I Turkse migranten en sociale zekerheid - Vijfeeuwenmigratie.nl

Kenmerken en effecten van overheids- en onderlinge voorzieningen ------
voorziening vooral als sanctionerend en stigmatiserend ervaren. Ter verklaring
wees Terpstra op de maatschappelijke context. Uitkeringsgerechtigden worden als
'onbruikbaar' bestempeld; ze kunnen bovendien het gevoel krijgen dat ze hun
uitkering 'niet echt verdienen' (Terpstra 1985). Ook in het onderzoek De weg naar
het recht werd een discrepantie gevonden tussen ideaal (het rechtskarakter van de
verzorgingsstaat) en werkelijkheid (de ervaring van een gunstkarakter bij veel
cliënten). Deze onderzoekers zochten de verklaring in de bureaucratisering van de
uitvoering. Deze bureaucratisering is weliswaar een uitvloeisel van het juridische
karakter van de verzorgingsstaat, maar staat persoonlijke aandacht en tijd voor
cliënten in de weg (Schuyt e.a. 1976: 341 e.v.).
Effecten van het overheidsstelsel binnen kleinere sociale verbanden
Hierboven stelde ik dat gezinnen en families zich ten opzichte van de overheid
kunnen gedragen als semi-autonome sociale velden. Dat betekent niet dat de verhoudingen
tussen gezins- en familieleden niet beïnvloed worden door de wet- en
regelgeving van de overheid. Semi-autonome velden hebben weliswaar hun eigen
regulerende vermogen, maar ze zijn tegelijkertijd blootgesteld aan het regulerende
vermogen van de staat.
Het is aannemelijk dat met name de regels van het overheidsstelsel van sociale
zekerheid het gezins- en familieleven in Nederland ingrijpend beïnvloed hebben.
Uit allerlei onderzoek is in ieder geval gebleken dat zich de laatste decennia
veranderingen hebben voorgedaan in de machts- en afhankelijkheidsverhoudingen
tussen echtgenoten en tussen ouders en kinderen. Sommige onderzoekers leggen
een direct verband met de uitbouw van het overheidsstelsel van sociale zekerheid.
Van Stolk en Wouters, bijvoorbeeld, deden rond 1980 onderzoek in een opvangtehuis
voor vrouwen die waren weggelopen voor het geweld van hun echtgenoot of
partner. De meeste vrouwen bleken zich, anders dan de onderzoekers verwacht
hadden, geen zorgen te maken over hoe ze voortaan zonder kostwinner in hun
onderhoud zouden voorzien. Integendeel, ze leken de staat als een veiliger en
betrouwbaarder kostwinner te zien dan hun echtgenoot of partner. Van Stolk en
Wouters constateerden dat de Algemene Bijstandswet binnen vijftien jaar in een
verandering in de 'affecthuishouding' had geresulteerd. Angst voor armoede scheen
nauwelijks meer voor te komen. Een zekere welvaart was vanzelfsprekend geworden.
Daardoor waren de vrouwen ook meer eisen gaan stellen aan hun echtgenoot
of partner en legden ze zich er niet meer zo gemakkelijk bij neer als hij niet aan die
eisen voldeed.
Van StOlk en Wouters concludeerden dat de Bijstandswet, min of meer onbedoeld,
vrouwen minder afhankelijk heeft gemaakt van hun man. Vrouwen die geen
mogelijkheid zien om zelf door arbeid in hun onderhoud te voorzien, kunnen nu
toch kiezen tussen een fInanciële afhankelijkheid van hun man en een fInanciële
afhankelijkheid van de staat:
12
'Met de sociale voorzieningen werd beoogd de welvaart te spreiden en sociale
zekerheid te bieden, maar onbedoeld en onvoorzien is met de instelling ervan
tevens de machtsbalans tussen de seksen verschoven in het voordeel van vrouwen.
De verzorgingsstaat is als het ware in een concurrentiepositie met mannen
getreden.' (Van Stolk en Wouters 1983: 85)