download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

aardappelnood 33
Op de Nieuwmarkt spoorde de 51-jarige bootwerker Gerrit Otte bij een geïsoleerde plundering
van een aardappelwinkel aan tot ongeregeldheden. Toen een agent hem hierop aansprak,
antwoordde hij: ‘Ik steek je hardstikken dood!’ en dreigde hierbij met een mes. 43 In
de middag ging het gerucht dat een troep van driehonderd, voornamelijk vrouwelijke Kattenburgers,
gewapend met bajonetten en revolvers, onderweg was naar de Jordaan om zich
daar met de bevolking te verenigen. De Jordanese vrouwen ging dit toch te ver: ze hielpen
de politie door inlichtingen de groep Kattenburgers te lokaliseren en hadden geconstateerd
dat een deel van de vrouwen goed dronken was en een poging had gedaan een tapperij te
bestormen. Inspecteur Voordewind en Schouw sloten met hun mannen de troep Kattenburgers
in. Opnieuw trok een van de mannen zijn hemd open, al beantwoordde de politie
deze provocatie nu wel met een, missend, schot. 44 Hoewel de groep nauwelijks bewapend
bleek, werd er ook uit het publiek op de politie geschoten. De vorige dag had de politie ook
al twee keer te maken gehad met schietende arbeiders, en uit een bezorgd bericht van ‘een
vredelievend burger’ aan de politie bleek dat het ook niet zo moeilijk was om aan wapens te
komen. De afzender gaf de politie in overweging de uitstalling van vuurwapens in winkelramen
(van kleermakers) te verbieden, zodat hierop niet de aandacht van ‘ongewenschte elementen’
gevestigd zou worden. 45
Op een foto genomen net na de plundering voor slager Gunther valt met name de overheersende
aanwezigheid van mannen op (afb. 8). 46 Toch kwam de nadruk op het mannelijke
element in de krantenberichten over de latere, meer gewelddadige dagen van het oproer
niet overeen met de werkelijkheid. Deze beeldvorming moet dan ook verklaard worden vanuit
propagandistische of zedelijke wenselijkheid. Hoewel de slachtoffers en daders vooral
mannen waren, kan niet worden gezegd dat de vrouwen zich van het geweldsmiddel onthielden.
Het gebruik van geweld leek niet bedoeld als tactiek om voedsel los te krijgen; hiervoor
gebruikten de vrouwen verbale overredingskracht en stelden zij vertrouwen in het handelen
van het gemeentebestuur. Een ooggetuige, meneer Bakker, beschreef hoe een vrouw
door soldaten werd aangehouden:
Ze dachten dat ze heel wat [aardappelen] in d’r schort had. Zij heeft ze zo’n tien minuten
aan de babbel gehouden. […] Toen zegt die soldaat tegen d’r: Wat heb je eigenlijk
in je schort zitten? Zegt ze: Kijk maar. Had ze een zooitje gras en rotzooi in haar schort
gedaan. 47
De neiging tot fysiek geweld – de vernielingen, stenenregens, molestatie van agenten en een
enkel revolverschot – werd met graagte aan een drieste massa toegeschreven, maar komt in
de praktijk van oproeren enkel als uitzondering naar boven. 48 Dat zowel vrouwen als mannen
zich tijdens het Aardappeloproer toch zo agressief opstelden, kan misschien verklaard
worden door de oorlogsomstandigheden:
43 gaa, Archief Algemene Zaken, inv.nr. 3839, indic. 3592.
44 Ibidem; De Tribune, nr. 229, 5 juli 1917. Algemeen Handelsblad, 5 juli 1917 (ochtendeditie). De Telegraaf, 5 juli 1917 (ochtendeditie).
Drankgebruik: Het Volk, nr. 5286, 4 juli 1917. De Telegraaf, 5 juli 1917.
45 gaa, Archief van de Politie, inv.nr. 4707, scannr. 00729000021: briefkaart (z.p. z.d.); gaa, Archief Algemene Zaken,
inv.nr. 3839, indic. 3592, aangifte bedreiging met revolver.
46 Het Leven, nr. 28, 10 juli 1917.
47 Krijger, ‘Het boezelaarsoproer’.
48 Vgl. G. Deneckere, Sire, het volk mort. Sociaal protest in België, 1831-1918 (Antwerpen 1997) 22.