Alles wat je altijd al wilde weten over de sociale zekerheid in België

Door de enorme crisis die geleid heeft tot de nationale stakingen van 1886, werd het duidelijk
dat overheidsinterventie onontbeerlijk was. Vanaf 1891 gaat de overheid de mutualiteiten
subsidiëren. Zowel op financieel als op structureel vlak heeft deze overheidsinmenging positieve
effecten gehad. De verscheidene plaatselijke mutualiteiten werden gegroepeerd en kregen
hierdoor een efficiënter beheer. Zo ontstonden de “landsbonden” die we nu nog kennen.
Nochtans bleef het een verzekering op vrijwillige basis: de arbeiders waren niet verplicht eraan
deel te nemen.
De eerste verplichte verzekering ontstond pas in 1903, het gaat om de verzekering tegen
arbeidsongevallen. Tussen de twee wereldoorlogen is het geheel van de verplichte verzekeringen
danig uitgebreid. Werknemers waren voortaan verplicht zich te verzekeren voor rust- en
overlevingspensioenen, beroepsziekten, gezinsbijslag en betaald verlof (nu bekend als de
“jaarlijkse vakantie”). Zelfstandigen waren enkel voor gezinsbijslag verplicht verzekerd vanaf 1937.
De “sociale risico’s” (ziekte, invaliditeit en werkloosheid) bleven in de gesubsidieerde privésfeer
van mutualiteiten en syndicaten. Belangrijk is tevens dat tussen de twee wereldoorlogen de
eerste wet met het oog op het gewaarborgd inkomen voor gehandicapten tot stand kwam.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen afgevaardigden van de werknemerssyndicaten,
de werkgeversorganisaties en enkele hoge functionarissen samen om een “Ontwerp van
Overeenkomst tot Sociale Solidariteit” voor na de oorlog op te stellen. In 1944 werd het sociaal pact
door die drie partijen ondertekend. Het sociaal pact steunde op twee grote pijlers, namelijk de
sociale vrede tussen de werknemers- en werkgeversorganisaties en de solidariteitsgedachte
(de sociale verzekering moest de leefomstandigheden van de arbeiders verbeteren). Uiteindelijk
was het sociaal pact louter de technische coördinatie van wat voorheen vrij ongestructureerd
was gegroeid. Toch heeft het sociaal pact enkele belangrijke vernieuwingen met zich
meegebracht:
- alle sociale verzekeringen (ook de werkloosheids- en ziekte- en invaliditeitsverzekering) werden
voor alle werknemers verplicht;
- de uitkeringen gingen omhoog;
- de Rijksdienst voor Maatschappelijke Zekerheid (later de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid, RSZ)
werd opgericht als centraal orgaan om de bijdragen te innen;
- de sociale zekerheid werd paritair beheerd, dat wil zeggen door de werknemers en de
werkgevers samen.
In het sociaal pact werd niets gezegd over de arbeidsongevallen en de beroepsziekten, die via
privé-verzekeringen werden geregeld, en het gehandicaptenbeleid, dat via belastinggeld werd
gefinancierd. Belangrijk om te weten is dat het sociaal pact enkel gold voor werknemers en niet
voor zelfstandigen.
Reeds vanaf 1937 bestond er een verplichte kinderbijslagregeling voor zelfstandigen. Andere
verzekeringen, zoals tegen ouderdom en voor geneeskundige verzorging, werden pas veel later
verplicht. In 1956 werd er een verplichte pensioenverzekering opgelegd en acht jaar later moesten
de zelfstandigen zich verplicht verzekeren tegen de grote risico’s binnen de geneeskundige
verzorging. Pas in 1967 werd het “sociaal statuut van de zelfstandigen” opgericht, dat al de
verschillende bestaande regelingen overkoepelde. Vanaf 1971 zijn de zelfstandigen ook verzekerd
voor uitkeringen in geval van arbeidsongeschiktheid.
Tijdens de naoorlogse periode, die voornamelijk gekenmerkt werd door economische expansie,
nam het hele socialezekerheidssysteem sterk uitbreiding. Niet alleen ging de sociale zekerheid
7