download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

‘de borgers komen uyt alle steden met requesten’ 11
Sneek, Middelburg, Veere, Zierikzee, Tholen, Vlissingen, Goes, Amsterdam, Rotterdam,
Den Haag, Haarlem, Delft, Leiden en Dordrecht. In totaal stelden de burgers in deze steden
170 verschillende eisen. 23 Waar gingen de eisen en grieven in de tweede golf petities
over? Bovenal waren de burgers bezig met het installeren van een nieuw bestuur nadat het
bestuur van de ‘Ware Vrijheid’ was verwijderd. Aangezien het op dit moment volstrekt
duidelijk was dat tientallen, zo niet honderden ambten binnen enkele dagen beschikbaar
zouden worden, kunnen we deze eisen samenvatten als ‘de juiste mannen op de juiste plek
krijgen’.
Waar kwamen deze eisen in de praktijk op neer? Burgers wilden een (niet noodzakelijkerwijs
de) stem in de beslissing voor het aanstellen van nieuwe magistraten en vroedschapsleden.
Daarnaast wilden zij zelf het bestuur van hun schutterijen aanstellen. Voor het eerste
project verschenen vele lijstje met kandidaten die in de ogen van de burgers die de lijstjes
hadden opgesteld geschikt waren om de vrijgekomen ambten te vervullen. Aangezien de
Nederlandse Republiek geen officiële erfelijke opvolging of een politiek monopolie van de
adel kende, moest een ambt in de woorden van tijdgenoten worden gevuld door de meest
‘bequaeme en aansienlijcke’ burgers. 24 Om bekwaamheid voor bestuur te bepalen, onderzochten
rekestranten de verschillende karakteristieken van de archetypische goede bestuurder.
Aangezien deze burgers een bestuur met ingebouwde beschermingsmechanismen
tegen verval in oligarchie voor ogen hadden, was vertrouwen een van de meest bediscussieerde
thema’s. Wanneer konden de deelnemers aan een maatschappij hun leven in handen
leggen van hun regenten?
De eerste oplossing voor dit vraagstuk lag voor de rekestranten voor de hand: alle nieuwe
regenten moesten burger zijn in de gemeenschap die zij bestuurden. Meer voorwaarden
voor bekwaamheid voor bestuur waren de juiste religieuze overtuiging (op dat moment
de ware gereformeerde religie), welvaart, een uitgebreid politiek netwerk en, uiteraard, de
juiste ideologische denkwijze. 25 Er bestaat geen twijfel dat politieke ideologie (Orangisme)
op dit moment van groot belang was voor deze burgers. De meeste regenten die openlijk
de Ware Vrijheid hadden gesteund en de prins van Oranje hadden gedwarsboomd werden
nu onbekwaam voor politiek bevonden. Daarom is het des te opvallender en van grote betekenis
dat de prins van Oranje, Orangisme en het ambt van de stadhouder nauwelijks meer
voorkwamen op de gedrukte petities die tijdens de tweede golf verschenen. De mensen
waarvan wij lang hebben gedacht dat zij handelden vanuit een rotsvaste, bijna aangeboren
liefde voor de prins van Oranje, vonden op hun politieke wensenlijstjes geen plek meer voor
Willem of zijn belangen. Waar in juni en juli nog meer dan negentig procent van alle petities
een of meer eisen over de prins of het stadhouderschap bevatte, daalde dit getal naar 5
op 170 eisen in augustus, september en oktober 1672. Om het belang en de implicaties van
deze verandering te onderstrepen: op hetzelfde moment dat deze petities in druk verschenen,
werden de contouren van een nieuwe Orangistische propagandacampagne zichtbaar
waarin werd voorgesteld om de prins tot het soevereine ambt van graaf van Holland te be-
23 Zie voor een gedetailleerde beschrijving van deze campagne M. Reinders, Het Rampjaar 1672, te verschijnen (Amsterdam
2010).
24 CF. J. Hartman e.a. (red.), Public office, private demands. Capability in governance in the seventeenth-century Dutch Republic (Newcastle
2009).
25 Voor een uitgebreide uiteenzetting van dit bekwaamheidsstreven zie: M. Reinders, ‘Capability and the transformation
of Dutch citizenship’ in: Hartman e.a., Public offices, 176-198.