download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
F.S. Gaastra, Geschiedenis van de VOC. Opkomst, bloei en
ondergang (Zutphen: Walburg Pers, 2009, geheel
herziene tiende druk, 208 blz., geïll., isbn 90-
5370-605-0, prijs € 24,95).
Hoogleraar Maritieme Geschiedenis Femme Gaastra
van de universiteit Leiden heeft zijn standaardwerk
Geschiedenis van de VOC volledig herzien. Hij
schrijft in zijn inleiding: ‘de omvangrijke aanwas
van literatuur over tal van aspecten van de geschiedenis
van de Verenigde Oost-Indische Compagnie
in de afgelopen jaren maakte het nodig om voor
deze nieuwe uitgave de tekst te herzien en uit te breiden’
(blz. 9).
Voor veel van de nieuwe ontdekkingen en bronnen
is Gaastra zelf (mede) verantwoordelijk. Hij
begeleidt vele promovendi die nieuw materiaal
aanboren op het gebied van de voc. Daarnaast was
Gaastra actief in het Tanap-project dat beoogde
een nieuwe generatie historici in Azië te kweken,
die op basis van Nederlandse
bronnen de geschiedenis van
het eigen land beschreven. Ook
werd getracht de archieven van
de voc in Afrika en Azië in
een betere toestand te brengen
en toegankelijk te maken.
De nieuwe inzichten en
bronnen hebben vooral geleid
tot aanpassingen in de drie
hoofdstukken die handelen
over de expansie van de voc in Azië, over het karakter
van de vestigingen overzee en de omvang
en samenstelling van het compagniepersoneel, en
tenslotte over de ontwikkelingen in scheepvaart
en handel. In de overige twee hoofdstukken bespreekt
Gaastra de oprichting en organisatie van
de voc en de politieke en financiële problemen
in de 18de eeuw. Deze twee hoofdstukken hebben
nog dezelfde opzet als de eerdere drukken van de
Geschiedenis van de VOC.
Gaastra geeft in interviews aan dat zijn benadering
vooral economisch is. Dat doet niet af aan
het complete beeld van de voc dat de lezer krijgt
bij het lezen van het boek. De vijf hoofdstukken
vertellen samen een duidelijk verhaal, waarbij gedegen
geschreven teksten, prachtige kleurrijke illustraties,
citaten uit bronnen en veel cijfermateriaal
elkaar afwisselen. Gaastra is een begenadigd
schrijver en ook voor de lezer die weinig bekend is
met de geschiedenis van de voc is dit boek goed te
lezen. Alle aspecten komen langs: de oprichting,
de producten die verhandeld werden, de Heeren
XVII, het harde leven van de zeeman en het leven
en werken in de handelsvestigingen. De hoeveelheid
informatie leidt tot de conclusie dat ook de
gevorderde voc-lezer aan dit boek een prima naslagwerk
heeft.
Interessant zijn de door het hele boek doorgevoerde
persoonlijke verhalen. Gaastra illustreert
het grotere verhaal aan de hand van de belevenissen
en acties van personen. Zo vertelt hij in het
derde hoofdstuk over de rangen en standen van
het personeel buiten de Archipel. Het bleek dat
een zekere doorstroming van onderop naar de top
wel mogelijk was. Voorbeeld is Johannes Thedes,
die van eenvoudig soldaat opklom tot gouveneurgeneraal
(blz. 101). Bij de voc bleken connecties
toch de belangrijkste factor en hij had dan ook een
aanbevelingsbrief gekregen van een rijke oom.
Zo’n persoonlijk verhaal maakt de Geschiedenis van
de VOC aanstekelijker en brengt het grote verhaal
dichterbij.
In het zesde hoofdstuk probeert Gaastra te verklaren
waarom de compagnie ten onder ging in de
18de eeuw. ‘Corruptie is een onvriendelijk woord’
zei Gaastra in een interview. In zijn boek verklaart
hij de ondergang vanuit institutioneel onvermogen
om te breken met schadelijke praktijken als
zelfverrijking en de verouderde methodes van financiering,
die na 1794 tamelijk abrupt leidden
tot een faillissement. De voc verloor ook de brede
aanhang onder de Nederlanders en ging uiteindelijk
ten onder aan de toenemende buitenlandse
concurrentie.
Geschiedenis van de VOC is een prachtig boek. Heel
veel kleurrijke illustraties, tabellen en grafieken
sieren de pagina’s. Achterin treft de lezer een uitgebreid
notenapparaat. Bij de bronnen- en literatuurlijst
schrijft Gaastra dat die niet bedoeld is als
‘uitputtende opsomming van alle verschenen studies
over de compagnie’ (blz. 191). Met de biografie
wil hij inzicht geven in de huidige stand van zaken
van het onderzoek en een leidraad aanbieden
voor verdere studie. De lijst is twaalf bladzijden
lang en zeer verhelderend, omdat niet alleen titels
en auteurs worden gegeven maar ook een korte
indicatie van de informatie die de bron levert. In
de lijst worden zelfs internetsites genoemd, ook
iets nieuws van deze editie. Geschiedenis van de VOC
heeft de aanduiding ‘standaardwerk’ meer dan zeker
verdiend.
S.E. Wubbolts- de Boer