I Turkse migranten en sociale zekerheid - Vijfeeuwenmigratie.nl

Kenmerken en effecten van overheids- en onderlinge voorzieningen ------
vooral tegenover verwanten die geen aanspraak op Nederlandse overheidsvoorzieningen
hebben.
Mijn onderzoek behelsde in de eerste plaats een inventarisatie van de voorzieningen
waarbij Turkse migranten - als gebruikers of verschaffers - betrokken
zijn. Ik ben ervan uitgegaan dat voor individuele migranten - naast eigen voorzorgen
- relaties met of binnen vier ofvijfverschillende sociale velden van belang zijn:
hun gezin of huishouden in Nederland;
hun netwerk van verdere verwanten en bekenden in West-Europa;
hun verwantschapsnetwerk in Turkije;
het Nederlandse overheidsstelsel van sociale zekerheid;
en mogelijk ook het Turkse overheidsstelsel.
Voor al deze velden is nagegaan hoe Turkse migranten daarbinnen optreden als
ontvangers en verschaffers van sociale zekerheid. Daarbij is speciale aandacht
besteed aan verschillen tussen de generaties. Het onderzoek was hoofdzakelijk op
vormen van economische steun gericht, ofschoon binnen kleinere sociale verbanden
- vooral binnen gezinnen of huishoudens - economische steun meestal verweven is
met andere vormen van steun. In de volgende paragraaf worden de kenmerken van
overheidsvoorzieningen en onderlinge voorzieningen nader bekeken.
3 Kenmerken en effecten van overheids- en onderlinge
voorzieningen
Kenmerkend voor sociale zekerheid is dat er een herverdeling van hulpbronnen
plaatsvindt. Bij onderlinge voorzieningen gaat het om een herverdeling op kleine
schaal. De hulpbronnen blijven binnen het huishouden, het dorp of de buurt.
Overheden kunnen voorzieningen treffen waardoor een herverdeling op nationale
schaal bewerkstelligd wordt. Een voordeel van de grootschaligheid van overheidsstelsels
is dat de verzekerden een grotere zekerheid wordt geboden. Huishoudens en
dorps- of buurtgemeenschappen kunnen worden getroffen door tegenslagen die
eensklaps al hun leden hulpbehoevend maken. Bij nationale sociale verzekeringen
is dat gevaar veel geringer, dankzij de grote aantallen verzekerden. Natuurlijk
bieden ook overheidsvoorzieningen geen absolute zekerheid. In Nederland is de
laatste jaren veel gedebatteerd over de 'betaaibaarheid' van het stelsel van overheidsvoorzieningen.
De werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsverzekering zijn
of worden gewijzigd, waardoor bepaalde categorieën verzekerden een groter risico
op inkomstenderving lopen. Het is aannemelijk dat deze wetswijzigingen en de
voortdurende debatten over de toekomst van het stelsel ten minste bij een deel van
de verzekerden gevoelens van onzekerheid oproepen.
Andere verschillen tussen overheidsvoorzieningen en onderlinge voorzieningen
hangen tot op zekere hoogte met het schaalverschil samen. De herverdeling in
overheidsstelsels wordt uitgevoerd door gespecialiseerde bureaucratische instanties
(bedrijfsvereniging, sociale dienst, belastingdienst). Deze instanties zijn daarbij
gebonden aan gedetailleerde juridische regels. Bij onderlinge voorzieningen kennen
de verschaffers en ontvangers elkaar persoonlijk. Hun rechten en plichten zijn
in veel mindere mate gespecificeerd en gejuridiseerd. Ook de aard van de voorzieningen
verschilt. De overheidsstelsels van verzorgingsstaten bieden vooma-
8