download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

38 anne petterson
onvoldoende voeling met haar achterban had, maar Wibaut slaagde er door voortdurend
aandringen bij de regering wel in om nieuwe voorraden te leveren. En de arbeiders? Met de
aanvoer van nieuwe aardappelen leek ook hier het draagvlak voor oproer verdwenen.
Het voedseloproer was traditioneel het domein van vrouwen. Rudolf Dekker verklaart
hun dominante aanwezigheid tijdens Hollandse oproeren in de 17de en 18de eeuw, in navolging
van enkele theoretici, onder andere uit een bewuste verdeling van taken tussen mannen
en vrouwen (vrouwen hebben vaak de rol van organisator, mannen volgen), daarnaast
door tijdgenoten toegewezen karaktereigenschappen van onredelijkheid, opstandigheid en
angst voor gebrek, ook konden vrouwen relatief ongestraft aan oproeren meedoen, en zij
waren binnen het gezin verbonden met de voedselvoorziening. 63 Het grootste deel van deze
verklaringen lijkt voor 1917 niet meer op te gaan. Opvallend is dat de ongelijke taakverdeling
in plunderen en staken eerder voort lijkt te komen uit een positie in de samenleving (vrouwen
thuis, mannen in fabriek). Daarnaast namen later in het oproer ook de vrouwen deel
aan gewelddadigheden. De gender-verdeling moet wat betreft 1917 dus niet als bewust of
absoluut worden gezien.
Ook was de traditionele voedselrel in 1917 meer gepolitiseerd. De socialistische partijen
bemoeiden zich met het gebeuren op straat door ofwel het vuur aan te wakkeren, ofwel de
arbeiders te kalmeren. Verder was de internationale politieke context van de Eerste Wereldoorlog
in de propaganda van de sdp, de opmerkingen op straat, en de aanwezigheid
van buitenlandse deserteurs en stakende geïnterneerden duidelijk aanwezig. Het politieke
bewustzijn van de arbeiders zelf kwam onder andere tot uitdrukking in hun uitlatingen,
een gang naar de burgemeester en kennis van het uitvoerbeleid van de nationale overheid.
Wel was er nog steeds een aanzienlijke kloof tussen de socialistische theorie en de nietideologische
eisen en acties van een meerderheid van de demonstrerende arbeiders. De
vrouwen waren met de aanvoer van nieuwe aardappelen tevreden, de mannen steunden de
voedseleis van hun echtgenotes, en ook met de dienstweigerende militairen liep het nog
niet zo hard:
Ik zal je ’s wat vertellen; als ik morgen an den dag m’n pakkie uittrek, dan ga ik in de
lik en ’t is uit met de bik van m’n vrouw en kinderen. Ik ken er die d’r gezin drie gulden
uitkeering hebben gekregen van den anti-militaristenbond. Maar daar kan mijn gezin
niet van kommen. 64
De toestand van een verder vredig Nederland, waarin de levensomstandigheden nog niet zó
schrijnend waren, zorgde ervoor dat de beweging uiteindelijk niet doorzette. Hier kon seinwachter
Alders als eenzame revolutionair natuurlijk weinig aan veranderen.
63 Dekker, Holland in beroering, 51-60.
64 De Telegraaf, 4 juli 1917 (ochtendeditie).