IN 3, oktober 2009 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

De specialisten in oude Russische literatuur hebben lang naar de brontekst
van deze vertaling gezocht. Omdat in de titel staat dat het ‘uit het Duits’ (’s
nemeckago’) is vertaald, heeft men naar een Duits origineel gezocht. In 1969
heeft R.B. Tarkovsky bijvoorbeeld verondersteld dat het om het Duitstalige
Theatrum morum moet gaan, dat in 1608 in Praag verscheen met een voorwoord
van de Antwerpse kunstenaar Aegidius Sadeler die werkzaam was aan
het hof van keizer Rudolf ii (Tarkovsky 1969). Dit Theatrum morum bevat
echter 139 fabels, terwijl het oorspronkelijke manuscript van het Schouwspel er
134 heeft die allemaal in Sadelers boek te vinden zijn, aldus Tarkovsky. Maar er
zijn toch heel veel vraagtekens gebleven, want er zijn te veel discrepanties
tussen de twee teksten. In de eerste plaats is de volgorde van de fabels totaal
verschillend, in de tweede plaats verschillen negenenveertig van de titels van de
fabels die in het Schouwspel bovendien vaak uitvoeriger zijn (bijvoorbeeld nr.
107 Van de Beer en de Bijen vs. Vom Berm) of zelfs andere dieren noemen
(bijvoorbeeld nr. 31 Van de papegaai en de Vos vs.Vom Fuchs und Raben) en in de
derde plaats zijn de Duitse gedichten naar proza vertaald; de vertaling is
meestal uitvoeriger dan het origineel en in de vierde plaats is er sprake van
verschillen in de inhoud en vooral in de tonaliteit: ‘waar in Sadelers boek een
gnome staat, staat in Winius’ tekst een filippica’ (ibid).
Tien jaar na de publicatie van Tarkovsky ontdekte E.I. Bobrova in 1979 een
andere bron van het Schouwspel. In Winius’ bibliotheek kwam zij een exemplaar
van Vondels Warande der dieren tegen die dezelfde fabels bevatte als het
Schouwspel (Bobrova 1979), althans, dat beweerde ze zonder de vertaling met de
brontekst te hebben vergeleken. Haar artikel bleef zo goed als onopgemerkt,
want in publicaties uit 1992 (Tarkovsky) en 2000 (Saveljeva) gaat het opnieuw
over ‘Winius’ vermeende vertaling uit het Duits.
Ook in 2005 noemt R.B.Tarkovsky nog steeds Theatrum morum als brontekst
van Winius’ Schouwspel, hoewel hij dan ook opmerkt de versie van Vondels
Warande overwogen te hebben. Hij ziet verwantschap tussen Vondel en Winius,
maar vermoedt dat ze allebei op een andere, onbekende versie van het Theatrum
teruggaan. Hij blijft twijfelen aan de Vondelversie om twee redenen: ten
eerste omdat Winius zelf naar een Duits origineel verwijst en ten tweede omdat
Winius’ vertaling met het woord ‘Schouwspel’, oftewel ‘Theater’, begint.
In het kader van mijn dissertatieonderzoek heb ik Winius’ vertaling uit 1674
met Vondels Warande vergeleken en ontdekt dat de overeenkomsten zonder
twijfel groot genoeg zijn om Vondel als brontekst te beschouwen. Van de 125
fabels uit Vondels Warande staan er 116 in Winius’ vertaling die bovendien in
precies dezelfde volgorde zijn opgenomen. Daarna verandert de volgorde. Drie
fabels van Vondel (nr. 121, 124 en 125) zijn helemaal niet vertaald. In plaats
daarvan zijn er twaalf andere gekozen (Winius’ tekst bestaat uit 134 fabels), die
waarschijnlijk uit Sadelers editie afkomstig zijn. Winius vertaalt Vondels
gedichten weliswaar als proza maar qua inhoud zijn zowel de fabels zelf als de
exempelen, op een paar kleine toevoegingen en weglatingen na, heel precies
4