download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

6 michel reinders
Afb. 1 Utrechtse burgers dienen een petitie in aan hun vroedschap. Atlas van Stolk (11737).
kwart van de 17de eeuw kwam dit in de Nederlandse Republiek overigens nog niet op grote
schaal voor. Het leeuwendeel van de gedrukte petities was daadwerkelijk afkomstig van
burgercollectieven. Deze petities waren meer nog dan pamfletten de ‘dragers van publieke
opinie’ en waren tijdens het Rampjaar zo snel (en uit het niets) opgekomen als het politieke
(massa)medium bij uitstek voor verontwaardigde burgers, dat een tijdgenoot de Republiek
in dit jaar omschreef als ‘de borgers komen uyt alle steden met requesten’. 15
Staan de opmerkingen van William Temple en zijn pamfletschrijvende tijdgenoten daadwerkelijk
haaks op het beeld dat de Republiek zich na het Rampjaar in de richting van een
quasi-monarchie begaf? Geenszins. Na het Rampjaar deden zich namelijk twee simultane
ontwikkelingen voor: in de kringen van het hof van Willem III en bij een aantal regenten viel
een beweging te bespeuren die inderdaad naar politieke afsluiting neigde. Tegelijkertijd
werden bestuurders tijdens de jaren zeventig en tachtig van de 17de eeuw in toenemende
mate gedwongen hun beleid te rechtvaardigen voor een anoniem publiek dat met veel enthousiasme
deelnam aan een – in vergelijking met de periode voor het Rampjaar – geïntensiveerd,
nationaal politiek debat. De deelnemers aan dit debat, voornamelijk burgers, waren
sinds 1672 op een iets andere manier over zichzelf gaan denken. Een burger was in de
17de eeuw voornamelijk een politieke en juridische categorie in de samenleving. Een burger
had burgerrechten in een stad en had daarmee rechten en plichten die bij deze positie
15 ’t Hollandts Venezoen in Engelandt gebacken, Wederleyt (Knuttel 10618, 1672) 7.