Buiten de Orde 2010 lente

uiten de orde lente 2010
respect af. Van hun mannelijke collega’s en strijdmakkers. Van de
vrouwen binnen en buiten de arbeidersbeweging in het land. Van
het progressieve publiek. De positie en rol van de vrouwen in het
verzet mag desondanks tot nu toe dan wel ten onrechte onvoldoende
benadrukt zijn, toch staat één gegeven met zekerheid
vast. De vrouwen vormden onmiskenbaar een degelijk, actief,
prominent en integraal onderdeel van de Tekel-strijd, en wel op
alle aspecten . Sterker nog. Als de eerste fase van het verzet
bekroond is met een deeloverwinning van de Tekel-arbeiders,
dan is ook dat onmiskenbaar en in belangrijke mate mede te danken
aan de significante inzet en bijdrage van de Tekel-vrouwen.
Deze significantie is van dien aard dat er met gemak gesteld kan
worden dat de Tekel-strijd zonder de inzet en bijdrage van de
vrouwen, wellicht niet zo succesvol en vruchtbaar verlopen zou
zijn als dat nu wel het geval is.
Betekenis en belang van Tekel voor de vrouwen
Aan de inname van zulk een belangrijke positie en vervulling van
zo’n vitale rol door de vrouwen in het verzet liggen belangrijke
redenen ten grondslag. Deze positie en rol van de vrouwen vallen
direct terug te voeren tot de betekenis die het bedrijf Tekel
voor hen had en tot het grote belang dat zij bij het bedrijf hadden,
onder andere vanwege het publieke karakter ervan. Het hier
volgende licht die betekenis en dat belang nader toe.
Het productieproces in de tabaksdivisie van Tekel bestond uit
drie fases. Allereerst de fase van opslag van tabak die van tabakboeren
werd afgenomen. Vervolgens de fase van de scheiding van
tabak naar kwaliteit in de tabaksverwerkingsateliers. En ten slotte
de fase van het gebruik van gescheiden tabak voor sigarettenproductie
in sigarettenfabrieken. De tabaksverwerkingsateliers en
sigarettenproductiefabrieken waren vanaf de oprichting van Tekel
de bedrijfsonderdelen waar de meeste vrouwen tewerkgesteld
werden. Er werkten vooral ongeschoolde en zelfs ongeletterde
vrouwen uit dorpen en andere vestigingsplaatsen in de omgeving
waarin de ateliers en fabrieken zich bevonden. Deze vrouwen
werden op basis van seizoenscontracten of tijdelijke overeenkomsten
in dienst genomen. Toch genoten zij alle sociale rechten
en omdat Tekel in de periode vóór het jaar 2000 veel en veel meer
tabak inkocht dan in de periode ná 2000 werd het werk van de
scheiding van tabak over het hele jaar gespreid. Hierdoor konden
de vrouwen het hele jaar door aan het werk blijven.
In die periode werkten er in totaal zo’n 70.000 arbeiders bij Tekel,
waaronder 20.000 vrouwen. Deze arbeiders waren lid van een
vakbond en hadden een CAO. Ondanks dat hun lonen onder het
bestaansminimum lagen, waren die toch hoger dan het landelijke
gemiddelde, omdat het om een bedrijf in de publieke sector ging.
Dat maakte de sociale positie en status van de vrouwen relatief
sterker. Deze vrouwen hadden dankzij Tekel een betaalde en relatief
consistente baan. De partners van deze vrouwen waren veelal
boeren of hadden geen werk. Daarom vormden de lonen van de
vrouwen het enige regelmatige inkomen van de gezinnen. Deze
positie gaf de vrouwen macht, status en bovendien de mogelijkheid
zich te bevrijden van de semi-feodale verhoudingen in hun
sociale omgeving.
Het bedrijf Tekel vormde voor de vrouwen meer dan een werkomgeving
waarin zij aan het maatschappelijke productieproces
konden deelnemen en derhalve maatschappelijke waardering
konden afdwingen. Het was ook een omgeving waarin zij zich
verder konden socialiseren en ontwikkelen, een omgeving waarin
zij zich konden uiten en zich laten gelden en bovendien een
omgeving waarin zij zich als individuen, vrouwen, arbeidsters en
burgers konden emanciperen. Dankzij Tekel hebben zij aanleiding
gevonden om zich te organiseren. Zij hebben door de jaren heen
ook binnen hun vakbonden een belangrijke positie weten in te
nemen. Een relatief groot aantal Tekel-vrouwen is vakbondslid en
bovendien actief. Hun aandeel in de bestuurlijke vertegenwoordiging
binnen de vakbonden is ook relatief groot.
De door het neoliberalisme ingegeven privatisering van Tekel
heeft geleid tot de liquidatie en beëindiging van de werkgelegenheid
van de vrouwen en van hun mogelijkheid tot maatschappelijke
arbeidsdeelname. De opheffing van hun inkomens- en
bestaansbronnen alsmede de oplossing van hun emancipatieomgeving
gingen nauw met die liquidatie gepaard. De verkwanseling
van Tekel aan buitenlandse ondernemingen vormde een frontale
aanslag op de levens van alle Tekel-arbeiders en hun gezinnen en
de levens van honderdduizenden tabakboeren en hun gezinnen.
Maar de privatiseringsdrift van de reactionaire en seksistische
AKP-regering heeft vooral de Tekel-vrouwen diep en des te pijnlijker
geraakt. Daarom hebben ook de vrouwen zich strijdbaar en
krachtig tegen deze neoliberalistische verwoesting opgesteld en
is het niet raar dat hun positie in het Tekel-verzet stevig en hun
rol prominent was.
Invloed Tekel-vrouwen op arbeidersbeweging
Het Tekel-verzet dat gedurende 87 dagen in de hoofdstad Ankara
plaatsvond, had op de gehele arbeidersbeweging in Turkije een
mobiliserend effect. De Tekel-arbeiders hebben de optie van het
frontale en onverzoenlijke verzet tegen de neoliberale agressors
en hun medeschuldigen geactualiseerd en toegepast. Zij hebben
ook feitelijk bewezen dat deze optie goed is voor het behalen
van concrete resultaten. Deze houding wekte grote bewondering
onder de onderdrukte volkslagen en fungeerde als een uitstekend
voorbeeld voor zeer grote delen van Turkije’s arbeidersklasse.
Dat is onder andere gebleken uit het feit dat miljoenen arbeiders
positief gevolg hebben gegeven aan de oproep van de vakbonden
32