hoe werkt een gemeente - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

3. De organisatie van gemeenten
Er zijn dus veel verschillen tussen gemeenten onderling. Maar er zijn ook overeenkomsten. In elke
gemeente kom je een burgemeester, een raad en wethouders tegen. Dat brengt me bij het ’Huis van
Thorbecke’. Elke medewerker van een gemeentelijke organisatie moet er naar mijn mening de weg in
kennen! En hoewel de een voor zijn werk de plattegrond van dat huis gedetailleerder moet kennen dan de
ander, ook voor jou als P&O-er geldt dat je (tenminste) de hoofdwegen moet kennen.
In mijn inleiding gaf ik aan dat dit boekje geen lesboek is. Hierna volgt dan ook geen uitputtende
beschrijving van Thorbeckes’ bouwwerk en de verbouwingen die het inmiddels heeft ondergaan. Voor
degenen die daar belangstelling voor hebben, zijn talloze andere bronnen beschikbaar. Maar let op! Niet
voor niets signaleerde de Raad van State nog in 2006: ’Om tot een gezamenlijke aanpak van
maatschappelijke vraagstukken te komen en het algemeen belang te dienen is een gedeelde kennis van ons
stelsel van het openbaar bestuur onmisbaar, zeker waar het de meest basale uitgangspunten betreft’. De
Raad van State richtte zich daarbij niet alleen tot bestuurders. Ook ambtenaren moeten zich dit citaat
ernstig aantrekken. Ook zij zetten zich in voor de aanpak van maatschappelijke problemen en dienen het
algemeen belang.
Ik beperk me hierna hier tot de ruimten in het huis van Thorbecke die je moet kennen om het functioneren
van een gemeentelijke overheid (enigszins) te doorgronden.
De Grondwet
De Grondwet is het belangrijkste staatsdocument van Nederland. De Grondwet bevat de fundamentele
regels voor onze staatsinrichting en legt ook de grondrechten van de burgers vast. Het is de hoogste
nationale wet voor de Nederlandse staat. Alle andere wetten moeten de bepalingen van de Grondwet in
acht nemen. In de loop van haar geschiedenis is de Grondwet meerdere malen gewijzigd. Een belangrijke
grondwetsherziening vond plaats in 1848 onder de staatsman Thorbecke.
Aan de herziening van 1848 gingen overigens geen dramatische zaken als oorlog, afscheiding of crisis in
Nederland vooraf. Aan de orde was een min of meer 'vreedzame revolutie’. In maart 1848 brak in
Duitsland en Frankrijk wel een echte revolutie uit. De commotie in Nederland beperkte zich, vooral in
Amsterdam en Den Haag, tot wat relletjes. Die hadden niet zozeer met de Grondwet te maken, maar meer
met de slechte economische toestand en armoede. Toch schrok Koning Willem II en meende dat de
Grondwet fundamenteel herzien moest worden. Al was het maar om te voorkomen dat ook in Nederland
de strijd echt los zou barsten. Op 17 maart 1848 werd een grondwetscommissie benoemd onder
voorzitterschap van Johan Rudolf Thorbecke.
De Grondwetsherziening van 1848 biedt de basis voor ons huidige stelsel van parlementaire democratie.
De macht van de koning werd ingeperkt. De koning was niet langer verantwoordelijk voor het beleid,
maar de ministers. De Tweede Kamer kreeg meer invloed en werd vanaf toen rechtstreeks gekozen. Op 3
november 1848 werd de nieuwe Grondwet afgekondigd.
De Grondwet uit 1848 is de basis voor ons huidige bestuurlijke stelsel. De bevoegdheden van Koning,
Staten-Generaal, Provincies en Gemeenten vinden we in deze versie van de Grondwet terug en in grote
lijnen geldt die verticale spreiding van macht nog steeds. Vandaar dat de bestuurlijke inrichting van
Nederland ook wel het ’Huis van Thorbecke’ wordt genoemd.
Hoofdstuk 1 van de huidige Grondwet regelt de grondrechten. De hoofdstukken 2 tot en met 6 hebben
betrekking op de organisatie van de rijksoverheid (de centrale overheid). In hoofdstuk 7 van de Grondwet
8