IN 3, oktober 2009 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

lijkt in de schuilkerksituatie weinig relevant, terwijl Vondel in zijn gedichten niet
zelden verklaart dat de ware schoonheid van de kerk nu juist inwendig is. Het
eerste argument deugt wel maar zegt toch niet alles, en wat me verbaast is dat in
de literatuurlijst de omvangrijke studies van Gerard Brom, Vondels geloof (1937),
en pater W.M. Frijns, Vondel en de Moeder Gods (1948), ontbreken. Vond Calis die
boeken te ‘rooms’, zoals hij, alweer in een interview, opmerkt dat ook Vondel
hem ‘te rooms’ is? Dan staat het moderne katholicisme een beter begrip van het
oude in de weg en heeft Calis een kans laten lopen een belangwekkende inside
view te krijgen.
Calis’ visie op Vondel lijkt mij tamelijk eenzijdig. De hekeldichter krijgt een
ruime plaats en vanuit dat perspectief was het een goede vondst het boek te
beginnen met een hoofdstuk over Palamedes. De greep op de stof verloopt gaandeweg
een beetje. Sommige hoofdstukken doen weinig meer dan Vondels werk,
en dan met name de toneelstukken alsmede de reacties daarop, in chronologische
volgorde citaatsgewijs presenteren. Dat geeft zeker een indruk van zo’n
werk, maar interpretatieve kracht ontbreekt vaak. De leerdichten en andere
vrome gedichten hebben minder Calis’ aandacht. Die hebben de moderne lezer
blijkbaar minder te zeggen. Door dit volgen van de dichtwerken komt het levensverhaal
tekort. Je zou bijvoorbeeld wat meer systematisch willen horen over de
kringen van vrienden, collega’s en mecenassen waarin hij zich bewoog. Nogal
wat personen worden eenvoudig als ‘vriend’ gepresenteerd, maar hoe zo’n woord
geïnterpreteerd moet worden, krijgt geen bespreking. De familieverhoudingen
worden wel met enige uitvoerigheid uit de doeken gedaan, maar Calis’ claim dat
hij de eerste is die nadrukkelijk aandacht heeft gegeven aan Vondels vrouw is
sterk overdreven. Ook die visie is trouwens erg modern gekleurd als hij Joost en
Maaike meteen al ‘verliefd op elkaar laat zijn’, en noteert: ‘dat Maaike de Wolff
ook doopsgezind was, vergemakkelijkte de huwelijkskeuze’. Dat zou beter
andersom geformuleerd hebben kunnen zijn: als doopsgezinde dochter uit een
zakenfamilie waarmee al eerder een huwelijkscontact was gelegd (zuster van de
bruidegom met broer van de bruid), was Maaike de Wolff voor Joost van den
Vondel een goede huwelijkspartner. Van verliefdheid is weinig te merken.
Vondel heeft geen gedicht voor haar geschreven, en zijn statige, op Vergilius
geïnspireerde vers bij haar overlijden heeft het over ‘vriendschap en gedienstigheên’
en bestaat in hoofdzaak uit een aan Maaiken, of beter officieel Maria, in de
mond gelegde vermaning dat hij door moet schrijven aan zijn epos over
Constantijn.
Goed daarentegen vind ik het accent dat Calis legt op Amsterdam. Hij kent de
binnenstad uitstekend en maakt daarvan goed gebruik om Vondels leefomgeving
te schetsen.
Conclusie: als boek van een enthousiaste Vondellezer is dit levensverhaal van
Calis de moeite waard. Voor vakgenoten brengt het geen nieuws. Een student
moet het met voorzichtigheid lezen. De zeventiende-eeuwse taal is niet altijd
adequaat verklaard en Calis’ interpretaties van feitelijke en literaire gegevens zijn
niet altijd overtuigend.
– Riet Schenkeveld-van der Dussen
78