IN 3, oktober 2009 - Internationale Vereniging voor Neerlandistiek

die op grondig onderzoek berusten en die erg veel materiaal presenteren over
het gekozen onderwerp, moet het een intense dag zijn geweest. Het boek
presenteert de bijdragen in drie groepen waarvan de eerste een literair-historisch
perspectief hanteert, de tweede een micro-historische benadering met een
focus op Nederlands-Vlaamse contacten, en de derde een institutioneel
perspectief.
Voordat ik tot een overwogen oordeel overga, wil ik eerst een wat spontaner
leesverslag geven omdat het boek onverwachte reacties bij mij opriep. Bij het
lezen van de stukken uit de eerste twee groepen had ik grote bewondering voor
het gedetailleerde onderzoek dat hier tentoongespreid wordt. Samengenomen
verschaffen de bijdragen heel veel nieuw materiaal voor verdere discussie over
de vraag of er nou één of twee Nederlandse literaturen zijn. En toch merkte ik
na een poos een gevoel van weerstand bij mijzelf. Hoe kwam het dat ik op een
gegeven moment genoeg had van de grote vraag, of – erger misschien – er
onverschillig tegenover stond? Ik vroeg me af wat hier eigenlijk aan de hand
was en kwam tot de conclusie dat ik me vragen begon te stellen bij de enorme
belangstelling voor het probleem van ‘Een of twee Nederlandse literaturen?’ en
bij de behoefte om in ieder geval één Nederlandse literatuur af te bakenen. Ik
denk dat mijn onbehagen verbonden is met het feit dat ik in Engeland woon en
werk. Wij Engelsen piekeren nooit over de grenzen van de Engelse literatuur
omdat het allang duidelijk is dat dit geen vanzelfsprekende aangelegenheid is,
ten dele omdat het gebruik van de Engelse taal geen verband houdt met de
grenzen van het land. En hoewel wij gecanoniseerde auteurs hebben, is er
weinig interesse onder de Anglisten voor de canon of de geschiedenis van de
Engelse literatuur.
Mijn leesstemming sloeg om bij de aanblik van de titel van het derde onderdeel
van Een of twee Nederlandse literaturen?: ‘Schuivende velden. Het literaire
bedrijf in Nederland en Vlaanderen vanuit institutioneel perspectief’. Dit
onderdeel bevat een zestal bijdragen die de centrale vraag van een afstand
bekijken, een perspectief dat veel gemeen heeft met de positie van docenten
neerlandistiek die buiten het taalgebied werkzaam zijn. Het gebruik van een
veldtheoretisch kader en de aandacht voor systemen en instituties in deze
stukken zorgen ervoor dat de auteurs bewust voor een neutraal-kritische positie
buiten het literair gebeuren gekozen hebben. De eerste bijdrage in deze groep,
die van Dorleijn en De Geest, analyseert zowel de notie ‘Nederlandse literatuur’
als de vraag ‘Een of twee Nederlandse literaturen?’. Dit stuk laat duidelijk zien
dat de centrale vraag nog de sporen draagt van een ‘nationale (om niet te
zeggen, nationalistische) visie op literatuur’, dus in verband gebracht kan
worden met het benadrukken van een eigen identiteit. Het beleid van de Nederlandse
Taalunie, bijvoorbeeld, stuurt aan op een transnationale (ooit een Groot-
Nederlandse) versie van deze identiteit. Dat de veldtheorie geen sluitend
antwoord kan geven op de centrale vraag van het boek komt doordat preciezere
onderzoeksvragen gesteld moeten worden, aldus Dorleijn en De Geest. Straks
kom ik nog op deze belangrijke bijdrage terug. Intussen wil ik iedereen
83