hoe werkt een gemeente - Vereniging van Nederlandse Gemeenten

komen de lagere overheden, ook wel decentrale overheden genoemd, aan de orde. De artikelen 123 tot en
met 132 van hoofdstuk 7 van de Grondwet zijn gericht op de organisatie waar jij werkzaam bent: de
gemeente, één van de verdiepingen van het huis van Thorbecke.
Een voorbeeld van het belang van de grondwettelijke bepalingen met betrekking tot gemeenten is artikel
124. Daarin is, samengevat, vastgelegd dat gemeenten twee hoofdtaken te vervullen hebben. De regeling
en het bestuur van hun huishouding, ook wel autonomie genoemd, en uitvoering geven aan opdrachten
van andere overheden, ook wel medebewind genoemd.
De Gemeentewet en de komst van het duale stelsel
Het kader dat hoofdstuk 7 van de Grondwet biedt voor de organisatie, bevoegdheden en het functioneren
van gemeenten is uitgewerkt de Gemeentewet. Ook die wet uit 1851 is afkomstig van Thorbecke. Na 1851
is de Gemeentewet een behoorlijk aantal malen gewijzigd.
Een van de belangrijkste beginselen die in de Gemeentewet is vastgelegd is het zogeheten
decentralisatiebeginsel. Dat beginsel houdt in dat de uitvoering van landelijke overheidstaken wordt
opgedragen aan de bestuurslaag die het dichtst bij de burger staat. En inderdaad: dat is de
overheidsorganisatie waarin jij werkzaam bent.
Een belangrijke wijziging van de Gemeentewet dateert uit 1994. Toen werd het primaat van de raad
verstrekt. De meest ingrijpende wijziging van de Gemeentewet echter dateert van 2002 en is een gevolg
van de komst van de Wet dualisering gemeentebestuur. Die wet leidde tot een stevige verbouwing van de
gemeentelijke verdieping van het Huis van Thorbecke. Zonder overdrijving is dit een ware breuk met het
verleden. Het bleef niet bij het vervangen van het behang, wat nieuwe vloerbedekking en een nieuw likje
verf. Er werden fundamentele veranderingen doorgevoerd.
Er werd in 2002 afscheid genomen van de monistische verhoudingen tussen gemeenteraad en college van
burgemeester en wethouders. In die verhouding was de grondwettelijke positie van de raad als hoofd van
de gemeente uitgangspunt. Op basis daarvan gold als hoofdregel, dat de raad zowel de regelgevende
bevoegdheid als de bestuursbevoegdheid had en daarmee dus beleidsbepalend was. Het college beschikte
’slechts’ over die bevoegdheden op grond van expliciete delegatie door de raad of wanneer een
medebewindswet zo’n bevoegdheid uitdrukkelijk aan het college toekende. Binnen de monistische
verhoudingen had het college een van de raad afgeleide en daarmee feitelijk aan de raad ondergeschikte,
positie. Die verhouding was ook terug te vinden in de Gemeentewet. Daarvan drie voorbeelden:
o Wethouders werden door en uit de raad gekozen. Maar wethouders bleven na hun verkiezing ook lid
van de raad. College en raad waren in de persoon van de wethouder dus niet gescheiden.
o Het college had als hoofdtaak de voorbereiding en uitvoering van besluiten van de raad. Aan die taak
van het college lag een vertrouwensrelatie tussen raad en college ten grondslag.
o Het sluitstuk van die vertrouwensrelatie was de bevoegdheid van de raad om een wethouder die het
vertrouwen niet meer had te ontslaan.
Hoe anders kwam de gemeentelijke wereld er als gevolg van de Wet dualisering gemeentebestuur uit te
zien.
Aan de Wet dualisering gemeentebestuur lag het werk ten grondslag van de Commissie Elzinga. Een
naam om te onthouden. Elzinga en de zijnen signaleerden onder meer dat raad en college zich in de
praktijk steeds dualistischer waren gaan gedragen. Het college werd steeds meer ’besturend’ en de raad
steeds meer ’controlerend’. De verschillende posities van wethouders en raadsleden waren daardoor, niet
in de laatste plaats voor burgers, steeds onduidelijker geworden.
9