet genoegfaam
begrepen te hebben: ik geloof wel, met de meeften, dat
men het zelve van en niet, gelijk VENEMA doet,
van is: moet afleiden; dan tevens, dat men dit 1X> op ene
andere wijze verklaren moet, als doorgaands gefchiedt.
Het zelve is zekerlijk verwand metirs, hetwelk, eveneens
als ns, in den Arabifchen tongval gebruikt wordt
van iemand, die de uitwendige gedaante van iets, dat hij
voorneemt te maken, eerst aftekent, gelijk bij voorbeeld
iemand, die een huis wil bouwen, eerst de plattegrond
en het geheel ontwerp van het Zelve op het papier brengt.
Men vergelijke ^UAO bij GOLIUS, en "flï in den
Q Chal-

C 242 )
Chaldeeuwfchen en Syrifcben tongval, als ook het geen
ik omtrend gezegd heb bij Pf XLIX: 15, hl.
106. Nemen wij dit alles aan, en verdelen wij dit vers dus:
oru mx xbi nr D>n»
Zo zal de zin zeer gemaklijk en de parallelie tevens zeer
naauwkeurig zijn. De zin zal dan hier op uit komen, dat
God reeds, voor dat wij het licht aanfchouwden, toen
er nog van ons niets aanwezig was, dan een ruwe en ongeformde
klomp, onze dagen, dat is onzen ganfchen
leeftijd met alle de lotgevallen, die ons daarin zouden bejegenen,
en alle dc daden, die wij daarin zouden verrichten
, als het ware in een boek gefchreven, ja er zelfs ene
naauwkeurige aftekening van gemaakt, dat is, dezelve op
het naauwkeurigfte bepaald heeft.
C X X X I X: 24.
En zie, of mij de weg des trotfehen fmaads behage. Ik
moet hier vooraf met een woord opmerken, dat ik hier
het woord yn woordelijk heb moeten overzetten, hoe zeer
weg des fmaads anders een Hehratsmüs is, dien onze taal
niet gedoogt, omdat de parallelie van het volgende vers,
waar Jehova's weg tegen den weg des trotfehen fmaads
wordt' overgefteld, zulks vereischt. Voords heb ik 3$
door trotfehen fmaad vertaald uit vergelijking van het-Arahi-

( 243 )
mm CA-A«-C, hetwelk voornamelijk gebezigd Wordt
van trotfche fmaadredenen, waarmede men enen anderen
hoont; waarom het ook G J E U H A R I door JaflUi * e r-
klaart, gelijk ook Ui-£ door f^Li, Deze be.
tekenis zou zeer wel voegen aan de gelegenheid, bij wel-
Je, volgends mijne gisfing, sde Pfalm gemaakt is, wijl
David dus betuigen zou, dat hij, wel verre van enigen
lmaad aan Saul gedaan te hebben, integendeel nooit zelfs
enig fchimpwoord op hem geworpen, en nimmer door oproer
zijn gezach onteefd had. Vergelijk Pf. XVil: 4
met de bijzondere aanmerkingen.
En leid mij altijd op uw weg. Doorgaands zet men
dit over: leid mij op den eeuwigen weg, dat is, op enen
weg, die ter eeuwige gelukzaligheid leidt; dan dat crw
de eeuwige gelukzaligheid zou betekenen, weet ik niet,
dat door een enkel voorbeeld zal kunnen bewezen worden
: ik heb daarom ahup als een adverbium voor oVï
genomen, en voor Tn gelezen rpm, gelijk ook de Syrifche
overzetter fchijnt gelezen te hebben; ten zij men in ril
het adfixum -\ door ene ellipfis verftaan wilde gelijk
meermalen gefchiedt, wanneer het adfixum uit 'den zin
kan aangevuld worden.
C X L: 9.
Fier hun den teugel niet. Ik heb de Hebreeuwfche
woorden hier niet naar den letter, maar Hechts naar den
Zin vertaald. S C H U L T E N S , Comment. ad Job. XXX}
Q a
11,

C «44 )
li, en wi?f. ad HAR IR. Conf. II, pag. 70 geeft aanpis,
O^— ' s
. de betekenis van laxare; dan op welken grond ,
kan ik niet inzien. De Heer SCHROEDER is van gedachte,
dat de oorfpronglijke betekenis van pia en O^-j
is frangere, rumpere, breken, en hieruit gist hij dat de
fpreekwijs pan 7* inoi zo veel betekent als, laat niet toe,
dat zijn toom gebroken worde, en hij denzelven dus affchudde;
het welk zeker nog wel zo fterk is, als de fpreekwijs
, vier hem den teugel niet, hoewel ik die, om de duidelijkheid
, in mijne overzetting gekozen hebbe. Van de
betekenis van breken, en wel zo, dat het geen gebroken
wordt, van eikanderen gefcheiden worde, vindt men ver-
fcheidcne fporen in ö'\—5, het welk onder anderen ver­
klaard wordt fregit fagittam, en in de twede conjugatie
crenam fecit fagittae , waarvan ook O?- 5
is erena fa-
gittae, en V-AÖL-S t_>1?-3i bij GOLIUS fracïa fa~
gitta fine cufpide, enz. Voords heb ik in de verdeling en
lezing van vs. 9 en 10 nog enige veranderingen gemaakt,
welke mij de zin fchijnen te vorderen, te weten, dat ik
rr?D voor lüfr plaatfe, en in plaats van larr, dat hier niet
dan enen gedrongenen zin geeft, leze ID>T, en eindelijk
de woorden dus afdele.
i?eh «ïNO run» inn
rho pan ion»
'3DD vfao 1ÖT
TO03' 1OTI30 TVHf
C X Li

C 245 )
C X L : 11.
Door waterfronten. Men vindt het Hebreeuwfche woord
nh»na uit het Arabifche ^s-.® zeer geleerd opgehelderd
door den Heer SCHEIDIUS, Spec. Obf ad quaedam
Vet. Tefi. /oca, Cap. I: 65, waar men onwederfpreeklijk
kan bewezen zien, dat de eigenlijke betekenis van Tan en
is vloeien. De Heer SCHEIDIUS vertaalt
daarom dit woord gurgites aqitarum rapidisfmos, diepe
en fnelvloeiende kolken. Dan behoudens de hoge
achting, die ik voor de geleerdheid van mijnen
Ambtgenoot heb, komt het mij waarfchijnlijker voor,
dat men hier denke aan overftromingen, die alles overftetpen
en wegliepen. Vooreerst fchijnt mij dit met den gehelen
famenhang beter te ftroken, welke een onweder tekent,
waarin een kolengloed en vuur op den kop der godlozen
wordt uedergeftort, waarbij zeer gevoeglijk alles
overftclpende regenen en waterftromen komen. Vergelijk
Pf. XVIII: 8 — 17. XXIX: 1 —10 enz., hetwelk ik naderhand
gezien heb, dat ook opgemerkt is door Mi-
CHACLIS, Supplem. Lex. Hebr. pag. 560. Ten anderen
vindt men in j~tlst bij den Heer SCHEIDIUS
verfcheiden bewijzen voor deze betekenis, gelijk eik zien
kan, die daar de uittrekfels uit GJEUHARI en FIRU­
ZABADI naflaat, waar men vele voorbeelden aantreft, dat
met zijne derivata van zware flagregenen, en
daardoor veroorzaakte overftromingen gebezigd wordt,
welke ik niet zal affchrïjven. Men vergelijke ook KNAPP!
Q 3 C X L I:

C 246 )
C X L 1: 5.
ik acht hetliefde enz. Hoe zeer ik de gewone lezing,
zo goed ik kondc, vertaald heb, twijfel ik evenwel zeer,
of de lezing hier wel in alles goed zij: althands de oude
overzettingen hebben alle jnsn voor »at.~> gelezen , uitgeno­
men fleehts de Chaldeeuwfchc uitbreiding. MicHAë-
MS, Oriënt, und Exeget. Bibl. XIX Deel, bladz. 161
enz., heeft deze lezing voorgetrokken, gelijk ook voor
hem reeds LOWTH bij MERRICK gedaan had, die
noch daarteboven met de LXX en den Syrifchen overzet­
ter TOT of 'izhw voor TÓbrp wil gelezen hebben, en -TJ'
voor terwijl integendeel MICHACLIS 'jD7n'en 'J' be­
houdt, en het laatfte vergelijkt met >— 3
, vet wor­
den, en (jy--2, vet, in navolging der LXX, 'ixuin Se
«i^agra^S M7r».ia.ra T«» KiQuih , cn der Vulgata, oleu;n
flutem peccatoris ne impinguet caput meum. Men zal dan
de woorden dus moeten lezen en afdelen:
dat is:
•atjpi ion trn •'iobrv
•zrto 'j' rzn par
Jk acht het liefde, als mij de vrome faat en flrafi;
Nooit word' mijn hoofd mei 's bozen vette zalf bef reken i

( *47 5
Dc zin zou dus zijn: hoe zeer mij ook de vrome fia en beftraffc,
dat zal ik altijd liefde achten; maar nooit zal ik
de vriend der bozen worden, offchoon hrj mij ook met
gunften ovevlade. De fpreekwijs is genomen van de gewoonte
der Oosterlingen, die bij de maaltijd hunne gasten
zalfden ; cn zal" dus in de zaak het zelfde betekenen ,
als hunne lekkernijen niet te fmaken, vs. 4. Ik moet bekennen,
dat mij deze lezing gansch niet onwaarfchijnlijk
voorkomt, hoewel ik er nog geen gezach genoeg voor gevonden
heb om ze in mijne overzetting aantenemen.
Ik bad enz. Hier geloof ik dat een nieuw vers had moeten
beginnen, en dat men tevens'ivjan moet lezen met alle
de ouden, en vele handfchriften: zo dat het eigenlijk
zij, toen ik nog bad, terwijl zij boosheid pleegden; ontkwamen
hunne Vorflen ter zijde van de rots enz. Dat David
in de omftandigheden, tot welke ik gis, dat deze
Pfalm moet gebracht worden, gebeden hebbe om den
Godlijken bijftand, zegt wel dé gefchiedenis niet; dan
dat het zeer waarfchijnlijk is, zal niemand ontkennen.
C X L I V.
* Het is zeer waarfchijnlijk dat in dezen Pfalm twe liederen
te famen gevoegd zijn, vooral daar men anders geen
reden geven kan , hoe vs. 12 door van met het voorgaand
gedeelte van dit lied kan te famen gevoegd zijn. Volgends
het oordeel van den Heer SCHROEDER is hier ene fout,
die zo oud is, dat zij niet alleen tot alle handfchriften,
maar ook tot alle de oude overzettingen overgegaan zijn.
Te weten, alle de woorden van vs. 11 fcaan op ene ge-
Q 4 heel

( 2 48 )
Iieel verkeerde plaats, en zijn kwalijk uit vs. 7 en 8 her­
haald, met uitlating Hechts van de woorden ffn tma,
welke men vs. 7 leest. Het is daarteboven, volgends
hem, vrij duidelijk, dat er vs. 9 een nieuw gedicht van
enen geheel verfchillenden inhoud begonnen wordt, waar­
in de tegenwoordige voorfpoed des volks verheven, en
Gode e als derzclver oorzaak, de dank toegebracht wordt:
en dus zal, indien men het elfde vers weglaat, en het
tiendeals in ene tusfchenrede plaatst, ook de conftructle
, vs. 12 zeer gemaklijk zijn, namelijk in dezer voege:
Tc Zing u een nieuw gezang, 0 God!
Ik prijs u met de luit en harp;
U, die den Vorflen hulp betoont,
Die David uwen knecht
Aan 't woedend zwaard ontrukt;
Wijl onze zonen in hun jeugd (*)
Als planten zijn, die welig groeien;
Wijl onze dochters zijn,
Als fraai befneden hoekpilaren,
Die in paleizen pralen ;
Wijl onze volle fchuren
Haar voorraad geven voor en na;
Wijl 't vee op onze hoeven
Bij duizend ja tienduizend werpt;
Ons rundvee wel geladen is;
Wijl men van inval noch van krijg,
Noch noordgefchrèi op onze ftraten hoort.
Gelukkig volk, het welk het aizo gaat!
Gelukkig volk, wiens God Jehova is!
(*) "WK is dan zo veel "WM wijl, omdat, gelijk meermalen.
De

( 249 )
De Griekfche vertaler, of misfehien de fchrijver van het
handfchrift, hetwelk hij gebruikt heeft, den famenhang
niet begrijpende, heeft voor de eerfte perfonen der pronomina,
vs. 12, 13, 14, pronomina van de derde perfoon
in plaats gefteld, omdat er de zodanige vs. n in
tarra en ara» waren voorafgegaan. Even zo heeft ook
KENNICOTT in enige weinige handfchriften alleen
xsvma gevonden ïrnua, zonder enige de minfte verandering
in de volgende woorden, het welk, gelijk de Heer
SCHROEDER. zeer juist oordeelt, een duidelijk bewijs is
van ene fout, of van ene willekeurige verbetering van den
tekst»
C X L V I 1: 17.
Hij werpt zijn ijzel heen ah gruis. A. SCHULTENS,
Comment. ad Job. XXXVIII: 30 en ad Proverb. XX: 4,
vertaalt de woorden, D'naa imp I/SUD, mittens glaciem
fuam ligamina, leidende trnaa af van naa, —•
ligavit, even als bij de Latijnen amnes gelu vincti enz.
Dan twe redenen zijn er vooral, waarom ik aan deze opvatting
mijne toeftemming niet kan geven; vooreerst twijfel
ik zeer, of V'3 werpen, wel kan gezegd worden van
het ijs van rivieren, beken enz.; immers dat wordt niet heen
geworpen. Ten anderen ftrookt het zeker beter met de
parallelie, indien men de 3 in p'h33 als en 3 comparativum
opvat, even gelijk in het vorige vers in nas3 en
13x3. Ik zou daarom liever rnp nemen voor het ijzel,
en DTI3 voor kleine brijzeltjes, klompjes of brokkeltjesy
uit de vergelijking van C_A—s en ]A„o j n jen
Q 5 Ara-

( 25° )
Arabifchen en Syrifchen tongval, gelijk ook aangemerkt
is door den lieer GR'EVE, ultima capita libri Jobi etc.
To;;;. I, pag. 56, die er tevens nog een bewijs bijvoegt,
dat het nimmer in Paleftina zo fterk vriest, dat
de rivieren zelve onbruikbaar zouden worden.
C X L V I I I: 14,
Aan 't volk, waar aan enz. In het Hebreeuwsch heeft
toen hier ianp pjr. SCHNURRER, Disfert. Phil. Crit.
pag. 170, is in de verklaring dezer woorden van de gewone
uiflegging afgeweken, dewijl hij onp B$ overzet,
het volk- Van'zijnen vriend, namelijk Ahraham^ zo dat
arp hier enen gemeenzame/? vriend, die men den vrijen
toegang tot zich gunt, zou betekenen, van aip naderen.
Hij heldert dit daar mede op, dat Abraham genoemd
wordt D'nSü ans, Jez. XLI: S en 2 Chron. XX: 7, gelijk
ook pitit ÖsS, Jakob. II: 23, en bij de Arabieren
\~+J_#. en \-~*-X.3rJ5. Dan, behoudens
de hoogachting, welke ik heb voor de geleerdheid en de
verdienden van dezen uitmuntenden man , kan ik hem hier
niet wei toeftcmmetl : immers voor eerst lezen wij in de
aangehaalde plaatfen den naam van Abraham wel degelijk
uitgedrukt, in de eerfte 'ana oriia», en in de laatfte
•pr« arms; en ik weet uit' het Oud Verbond geen voorbeeld,
dat Abraham zulk een epitheton even als bij de
Arabieren gegeven is. Ten andereu zou het fpraakgebruik
dan ook eer het woord Xit dan ar gevorderd hebben, ge.
lijk

C 251 )
lijk ook JHJ gelezen wordt in de aangehaalde plaatfen.
Ten derden werd Abraham bij uitftek gemeend als Gods
vriend $ zou er, dunkt mij, althands onpn met enen articulus
moeten ftaan, het welk in nnx in de aangehaalde
plaatfen niet nodig was, omdat de eigen naam van Abraham
daar tevens uitgedrukt was. Eindelijk fchijnt mij de
parallelie eerder te eifchen, dat men Orip brenge tot Israël;
want gelijk in dit zelfde vers vsai en VTDH 121 onderling
aan zich beantwoorden, is het natuurlijk, dat zo ook
« en unp oi> op eikanderen flaan. In welken zin
nu Israëls volk dus genoemd worde, is bekend. Men vergelijke
de korte aanmerkingen op Pf. LXXIII: 28.
L IJ S T

L IJ S T
V A N
VERSCHILLENDE LEZINGEN,
WELKE IN DE OVERZETTING
GEVOLGD ZIJN.
VII: 5. rnrbm voor nj&rwj. Vergelijk de bijzondere
aanmerkingen.
11. 'SJJ 'jjn voor by >JJO. Vergelijk de bijzondere
aanmerkingen.
X: 3,4. Vergelijk de bijzondere aanmerkingen.
10. Vergelijk insgelijks de bijzondere aanmerkingen.
XI: 7. irr:a VOor WJS. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XII: 8. iraffn voor oiaam.
XIV: 4. ^ N?n bij eikanderen. Vergelijk de
bijzondere aanmerkingen.
XV: 4. irwr) voor vvh. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XVI: a, 3. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XVII: 3,4. Zie de bijzondere aanmerkingen.
- 10. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XIX: 14. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XX:

( »53 )
XX: 6, "lm voor 7m Vergelijk de bijzonders
aanmerkingen,
f—i io. Ik lees hier dus:
"fjnn njwin nin»
utfip Dra 'uaü
XXII: 2. Zie de bijzondere aanmerkingen.
'30,31,32. Zie de bijzondere aanmerkingen.
n 7 X
XXIV: 6. apr '
J3 v o o r
T
T J3
«
XXV: 17. Hier verdeel ik de woorden dus:
3'mn 'ja 1
? nnx
•JX'SIH TllplSDD»
XXVII: 7, 8. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XXVJII: 8. mvb voor 107. Zie KNAPP.
XXXI: 11. »n'3 voor wa.
—— 13. Hier is de verdeling der leden dus gesmaakt
:
rtD3 wiatM
nnx '733 'n»n 370
XXXII: 8, 9. Vergelijk de bijzondere aanmerkingen.
XXXIV: 6. «rarj en nrtj voor «rap en nru, en
D3'ja voor arwa.
1 II. D'1'33 VOOr D'1'33.
18. crpnx ïppx voor >pyï alleen.
XXXV: 7. De woorden zijn hier dus omgezet:
onan ,(
j uno a:n »a
'pajS nsn a:n nrcv
—— 15 , 16. Zie de bijzondere aanmerkingen»
XXXVI:

C 254 )
XXXVI: 2,3,4. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XXXVII: 2o. De verdeling van dit vers is dus gemaakt:
H3N' D'WI 'a
ü"\2 ip'j run' >a'xi
]s?jn 173
173
28. nmi ah\v voor natw 07ii'7.
35«
n
^no voor WWfc. Vergelijk de bijzondere
aanmerkingen.
' 3

( 255 )
L: 23." B#T voor aën. '
Lil: 4. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LUI: 5, 6. Zie de bijzondere aanmerkingen.
L1V: 5. BHI voor ont.
LV: 10. ifrj) en i 1
?.? voor 1^3 en a^ït-
, , o 0. 3arr voor awin. Zie dc bijzondere aan*
merkingen.
, 22. piw?2 voor r)lSD7;D.
LVII: 3. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LVIII: 2. ah* voor o)*.
, g. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LIX : 8. Zie de bijzondere aanmerkingen.
1 0 j 11. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LX: 6. m?p voor wv.
— 7. voor \vv),
— 10. J ^ W K n$?a •'?& voor ???rwn n^a '??•
_» 12. Uit het twede lid is arr» met den Sy»
rifchen overzetter uitgelaten.
'LXI: 3. 'jnnnn voor '»ó orv.
LXII: 4. mrin voor irwnn.
5. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LX1V: 7. De lezing van SCHNURRER, welke
ik hier gevolgd ben, is deze:
Dfsr\ urn rvfrlp ii>? n
'
püi? a^i B/'S anp„ i&bn
_ g. Ik heb met SCHNURRER dit vers dus
afgedeeld:
yn vrh* an»i
anus rn asna
LXIV:

C *5« )
LX1V: 9. Ik kes jrfryajj voor inVjMa, en breng
dat tot vs. 8.
LXV: 4. uo voor *JD.
6. Zie. de bijzondere aanmerkingen.
10. np»n voor ngp^n.
LXVI: 12. nnn"? voor r?)"h.
LXVIII: 5. naar n- o voor ia? pft.
• 29. nra voor nis.
- 31. in voor *in.
• 3 6
« WTpaj voor Tenpoo.
LXIX: 5. «rasp voor '(J'psa.
' 13* Zie de bijzondere aanmerkingen.
1
149 iff. Zie de bijzondere aanmerkingen.
23. cPfüisA voor wafaobi. Vergelijk de bijzondere
aanmerkingen.
1 *?. qT7n voor «r-SSri en urp» voor na».
• 33. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LXXI: 3. m>p voor jirn.
• 13. VÓ7J' voor 17J.
LXXII: 7. pis voor pnx,
LXXIII: 4. on tth voor DniD7.
• 7. IDW voor »üw.
• 10. »qp voor Wi
•— • 15. nnn 103 voor n:n ÏOJ.
• 25.I Zie de bijzondere aanmerkingen.
LXX1V: 2 — 6. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LXXV: 10. 7'jx voor T«e.
LXXVI: 7. 3.-HI voor aan».
LXXVII: 14. wrjjo voor OTrjJOb,
LXXIX: 7. 17JN voor 7JK.
LXXX;

( 257 )
LXXX: 7. U7 voor th.
LXXX; 17. Ik lees hier met H O U B I G A N T na*
LXXXII: 1. D'Vx voor Sx.
nnoji arw voor nn-iD3 tno mw, Dit
is verzuimd in de aanmerkingen te meiden.
LXXXVI: 11. in; van mn voor in\
LXXXVII: 1,2. De verdeling dezer verfen is dus ge.
maakt:
nirv anK t;np «ma ïrnio»
3pi>> nua»o *73D ]vs nrw
-——- 7. Zie de bijzondere aanmerkingen.
LXXXIX: 16. nj.»nn voor nrnn. Zie de bijzondere
aanmerkingen.
' Zie de bijzondere aanmerkingen.
' $•» 52. Zie de bijzondere aanmerkingen.
XCI: 1 — 3. Zie de bijzondere aanmerkingen.
C: 3. r?i voor sói.
CIII: 5. Zie de bijzondere aanmerkingen.
CV: 6. fTna voor PTSIJU
3°* y!?>? voor y*,
35' 73 voor '13 alleen.
CVI: 3. voor rwv.
' 4. mat en ttijja voor »na» en 'inpa.
~ ?. Zie de bijzondere aanmerkingen.
• 27. y TVJ
K CVIII:

C 258 )
CVIII: 2, 3. Zie de bijzondere aanmerkingan.
CIX: 2. J>*J voor vft.
—— 13. Zie de bijzondere aanmerkingen.
2§. wy 'i3p voor ïty^'i lop.
CXI: 2. Dn'san voor on/ssn.
CXIV: 2. n
\? voor nrvn.
CXV: 9. bsit?' jv3 voor l
7x^ar ,
alleen.
CXVI: 10. 'jw voor 'JX.
CXVII1: 2. iiOW< n'3 voor bsw alleen.
CXIX: AI. De verdeling, welke ik hier maak,
is deze:
—— 119. Zie dc bijzondere aanmerkingen.
. 126. Zie de bijzondere aanmerkingen.
. 128. Zie de bijzondere aanmerkingen.
CXXXV1I: 5. ro^'n voor rotfn. Zie de bijzondere
aanmerkingen.
CXXXV1II: 1. nin» -pw voor pis alleen.
CXXXIX: 24. Zie de bijzondere aanmerkingen.
C X L : 8. Zie de bijzondere aanmerkingen.
CXLIII: 9. Ti'pn voor •ri'03.
CXLIV: 2. D'tjr voor »aj'.
CXLV1I: 20. i'üaa'O) voor D'üa^ai, en 0|Hi' of Wfj»-
VOOr DU'T.
B IJ-

BIJVOEGSEL VAN EENIGE VER­
B E T E R I N G E N .
IN DE OVERZETTING.
BI. 32. reg. 12. hem voor hen te lezen.
—. 40. 2, van onderen, voor zaat te lezen zaad.
— 68. 9. voor koos te lezen verkoos.
•— 69. 12. dus te lezen:
Daar we op zijn heil'ge trouwe fteunen.
—— 89. 9. voor onophoudelijk telezenonophoudlijk.
— 161. 2, van onderen, voor drie te lezen vier.
— 186. 6. voor u tè lezen hem.
—- 189. 10. voor weten te lezen wete.
193. 2. voor te lezen meer.
— 243. 1 en 2 ra» onderen, en £/. 244. r«g. 3..
voor Geef telkens Geeft te lezen.
— 255. 15. zijnen te lezen voor uwen,
•— • 16. des te lezen voor der.
263. laatfle reg. dus te lezen :
De zondaars zullen niet meer zijn.
IN DE KORTE AANMERKINGEN.
BI. 47. reg. 10, van onderen, onderwerps te lezen voor
onderweps.
—- 142. 13, van onderen, duifernis voor duifternie
te lezen.
—* 172. laatfte reg. voor dode zee te lezen rode zee.
— 246. reg. 4, van onderen, in wegteftrijken.
•—- 240. 6, van onderen, voor vs. 1— 5 te lezen
vs. 1 — 3.
BI. 287.

C 260 )
Bh 287. reg. 18. voor pest te lezen post.
' 33!• 2. voor olijbomen te lezen olijfbomen.
- 355? —• 18 en 19. voor 1 Sam. XXV: 4 te lezen
1 Sam. XXIV: 4.
IN DE BIJZONDERE AANMERKINGEN.
Bh 12. reg. 3. voor ea-*-a te lezen O^-x..^.
T* *?•
1 0
5 onderen, en in de laatfte regel voor
njn te lezen run. 1
26. 1. voor wi te lezen im.
41- » 3, tw; onderen, voor den anderen te lezen
de andere.
~~ 75- —- 13. mali in »;«// te veranderen.
1 87, . 1. voor y-sTs-vu te lezen ^STs-Ci.
• - 94. ^. v ö o r n u m % 2 t e ] e z e n m m. 2.
•• 99t I5 3 16, 17. voor zij telkens bij te lezen.
,— 104. 7. voor L^L_X_*u| te lezen l-ïl_X_.có.t.
208. Ï. voor AMNÖLKAIS te lezen AMROLKAIS.
1 2 1
'— ' '5- voor eïïiphie te lezen elliptice.
- 145- — 4- Na p;p het woord QT17M bytevoegen.

•