download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

‘de borgers komen uyt alle steden met requesten’ 9
De eerste golf begon eind juni. Op dat moment had paniek zich als een olievlek over de
Republiek verspreid. Dit was grotendeels het gevolg van de snelle verspreiding van nieuws
over het grote aantal steden in Gelderland, Overijssel en Utrecht dat zonder noemenswaardige
tegenstand in handen van de vijand was gevallen. Verhalen over verraad werden steeds
talrijker, evenals een roep om de directe benoeming van de prins van Oranje tot het ambt
van stadhouder; een ambt dat sinds de dood van Willem II in de meerderheid van de Nederlandse
provincies onvervuld was gebleven, door de ‘tyranieke tendenties’ van de laatste
stadhouder.
Op 29 juni 1672 dacht een groep Dordtenaren een eind te maken aan deze paniek, door
de plaatselijke magistraten te dwingen de prins van Oranje naar hun stad te halen om hem
zonder langer uitstel tot stadhouder te benoemen. Een dag later gebeurde exact hetzelfde
in Haarlem, Schiedam, Rotterdam en Delft. De overige steden in Holland en Zeeland volgden
binnen een week. Deze oproeren verliepen vrijwel overal op dezelfde manier en, zoals
meerdere bronnen beweren, er was contact en overleg tussen burgers uit verschillende steden
over de te volgen koers. 20 Naast overeenkomsten in de manier waarop deze rellen werden
uitgevoerd, waren er ook grote overeenkomsten in de grieven, wensen en eisen die burgers
in verschillende steden via petities bij hun overheden indienden en die, nadat zij onder
drukpersen waren gelegd, binnen een mum van tijd over de Republiek waren verspreid. Het
simpele feit dat een burger uit Middelburg door het lezen van een gedrukte petitie wist wat
enkele dagen eerder door andere burgers in Leeuwarden of Amsterdam was geëist en vice
versa, zette een intensivering van het politiek debat en daarmee de transformatie van Nederlands
burgerschap in gang. 21
De meeste van de 59 eisen en grieven die tijdens de eerste golf op politieke wensenlijstjes
verschenen, waren gebaseerd op twee zorgen. Ten eerste eisten burgers ‘goed bestuur’ van
hun regenten door een systeem van politieke verantwoordelijkheid voor te stellen dat was
gebaseerd op van tevoren vastgestelde criteria. Zo eisten burgers de publicatie van hun rechten
en privileges, wilden zij de jaarlijkse belastinguitgaven inzien en wilden zij weten wat
hun afgevaardigden in de politieke vergaderingen van provincie en generaliteit hadden gezegd.
Deze laatste eis was bijzonder gevaarlijk, aangezien meerdere delegaties eind juni in
de Staten van Holland hadden voorgesteld om met de Franse vijand te onderhandelen over
een mogelijke vrede. Alleen al de geruchten over deze mogelijke onderhandelingen zorgden
voor een luid en duidelijk ‘verraad’ in pamfletten. Burgers wilden nu exact weten wie
wat had gezegd, voorgesteld en besloten, zodat individuele regenten verantwoordelijk konden
worden gehouden. Daar kwam nog bij dat de rekestrerende burgers stelden dat zij in de
20 P. Valkenier, ’t Verwerde Europa I (Amsterdam 1742) 684-85.
21 Tijdens de eerste petitiegolf verschenen de volgende petities in druk: Copye Van Request aen de Ed. Achtb. Heeren Borgermeesteren,
Schepenen, en Raden der Stadt Middelburgh, met een Apostille daer op (Knuttel 10159, 1672); Oprechten Eysch, en versoeck, van de
Borgerye, aen de Magistraet der Stadt Gorcom (Petit 3960, 1672); Request Aen Sijn Hoogheydt, den Heere Prince van Orange, (Knuttel
10211, 1672); Request Vande Amsterdamse Borgerye Aen Zijn Hoogheyt, den Heere Prince van Orangie Stadthouder van Hollant, Capit.
En Ad. Generael (Knuttel 10213, 1672), A. van Citters, Artyckelen, welcke versocht zijn van de vroome Burgers der Stadt Middelburgh,
van hare Ed. Achtbare Magistraet, Middelburg (Tiele 6081, 1672), P. Coorne, Aensprake Uyt naem der Kerkcken van Zeelandt, als
oock Onder die, des Classis van Walcheren in ’t bysonder, aen Sijn Hoogheyt den Heere Willem-Henrick de III. Prince van Oranje, &c. Bestaende
In een geluckwenschinge over sijn Hoogh-gedachte Hoogheydts bevorderinghe tot die aensienlijcke Chargie van Stadthouder over de
Provintie van Zeelant, &c, Middelburg (Knuttel 10256, 1672); A. Couwenhove, Versoeck Gedaen aen de E.E. Heeren Burgermeesteren
ende Vroedtschappen der Stadt Rotterdam, door de gemeene Burgerye der selver Stede, op den 8 Julij 1672. Ende aen haer ter selver tijdt
toegestaen, ende alsdoen oock gepubliceert, Rotterdam, (Knuttel 10145, 1672); C. Pous, Breeden-Raedt dan xj. Julij ’672. Gehouden
binnen der Stadt Zierc-zee (Knuttel 10162, 1672).