De kunst van het vestigen van een diepe rapport - Christel Brughmans

Imitatie is wél de noodzakelijke bouwsteen van empathie. We kennen het al wanneer we
nog baby zijn. Vanaf onze geboorte raken we overstuur wanneer we een ander kind
horen huilen. Volgens ontwikkelingspsychologen realiseren we ons als heel klein kind
niet dat we onafhankelijk van andere mensen bestaan, en we voelen ons dan
plaatsvervangend ontredderd. Allicht is dit een eerste aankondiging van empathie.
“Die verwarring is ook te zien als eenjarigen de ontreddering van een ander imiteren, mogelijk om
beter te begrijpen wat die ander voelt: als een andere baby zijn vingers bezeert, kan een eenjarige zijn
eigen vingers in mijn mond steken om te kijken of hij ook pijn heeft. Eén baby probeerde de tranen
uit zijn ogen te vegen toen hij zijn moeder zag huilen, maar zelf had hij geen verdriet.” (Goleman,
2006 p. 143.)
Het woord empathie, gekomen vanuit de esthetische ervaring
Het woord empathie werd voor het eerst gebruikt door de amerikaanse psycholoog E.B.
Thitchener in de jaren twintig en hij had het dan specifiek over motorisch nabootsen. Dit
woordgebruik verschilt van de oorspronkelijke term die van het Griekse εμπαθεια
(empatheia) kwam. Deze term werd namelijk gebruikt door esthetici om het vermogen
aante duiden om de subjectieve ervaring van een ander op te merken. Titchener
meende dat empathie voortkwam uit fysieke imitatie van de ontreddering van de ander,
wat dan bij jezelf dezelfde gevoelens opwekte. Hij zoch een woord dat verschilde van
sympathie, dat je kan voelen voor het lot van de ander zonder zijn gevoelens te delen.
Biologische voorbestemming
Onderzoek wijst erop dat we een zekere biologische voorbestemming hebben om dit
gebeuren te laten plaatsvinden. Onze hersenen zijn ontworpen om deze reakties te
geven:
“Maar het verrassendste resultaat van zulke onderzoeken is dat er ook neuronen in de visuele cortex
geïdentificeerd zijn die alleen een stroomstoot lijken af te geven in respons op specifieke
gezichtsuitdrukkingen of gebaren, zoals een dreigend openen van de mond, een angstige grimas of
een dociel buigen. Deze neuronen onderscheiden zich van andere neuronen in hetzelfde gebied die
bekende gezichten herkennen. Het lijkt erop dat de hersenen van meet af aan ontworpen zijn om te
reageren op specifieke emotionele uitdrukkingen – dat wil zeggen dat empathie een biologisch
gegeven is.” (Goleman, 2006 p. 149.)
Waarschijnlijk is het zo dat mensen zonder na te denken voortdurend emoties opvangen
en die in het eigen lichaam gaan meebeleven via het motorisch nabootsen van
gelaatsuitdrukking, gebaren, stembuiging en non-verbale tekens.
“Door deze imitatie herscheppen mensen innerlijk de stemming van de ander, als in een oppervlakkige
variant op de Stanislavsky-methode, waarbij acteurs gebaren, bewegingen en andere uitingen van een
sterke emotie uit hun verleden oproepen met het doel die gevoelens opnieuw te beleven.” (Goleman,
2006 p. 164.)
Opvoeden tot empathie?
We zijn voorbestemd door de natuur om dit dus te kunnen, maar volgens Goleman kan
je kinderen ook opvoeden tot empathische(r) wezens door er bij een berisping eerder op
te wijzen hoe die ander zich voelde bij het gedrag “kijk eens hoe verdrietig ze nu is.”,
dan door erop te wijzen dat het “stout” was. Zo leren kinderen op te merken hoe een
ander zich voelt, en kunnen ze gevoeliger worden voor stemmingsoverdracht. Kinderen
leren ook empathisch reageren door gedrag van anderen te imiteren bij ontreddering van
een derde persoon. Of zelfs tegenover zichzelf door te imiteren hoe ouders of opvoeders
hen troosten.
Empathie als onderdeel van de Rogeriaanse grondhouding
Aanvaarding, authenticiteit – bestaande uit congruentie en transparantie – , en empathie
zijn waarden die de therapeutische relatie ondersteunen en vormgeven. Onderzoek wijst
uit dat succesvolle therapeuten goede resultaten halen ongeacht de technieken die ze
gebruiken. Dit leert ons dat de persoonlijkheid van de therapeut, of beter nog, de
8