<strong>Dagboek</strong> Krijgsgevang<strong>en</strong>schap vanaf 15 mei 1942 tot 31 mei 1945.Vrijdag 15-5-1942.Na de jong<strong>en</strong>s naar school te hebb<strong>en</strong> gebracht <strong>en</strong> afscheid te hebb<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van Zus <strong>en</strong> de beide kle<strong>in</strong>tjes,vertrokk<strong>en</strong> om 9.30 naar Ass<strong>en</strong>. Ontmoet <strong>in</strong> de tre<strong>in</strong> Tielrooy, bij wie ik <strong>in</strong> Ass<strong>en</strong> zal lunch<strong>en</strong>. Heb de nodige bagagebij mij. Alie zorgt voor e<strong>en</strong> fl<strong>in</strong>ke lunch (voorlopig de laatste !) <strong>en</strong> om 14.00 meld<strong>en</strong> we ons, met <strong>en</strong>ige honderd<strong>en</strong>ander<strong>en</strong>, <strong>in</strong> de Frieslandkazerne. De meest<strong>en</strong> onbewust van hetge<strong>en</strong> ons bov<strong>en</strong> het hoofd hangt, maar ik heb e<strong>en</strong>kwaad vermoed<strong>en</strong>. Appèl. N.S.B.-ers krijg<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e kaart <strong>en</strong> verdwijn<strong>en</strong>, waar onder Lars de Liefde, door onsg<strong>en</strong>egeerd. Daarna voorlez<strong>in</strong>g besluit van de Führer, dat de gunst om op erewoord vrij rond te lop<strong>en</strong>, is <strong>in</strong>getrokk<strong>en</strong>.Transport naar Duitsland staat gereed. We zitt<strong>en</strong> <strong>in</strong> de val !Bagage van Klaas (Tielrooy) <strong>en</strong> mij wordt gebracht (ik had deze bij Tielrooy voorlopig achtergelat<strong>en</strong>). Inlever<strong>en</strong>van geld, papier<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. die naar huis zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezond<strong>en</strong>. Krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fl<strong>in</strong>ke portie erwt<strong>en</strong>soep.Lev<strong>en</strong>smiddel<strong>en</strong> voor drie dag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgereikt. Overvloedig. Inmiddels vele ur<strong>en</strong> verstrek<strong>en</strong>.Te 20.00 onder grote publieke belangstell<strong>in</strong>g met buss<strong>en</strong> naar het station, natuurlijk onder zware bewak<strong>in</strong>g. Snelover Gron<strong>in</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nieuwe Schans naar Duitsland. Geleider is Hauptmann Stirach, die uit Neur<strong>en</strong>berg zou zijngekom<strong>en</strong>, blijk<strong>en</strong>s “Zettel” op zijn koffer. Officieel niets bek<strong>en</strong>d omtr<strong>en</strong>t onze bestemm<strong>in</strong>g. Rijd<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de avondDuitsland b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> stopp<strong>en</strong> op station Leer, waar we <strong>in</strong> de tre<strong>in</strong> de nacht doorbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Verwarm<strong>in</strong>g is aan, dochv<strong>en</strong>sters potdicht. Hoewel aan stations water werd verstrekt, lijd<strong>en</strong> we door de warmte zeer onder de dorst. Heb vanmijn veldfles veel plezier, ook mijn coupég<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>.Blijv<strong>en</strong> gehele nacht te Leer staan. Van nachtrust komt niets. Smoorheet <strong>en</strong> steeds “F<strong>en</strong>ster zu !” Te 3.00 vertrek, naveel heibel erg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> verme<strong>en</strong>de ontvlucht<strong>in</strong>g. Tre<strong>in</strong>reis langs L<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Mooi weer. In Rhe<strong>in</strong>e kamillethee. LangsMunster <strong>en</strong> rond het Ruhrgebied. In de verte vermoedelijk Keul<strong>en</strong>. Veel ballonversperr<strong>in</strong>g<strong>en</strong>. Gerucht: Mussert aande reger<strong>in</strong>g.Rijd<strong>en</strong> gehele nacht door. Praktisch ge<strong>en</strong> nachtrust. Allerlei stations. Te 7.00 aankomst te Neur<strong>en</strong>berg-Westplatz.Uitgelad<strong>en</strong> bij Langwasser, bij het bek<strong>en</strong>de Marzfeld. Oflag z.b.V.no. XIII B. (zu besonder<strong>en</strong> Verfugung). Tijdelijk<strong>in</strong> t<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met wat houtwol ondergebracht. Koud weer. Reg<strong>en</strong>bui<strong>en</strong>. Ontvang<strong>en</strong> kom <strong>en</strong> lepel. Daarna, teg<strong>en</strong> deavond <strong>in</strong> hout<strong>en</strong> barakk<strong>en</strong>. Vloer bedekt met e<strong>en</strong> dikke laag vuil. Ge<strong>en</strong> bedd<strong>en</strong>zakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> lak<strong>en</strong>s. Voel mebepaald down. Moet<strong>en</strong> we daar<strong>in</strong> lev<strong>en</strong> ? M<strong>en</strong> spreekt van wandluiz<strong>en</strong>. Kan best. Slaap echter als e<strong>en</strong> roos, allicht.(latere toevoeg<strong>in</strong>g)Reisroute: Leer, Pap<strong>en</strong>burg, Asserdorf, Kleise, Lath<strong>en</strong>, Mepp<strong>en</strong>, Salzburg, Rhe<strong>in</strong>e, Grev<strong>en</strong>, Münster, R<strong>in</strong>kerode,Hamm, Schwerte a/d Ruhr, Hald<strong>en</strong>, Werdahl, Platt<strong>en</strong>berg, Alt<strong>en</strong>hund<strong>en</strong>, Wald<strong>en</strong>dau, Riedersdorf, Hg<strong>en</strong>, Dill<strong>en</strong>bug,Aslar, Wetzlar, Butzbach, Bad Nauheim, Friedberg, Aschaff<strong>en</strong>burg, Wurzburg, Furth, Neur<strong>en</strong>berg.Onderweg werd onze tre<strong>in</strong> (Ass<strong>en</strong>) sam<strong>en</strong>gekoppeld met ander detachem<strong>en</strong>t (Bussum) <strong>en</strong> bij aankomst <strong>in</strong>Langwasser stond<strong>en</strong> reeds eerder aangekom<strong>en</strong> kamerad<strong>en</strong> (De Hoog (Roermond), Sivré (Breda), Ab Stout (Breda),<strong>en</strong>z.) aan de andere zijde van het prikkelraad ter verwelkom<strong>in</strong>g gereed.Tek<strong>en</strong><strong>in</strong>g: schets complex Langwasser.Maandag 18-5-1942.Geteld. Meer gedrild. “Ekelige Dreckhunde !” voegt e<strong>en</strong> woed<strong>en</strong>de onderofficier ons vanuit het Servischekrijgsgevang<strong>en</strong>kamp toe. Weet hij wie wij zijn ? D<strong>en</strong>kt zeker aan misdadigers. Op gek late tijd slecht warm et<strong>en</strong> <strong>en</strong>
nog ge<strong>en</strong> brood. Onze eig<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de keuk<strong>en</strong> ter hand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Bravo ! Aanpakk<strong>en</strong>. Verbeter<strong>in</strong>gtoegezegd. Ontvang<strong>en</strong> 2 dek<strong>en</strong>s <strong>en</strong> 1 handdoek.D<strong>in</strong>sdag 19-5-1942.Geteld. Standje ontvang<strong>en</strong> op appèl weg<strong>en</strong>s onmilitair gedrag. Ge<strong>en</strong> wonder bij Hollandse beroepsofficier<strong>en</strong>. Altijdmijn gerief: ongediscipl<strong>in</strong>eerdheid. Afgemarcheerd voor <strong>in</strong>lever<strong>in</strong>g van papier<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. Krijg gef. Nr. 30105.opnieuw <strong>in</strong>gedeeld <strong>en</strong> <strong>in</strong> andere barak (Blok I, Barak 5) gelegerd. Ontvang<strong>en</strong> kraakheldere bedzak <strong>en</strong> kuss<strong>en</strong>sloop.Doet me goed <strong>en</strong> geeft wat vertrouw<strong>en</strong>. Laat warm et<strong>en</strong>.Wo<strong>en</strong>sdag 20-5-1942.Geteld. Nem<strong>en</strong> zelf organisatie leger<strong>in</strong>g op ons. Barak (100 man) als e<strong>en</strong>heid. Verstrekk<strong>in</strong>g van zeer soberemaaltijd<strong>en</strong> gaat geregelder. Barak grondig schoongemaakt <strong>en</strong> beter <strong>in</strong>gericht. Niet ongezellig zo. MajoorMall<strong>in</strong>ckrodt (Kgf. 30007) barakcommandant 1 ). G<strong>en</strong>eraal Nauta Pieter (Kgf 30442) blokcommandant. AdmiraalSchröder (B. Schreuders, Kgf. 30441) kampcommandant. Voor het eerst boter.Donderdag 21-5-1941.Sterkte <strong>in</strong> barak verm<strong>in</strong>derd tot 67 man. Meer ruimte. Andere <strong>in</strong>del<strong>in</strong>g. Acht “tafels” gevormd. Kaart<strong>en</strong> <strong>in</strong>gevuldmet allerlei gegev<strong>en</strong>s. V<strong>in</strong>gerafdrukk<strong>en</strong>. N.S.B.-ers (die zijn er ook nog <strong>en</strong>kele) afzonderlijk ondervraagd. Opgavegep<strong>en</strong>sioneerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> officier<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> de 55 jaar. Toestand wordt gaandeweg normaal. Appèls gaan vlotter. 2 )Vrijdag 22-5-1942.Weer kouder. Reg<strong>en</strong>. Vervel<strong>in</strong>g. Ge<strong>en</strong> boek<strong>en</strong> of spel<strong>en</strong>. Maaltijd<strong>en</strong> we<strong>in</strong>ig voedzaam. Hoeveelheid veel te ger<strong>in</strong>g.Vandaag iets beter. Eerste week krijgsgevang<strong>en</strong>schap.Zaterdag 23-5-1942.Bezoek<strong>en</strong> over <strong>en</strong> weer. Spreek talloze k<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>. Koud weer. Reg<strong>en</strong>bui<strong>en</strong>.P<strong>in</strong>ksterzondag 24-5-1942.Koud weer. Reg<strong>en</strong>bui<strong>en</strong>. Godsdi<strong>en</strong>stoef<strong>en</strong><strong>in</strong>g <strong>in</strong> op<strong>en</strong> lucht onder kolonel (de) Barabbas (Barbas Kgf. 30648).Verloot e<strong>en</strong> sigaar ter er<strong>en</strong> van de feestdag.Maandag 25-5-1942.Mooi, doch fris weer. Kamp biedt we<strong>in</strong>ig uitzicht op omgev<strong>in</strong>g. Grasveld<strong>en</strong>, vol met kampeergeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> voor dePartij. In de verte boss<strong>en</strong> met monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. van het Marzfeld. Met goed weer kan m<strong>en</strong> gezellig teg<strong>en</strong> debarakk<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>, kijk<strong>en</strong>d naar passage op de “boulevard” <strong>en</strong> kampweg. Deze morg<strong>en</strong> passeerd<strong>en</strong> de eerste auto’s metkoffers uit Holland. De meeste her<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> niets bij zich: ge<strong>en</strong> tand<strong>en</strong>borstel, ge<strong>en</strong> kam, ge<strong>en</strong> scheergereedschap.Niets te rok<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong>.To<strong>en</strong> ik op reis g<strong>in</strong>g had ik e<strong>en</strong> ½ pond tabak, e<strong>en</strong> 15 sigar<strong>en</strong> <strong>en</strong> 4 doz<strong>en</strong> sigarett<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Daarvan heeft dehalve barak zowat gerookt. Man kan niet alle<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> rok<strong>en</strong> als niemand iets heeft. Groot was mijn teleurstell<strong>in</strong>gto<strong>en</strong> ik hed<strong>en</strong> bemerkte, dat 3 van mijn sigar<strong>en</strong> uit mijn koffer gestol<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Ook was m<strong>en</strong> aan mijn restje tabakgeweest. De verontwaardig<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de barak was groot.D<strong>in</strong>sdag 26-5-1942.Zelfde weer. Buigtang van de Servische werklui zoek. Extra appèl (15.00-17.00) <strong>en</strong> onderzoek. Niets gevond<strong>en</strong>.M<strong>en</strong> snakt naar de koffers.Wo<strong>en</strong>sdag 27-5-1942.Mooi weer. Nog ge<strong>en</strong> uitreik<strong>in</strong>g der koffers. Behalve allerlei onontbeerlijke d<strong>in</strong>g<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> daar<strong>in</strong> vermoedelijk ookvoedsel <strong>en</strong> rookartikel<strong>en</strong>.Donderdag 28-5-1942.Mooi weer. “Ass<strong>en</strong>” zal beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong> met ontvang<strong>en</strong> der koffers, maar de papier<strong>en</strong> zakk<strong>en</strong> (Tut<strong>en</strong>), waar<strong>in</strong> onzeburgerkled<strong>in</strong>g naar Holland zal word<strong>en</strong> gezond<strong>en</strong>, zijn er nog niet.Dreigem<strong>en</strong>t sam<strong>en</strong>voeg<strong>in</strong>g Blok II <strong>en</strong> Blok I weg<strong>en</strong>s contact met de Serv<strong>en</strong> (officier<strong>en</strong>) van Blok III. M<strong>en</strong> gooitelkaar over <strong>en</strong> weer gesch<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> briefjes toe.Vrijdag 29-5-1942.1 Volg<strong>en</strong>s 2.13.98 <strong>in</strong>v. 84. Was Nauta Pieter blokoudste van Blok 1. Mall<strong>in</strong>ckrodt was barakchef van Blok 1, barak.5. Vice-Admiraal B.Schreuders was kampoudste van beide kamp<strong>en</strong>.2 Het is opmerkelijk dat het overlijd<strong>en</strong> van Luit<strong>en</strong>ant kolonel Smit (Kgf. 31881) door <strong>Kokje</strong> niet is vermeld.
- Page 7 and 8: Jonkers, JanKgf. 30530, Stanislau k
- Page 9: Sutherland, J.G. Kgf. 31752, Stanis
- Page 13 and 14: Regenachtig. Aardappeljassen, thans
- Page 15 and 16: Vrijdag 03-7-1942.Kaart van Jaapje
- Page 17: Huwelijksfoto van 28-7-1925 van M.P
- Page 20 and 21: Van Paczkow naar Auschitz03-8-1942:
- Page 22 and 23: Blok II is dus afzonderlijk van Blo
- Page 24: Brief van Zus 25-7-1942 en van Tine
- Page 27 and 28: ’s Nachts om 02.00 luchtalarm ! K
- Page 29 and 30: (latere toevoeging) Overdenking.Sch
- Page 31 and 32: (weinig). De aardappelen van gister
- Page 33 and 34: Maandag 2-11-1942.Goed weer. Aanvan
- Page 35 and 36: Eén maaltijd. Om 12.00 eigen bruin
- Page 37 and 38: met muziek ziet men hier en daar ee
- Page 39 and 40: Kapitein B.F.G. de Hosson (Kgf. 300
- Page 41 and 42: Twee van de vier lampen weggehaald.
- Page 43 and 44: Donderdag 11-2-1943.Betrokken. Geen
- Page 45 and 46: Woensdag 24-2-1943.Betrokken. Straf
- Page 47 and 48: ondgezworven, contact hadden gehad
- Page 49 and 50: Zelfde weer. Boekhoudles. Lemberger
- Page 51 and 52: Betrokken, later regen. Druk corvé
- Page 53 and 54: Schillerslied.Ik schil aan een pil
- Page 55 and 56: Donderdag 3-6-1943.Hemelvaartsdag.
- Page 57 and 58: Dinsdag 22-6-1943.Langste dag. Mooi
- Page 59 and 60: Maandag 12-7-1943.Opklarend. Vannac
- Page 61 and 62:
tegengesproken, bevestigd, enz. In
- Page 63 and 64:
ontluisd, ondanks stemmenverhouding
- Page 65 and 66:
overvloedig nuttigen van tomaten. M
- Page 67 and 68:
Waarheen gaar de mensheid als gehee
- Page 69 and 70:
Zelfde weer. Pakje nummer 53: koek,
- Page 71 and 72:
Zelfde mistige weer. Muis nummer 13
- Page 73 and 74:
Zelfde weer. Brief van Zus van 1-11
- Page 75 and 76:
Zaterdag 11-12-1943.Twee briefkaart
- Page 77 and 78:
Natte boel. Pakje nummer 70 van 20-
- Page 79 and 80:
Spreek Klaas (Tielrooy) en Langenha
- Page 81 and 82:
Goed weer. Later regen. Middag: rap
- Page 83 and 84:
Kapitein A.P. Berlijn (Kgf. 2954) o
- Page 85 and 86:
Traktaties bij de koffie van de jar
- Page 87 and 88:
Maandag 20-3-1944.Somber, fijne jac
- Page 89 and 90:
Zaterdag 8-4-1944.Zelfde weer, zach
- Page 91 and 92:
Koude, harde wind. Briefkaart van Z
- Page 93 and 94:
Prachtig weer, Appelen in bloei. Ke
- Page 95 and 96:
Wisselende bewolking. Regen. Tijden
- Page 97 and 98:
Schitterende morgen. Slecht geslape
- Page 99 and 100:
Zondag 30-7-1944.Goed weer. Kerk. M
- Page 101 and 102:
Pracht weer. Kaart van Maarten van
- Page 103 and 104:
Dinsdag 19-9-1944.Zelfde weer. Plaa
- Page 105 and 106:
Maandag 16-10-1944.Opklarend. Wande
- Page 107 and 108:
Dinsdag 14-11-1944.Nachtvorst. Onze
- Page 109 and 110:
Woensdag 13-12-1944.Slik. Plaatjesa
- Page 111 and 112:
Sneeuw en ijzel. Wandel. Middag: st
- Page 113 and 114:
Donderdag 8-2-1945.Zon. Wandel. Mid
- Page 115 and 116:
Zaterdag 3-3-1945.Zon. Sneeuwjacht.
- Page 117 and 118:
Slechte nacht. Vang negen wandluize
- Page 119 and 120:
In vroege morgen hevig trommelvuur
- Page 121 and 122:
De “torpedo Versuchsanstalt” op
- Page 123 and 124:
Uitslag 7-2. Kamp commandant krijgt
- Page 125:
De Hinterste MühleMaandag 21-5-194
- Page 128:
Onze truck is een braaf oud beestje
Change language