download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

22 anne petterson
De beleefde honger was een drijfveer in het oproer, maar leek niet voldoende om de straat
op te gaan. Het was vooral een collectief rechtvaardigheidsgevoel dat de vrouwen motiveerde.
10 Dit idee van rechtvaardige verdeling is enigszins anders dan de moral economy van het
volk, zoals de Britse historicus Edward Thompson deze voor 18de-eeuwse voedselprotesten
schetste. Volgens hem vormden schaarste, stijgende prijzen en honger een belangrijke
aanleiding voor verzet, maar dit verzet was altijd verbonden met een gedeeld idee over hoe
de markt zou moeten functioneren. Ook specifieke politieke omstandigheden speelden een
rol. 11 Zo zag de bevolking de lokale overheid vaak als primair verantwoordelijk voor de voorziening
in eerste levensbehoeften. Het verzet van de arbeiders was echter reactief van aard:
men eiste geen verandering of omverwerping van het politieke of economische systeem,
maar een herstel van ‘onrecht’. Ook de Amsterdamse arbeiders hadden wel degelijk een besef
van rechtvaardige prijzen, hoeveelheden en verdeling. Maar, anders dan bij Thompson,
is het feit dat in 1917 de overheid voor een goede regeling verantwoordelijk werd gehouden
in het licht van alle regulaties in de oorlogsperiode volkomen logisch.
De onvrede van de vrouwen leidde ertoe dat zij tijdens de eerste dagen van het oproer aardappelschuiten
en pakhuizen gingen plunderden. Deze tactiek zorgde ervoor dat de schaarse
levensmiddelen direct in hun bezit kwamen, maar de vrouwen gaven tevens blijk van enig
inzicht in het politieke systeem. Op eigen initiatief trokken zij naar het stadhuis, waar zij
wisten dat zij hun beklag konden doen en door de politiek gerepresenteerd werden. Op
het stadhuis werd de arbeidersvrouwen door onder andere sdap-wethouder Wibaut verzekerd
dat het gemeentebestuur alles op alles had gezet om bij de minister een voldoende
aanvoer en een redelijke prijs af te dwingen, maar dat Amsterdam zich de komende dagen
toch met rijst en erwten zou moeten behelpen. Met dit antwoord namen zij geen genoegen:
‘Rijst, rijst en nog eens rijst, terwijl je de nieuwe aardappelen voor je neus aan de dames ziet
verkoopen.’ 12 Daarbij zou een zekere Blom, groentehandelaar op de Elandsgracht, mandjes
achterhouden voor zijn vaste klanten. 13 Mevrouw Huiben-Van Stek beschreef heel veel later
hoe haar moeder, mevrouw Van Stek-Punt, de burgemeester te woord stond: ‘Zegt de burgemeester:
Als je ze kookt, zijn ze wel goed. Zegt me moeder: Rauw heb ik ze nog nooit gegeten,
en ze knijpt zo een aardappel op dat bureau uit.’ 14
In het licht van dit handelen is het opvallend dat niet het gemeentebestuur, maar juist de
nationale overheid voor de problemen verantwoordelijk werd gesteld. Terwijl mevrouw Van
Stek-Punt bij de burgemeester haar beklag deed, werden buiten voor het stadhuis de wachtende
vrouwen door iemand uit de menigte toegesproken: ‘Vrouwen, Maandagmiddag om 2
uur komen we op den Dam bij elkaar en zullen we zien wat we met minister Posthuma en de
regeering zullen doen. Komt allemaal vrouwen, al staan er ook twee honderd smerissen.’ 15
De minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, de liberaal Folkert Posthuma, was favoriet
mikpunt van spottende volksliedjes. Jordaanbewoonster Frida de Bruin herinnerde zich
hoe voor haar school een paar grote jongens de minister zingend beschimpten: ‘Posthuma
10 Vgl. Th. Bonzon en B. Davis, ‘Feeding the cities’ in: J. Winter en J.L. Robert (red.), Capital cities at war. Paris, London, Berlin
1914-1919 (Cambridge 1997) 305-341, aldaar 339-340.
11 E.P. Thompson, ‘The moral economy of the crowd’ in: Idem, Customs in common (New York 1991) 185-258, aldaar 188.
12 De Tribune, nr. 225, 29 juni 1917.
13 Het Volk, nr. 5282, 29 juni 1917.
14 M. Krijger, ‘Het boezelaarsoproer’, NRC, 18 juni 1988.
15 Het Volk, nr. 5285, 3 juli 1917.