download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

‘de borgers komen uyt alle steden met requesten’ 15
konden afdwingen als dit noodzakelijk was. Daarnaast was in Enkhuizen vrij veel mis gegaan
met het aanstellen van ‘bekwame’ bestuurders. Zo had een man met de naam Jacob
Conpostel een plek in de vroedschap gekregen, ondanks het feit dat hij nog geen dertig jaar
oud was. Deze burgers vonden hem als gevolg ‘onbekwaam’. De burgers waren dan ook
zeer verbaasd toen bleek dat deze Jacob Conpostel in 1677 tot burgemeester werd benoemd.
Daarbij was zijn oom Jan van Gent op dat moment eveneens burgemeester van Enkhuizen,
terwijl teveel bloedverwanten in een stadsbestuur als reden voor politieke onbekwaamheid
van deze familieleden gold. Ten slotte was Hendrik Schaek ook nog toegelaten tot de vroedschap,
terwijl deze persoon niet in Holland was geboren, wat hem in dit geval uitsloot van
politieke ambten in Enkhuizen. Als we de reactie van de prins van Oranje op deze petitie bekijken,
blijkt dat het Oranjehof zich wel degelijk bewust was van het feit dat het bestuur verantwoording
af diende te leggen over haar beslissingen. Het feit dat de reactie van de prins
van Oranje in druk verscheen toont aan dat deze verantwoording in de arena voor publiek
debat plaatsvond. Willem stelde de burgers in het gelijk en verklaarde dat de magistraten in
Enkhuizen het probleem moesten oplossen. 37
De verandering van de Nederlandse politieke cultuur blijkt ten slotte uit Amsterdam in
1684, waar Willem met het plaatselijk bestuur overhoop lag over het wel of niet aanstellen
van 16.000 soldaten die de Spanjaarden in de Zuidelijke Nederlanden in hun strijd tegen
Frankrijk moesten steunen. De prins en raadpensionaris Gaspar Fagel, die het plan als
hoogst noodzakelijk zagen, probeerden Amsterdam te overtuigen door achter de schermen
politieke druk uit te oefenen en door het pamfletpubliek aan te spreken. Amsterdam en het
publiek waren beide niet overtuigd en weigerden mee te werken. Tijdens dit debat verscheen
een petitie van de hand van 350 burgers die beweerden zeventien verschillende steden in de
provincie Holland te representeren. Deze mannen (als we voor het moment aannemen dat
deze publicatie werkelijk door 350 personen was opgesteld) presenteerden drie klachten
aan de prins van Oranje: ten eerste eisten zij dat er per direct een eind kwam een overheidsbemoeienis
in het aanstellen van het bestuur van schutterijen. Ten tweede moest elk vendel
van de schutterijen een eigen kolonel krijgen, die uit de meest ervaren kapiteins van de vendels
gekozen moest worden, in plaats van de ‘vreemdelingen’ die nu vaak de leiding over
deze eenheden kregen. Ten derde wilden zij de belastinguitgaven van de afgelopen twaalf
jaar controleren. 38
Deze gedrukte petitie laat duidelijk zien hoe de politieke cultuur zich in de Nederlandse
Republiek in dit tijdvak ontwikkelde als gevolg van een veranderd gebruik van politieke publicaties
(afb. 4). Het is namelijk onwaarschijnlijk dat deze petitie in werkelijkheid het product
was van 350 individuen uit 17 steden die samen waren gekomen om de tekst van een
rekest te formuleren. Veel waarschijnlijker is dit een voorbeeld van een retorische truc van
een pamflettist. Het is echter significant dat de schrijver van deze ‘gedrukte petitie’ die zich
tegen Amsterdam verzette (de enige van de 18 stemmende steden in de Staten van Holland
wier burgers zogenaamd niet meededen aan deze publicatie) deed alsof het hier om een
publicatie ging die burgers uit zoveel verschillende steden representeerde. Klaarblijkelijk
werd in 1684 een op een anoniem publiek gerichte petitie van burgers (niet als een groep
37 Twee Missiven Van sijn Hoogheyt den Heeren prince van Oranje, d’Eene aen de Majestraet van Zierk-Zee d’Ander aen de Majestraet van
Enkhuysen (Knuttel 11624, 1678).
38 Copye van een Request, Gepresenteert aen Sijn Hoogheyt, Door 350 Edele Burgeren van de 17 Steden van Hollandt, (Knuttel 12183,
1684).