IN 3, oktober 2009 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

Eickmans, Heinz & Jörg Engelbrecht, 2008. Blick gen Westen. Deutsche Sichtweisen auf die
Niederlande und Flandern. Münster, agenda Verlag. isbn 978 38 9688 346 9, e 27,95.
Het Europa van de regio’s begint smakelijke imagologische vruchten af te
werpen! Blick gen Westen is de bundeling van twee inaugurale redens die
gehouden zijn door twee nieuw benoemde hoogleraren aan de Universität
Duisburg-Essen: Jörg Engelbrecht voor het vak ‘Landesgeschichte der Rhein-
Maas-Region’ en Heinz Eickmans voor ‘Sprache und Kultur der Niederlande’.
In zijn betoog over het beeld van de Nederlanden in de achttiende en negentiende
eeuw, getiteld ‘Phlegma und überall Phlegma’. Die deutsche Sicht auf die
Niederlande im 18. und 19. Jahrhundert gaat Engelbrecht uit van Duitstalige
egodocumenten van onder anderen Georg Forster, Ernst Moritz Arndt, Heinrich
Hoffmann von Fallersleben (grondlegger van de Duitse neerlandistiek) en
Jacob Grimm. Ten eerste wijst Engelbrecht op de verandering van het uiterst
positieve imago van het zeventiende-eeuwse Nederland naar een drastisch
gewijzigde beeldvorming in de negentiende eeuw. De deugden die in de zeventiende
eeuw aan Nederlanders werden toegekend door hun oosterburen, zoals
zindelijkheid en vlijt, veranderen mettertijd in het tegenovergestelde of krijgen
een negatieve bijklank: introspectie en ingetogenheid worden nu als Phlegma,
dat wil zeggen irritante onaandoenlijkheid, ervaren. De oorzaak van het veranderde
volkskarakter zou volgens de observerende reizigers in de doorgedreven
handelsmentaliteit liggen. Eénmaal van zijn zeventiende-eeuws voetstuk
gehaald wordt de Nederlander – der Holländer – in elk opzicht vanuit de hoogte
van een stijgend Duits zelfbewustzijn bekeken: zijn taal is maar een povere
afspiegeling van het Duits, zijn land is in feite ook Duits, zeker de Rijn. Althans
volgens het Groot-Duitse denken van Ernst Moritz Arndt.
Vlamingen staan er overigens meestal niet beter voor: hun wordt bigotterie,
onwetendheid en intolerantie verweten. Dit in vergelijking met de verlichte
Walen die tenminste de cultuur van het toonaangevende Frankrijk weerspiegelen.
Althans volgens Forster, een bewonderaar van de Franse revolutie. Hoffmann
von Fallersleben, auteur van het lied ‘An den Stamm der Flamen’ is daarentegen
vervuld van een anti-Frans ressentiment en ziet in de Vlaamse
Beweging een pangermaanse vonk die de Franse invloed een halt zou kunnen
en moeten toeroepen.
De afsluiting van Engelbrechts voordracht – de door nationalisme geïnspireerde
belangstelling van Duitsland voor Vlaanderen – luidt het betoog van
Eickmans in. ‘“Um uns den vlämischen Geist näher zu bringen“. Über das
Engagement deutscher Philologen, Verleger und Literaten für die Literatur und
Sprache Flanderns im 20. Jahrhundert’ is een zeer gedetailleerd en goed gedocumenteerd
overzicht van een op politiek, ideologie, literatuur, vertalingen en
receptie berustende beeldvorming. De mythologisering van Vlaanderen begint
in wezen met de vertaling van De leeuw van Vlaanderen met als gevolg een zogenaamde
Eindeutschung van de Vlaamse geschiedenis die hoogtij zal vieren
63