Het grote risico van de zorg - Verpleegkundigen & Verzorgenden ...

TNO-RAPPORT | R08-509 | 031.12997 27
3.5 Cytostatica
3.5.1 Blootstelling aan cytostatica
In de richtlijn Cytostatica (2004) zijn de mogelijke effecten van blootstelling aan cytostatica
beschreven. Dit zijn celgroeiremmende en celdodende effecten. Een acute
bijwerking is een irriterend of bijtend effect. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij extravasatie,
waarbij het cytostaticum in een hoge concentratie in direct contact komt met
weefsel. De effecten op langere termijn zijn onder te verdelen in mutagene effecten
(verandering van erfelijk materiaal), reprotoxische effecten (risico voor voortplanting
en nageslacht) en carcinogene (kankerverwekkende) effecten.
Er zijn nauwelijks gegevens gevonden over het gezondheidsrisico van werken met
cytostatica in ziekenhuizen. Beschikbare meetgegevens (bijvoorbeeld bij Exposure
Control) betreffen vooral gegevens van omgevingsbesmetting en uitslagen van urinemonsters.
Deze zeggen echter niets over besmetting van personen en van urinemonsters
is niet duidelijk wat het daaraan gerelateerde gezondheidsrisico is.
Het onderzoeksrapport ‘Reproductietoxische effecten bij ziekenhuispersoneel’, dat
in 1999 aan de Tweede Kamer is aangeboden, gaf een weergave van een verhoogd
risico op diverse negatieve effecten met betrekking tot vruchtbaarheid en
nageslacht bij OK-verpleegkundigen en oncologieverpleegkundigen. Op basis
daarvan zijn twee vervolgonderzoeken uitgevoerd om de stand der techniek met
betrekking tot beheersmaatregelen, op het gebied van cytostatica en narcosegassen,
vast te stellen (Fransman, 2006). Bij zwangere verpleegkundigen in een ziekenhuis
bleek er een verhoogd risico op een verlengde tijd tot zwangerschap (gemiddeld
één maand langer) te zijn bij verpleegkundigen met relatief hoge blootstelling
aan cytostatica vergeleken met niet-blootgestelde controle verpleegkundigen.
Ook zijn positieve verbanden gevonden tussen blootstelling aan cytostatica en
vroeggeboorte. Spontane abortus, doodgeboorte, het geslacht van nakomelingen
en aangeboren afwijkingen bleken niet gerelateerd te zijn aan de huidige niveaus
van beroepsmatige blootstelling aan cytostatica.
Fransman onderzocht of verpleegkundigen, die werken met een patiënt die recent
is behandeld met cytostatica, via de huid wordt blootgesteld. Tijdens alle beoordeelde
taken (bereiden, overgieten urine, wassen patiënt, beddengoed afhalen en
schoonmaak sanitair) bleken er bronnen van blootstelling aanwezig te zijn. De
hoogste besmetting op de huid is gemeten tijdens het overgieten van urine, gevolgd
door het wassen van patiënten en het afhalen van het beddengoed door verpleegkundigen.
Het is daarom verstandig handschoenen te gebruiken tijdens het overgieten
van urine, het wassen van de patiënt en het afhalen van het beddengoed. Omdat
grenswaarden ontbreken, is het niet mogelijk de gevonden huidblootstellingniveaus
te vertalen naar de mate van gezondheidsschade. Wel blijkt huidblootstelling
een belangrijkere route van blootstelling te zijn dan bijvoorbeeld inademing. Deze
uitkomsten zijn vertaald in de toetsingscriteria.
Om het effect te bepalen van de invoering van richtlijnen en wetgeving is de blootstelling
van verpleegkundigen aan cyclofosfamide via unrine-analyse, oppervlaktebesmetting
en handschoenen (gebruikt tijdens bereiding of het overgieten van patientenurine)
onderzocht (Fransman, 2006). Uit de resultaten bleek dat tussen 1997
en 2002:
− Het aantal urinemonsters met detecteerbare hoeveelheden cyclofosfamide vier
keer zo klein was geworden;