MİLLİ FOLKLOR 53. Sayı (Pdf)

More documents

Recommendations

Info

KLÂS‹K TÜRK fi‹‹R‹NDE GÜNEfi TUTULMASI VE BUNUNLA ‹LG‹L‹ ‹NANIfi VE ÂDETLER Solar Eclipse in the Classical Turkish Poetry and, the Believes and the Traditions About the Solar Eclipse in the Turkish Folklore Éclipse solaire dans la poésie classique-turque et croyances et traditions concernant l'éclipe solaire Girifl Klâsik Türk edebiyat›na yönelik suçlamalar›n baflta gelenlerinden biri, bu edebiyat›n halktan tamamen kopuk bir yüksek zümre edebiyat› oldu¤u hususundad›r. Hem bu iddian›n sahiplerinin, hem de bu görüflün muar›zlar›n›n ortaya koyduklar› gerekçeler olmufltur. Esasen bu tart›flmalar ülkemizde ilmî ve edebî merkezli olmaktan çok siyasî bir mihver etraf›nda geliflmifltir. Bu yaz›n›n konusu, böyle bir meseleyi ele almak veya bu konuda bir taraf olarak deliller ileri sürmek de¤ildir. Ancak flu her hâlde herkesçe kabul edilir ki, bir edebiyat halktan ne derece uzak, genifl toplum kitlelerinden ne kadar kopuk olursa olsun, az veya çok, içinde bulundu¤u toplumun yaflant›s›n- Dr. M. Fatih KÖKSAL* ÖZET Klâsik Türk fliiri, yayg›n kanaatin aksine toplum hayat›ndan tamamen kopuk bir fliir de¤ildir. Divan flairleri de yer yer toplumun inan›fl, gelenek ve göreneklerini fliirlerine aksettirmifllerdir. Bu yaz›da insanlar›n öteden beri ilgisini çekmifl bir tabiat olay› olan günefl tutulmas› ve bununla ilgili inan›fl ve âdetlerin Divan flairlerimizce nas›l de¤erlendirildi¤i konusu ele al›nm›flt›r. Anahtar Kelimeler Klâsik Türk fiiiri, Divan Edebiyat›, Günefl Tutulmas›, Küsûf, ‹nan›fl ve Âdetler ABSTRACT Classical Turkish poem, in contrast with the common belief, is not completely irrelevant to the life. Divan poets, also, reflect the society’s beliefs, customs and traditions to their poems from time to time. This paper aims to analyze how the subject of solar eclipse, that is a natural evidence paid attention by the people from the old, and those beliefs and customs about the solar eclipse are carried out Divan poem. Key Words Classical Turkish Poem, Literature of Divan, Solar Eclipse, Beliefs and Traditions * Cumhuriyet Üniv. Fen-Ed. Fak. Türk Dili ve Ed. Böl. dan izler tafl›r. Divan fliirinde de bu tabiî gerçeklik kaç›n›lmaz olarak vâriddir. Sonuçta kendisi de toplumun bir bireyi olan Divan sanatkâr›, -elbette bir halk flairi kadar olmamakla birlikte- mensubu oldu¤u toplumun kültür ve medeniyet dairesinin inanç, görenek, âdet ve al›flkanl›klar›n› bir flekilde eserine yans›tm›flt›r. Bu yaz›n›n konusunu da, öteden beri insanlar›n› ilgisini çekmifl, çeflitli inan›fl, âdet ve kabullerle de¤erlendirilmifl bir tabiat olay› olan günefl tutulmas›n›n ve günefl tutulmas›yla ilgili inan›fl ve âdetlerin Divan fliirine yans›mas› oluflturmaktad›r. Günefl tutulmas›, ay›n belirli zamanlarda günefl ile dünya aras›na girerek günefl ›fl›nlar›n›n dünyan›n belli bir 114 Millî Folklor
Y›l: 14 Say›: 53 kesimine ulaflmas›n› engellemesi olay›d›r (Wiedemann 1996: 6/1117). K›sa bir müddet için gündüzün gece gibi kararmas›na yol açan bu astronomik olay halk aras›nda her zaman ilgi görmüfl, özellikle eski ça¤larda bu olay türlü flekillerde yorumlanm›fl ve bu yorumlar beraberinde bir tak›m inan›fl ve âdetleri getirmifltir. Bu inan›fl ve âdetler, Anadolu’da ve Türk dünyas›n›n muhtelif bölgelerinde kimi farkl›l›klarla bugün de varl›¤›n› sürdürmektedir. Divan fiiiri Metinlerinde Günefl Tutulmas› Günefl tutulmas› Divan fliirinde en çok Arapça “küsûf” kelimesiyle karfl›lanm›flt›r. Küsûf kadar yo¤un kullan›lmamakla birlikte, ayn› kökten gelen “güneflin ‘kesâfet’i, ‘münkesif’ olmas› ve ‘inkisâf’ etmesi” ibareleri de kullan›lm›flt›r. Lügat anlam› olarak “bir fleyin kesif olmas›, yo¤unlaflmas›” demek olan “küsûf” kelimesi Arapçada terim olarak olarak hem günefl tutulmas›n›, hem ay tutulmas›n› karfl›lamakla birlikte ilm-i nücûm (müneccimlik) ›st›lah› olarak günefl tutulmas›na küsûf, ay tutulmas›na husûf (veya ay›n “münhasif” olmas›, “inhisâf” etmesi) denilmifl ve ço¤unlukla da böyle kullan›lagelmifltir. Her iki tutulmaya da küsûf denildi¤i gibi günefl tutulmas›na husûf, ay tutulmas›na küsûf dendi¤i de variddir. Nitekim Gül ü Nevrûz mesnevisinde geçen (Delice 1995: 497) Var m›dur bir mihr kim bulmaz husûf Yâ ola bir meh ki ola bî-küsûf beytinde veya Nâilî-i Kadîm (ö. 1666) Divan›’nda yer alan (‹pekten 1970: 403) Subh› hurflîd-i ruhuñ hasret-kefl-i flâm eylesün Âfitâb› münhasif mâh› siyeh-fâm eylesün beytinde oldu¤u gibi edebî metinlerde de yer yer küsûf ile husûfun tam tersi anlamda kullan›ld›¤›na dair örnekler mevcuttur. Bu ibareler, bazen dinî ›st›lahta da yek di¤erinin yerine kullan›lm›flt›r (Meselâ bkz. Zeynüddîn Ahmed 1991: 3/312). Günefl, Divan fliirinde en çok sevgilinin yüzünün parlakl›¤› tavsif edilirken bir benzetme arac› olarak kullan›lm›flt›r 1 . Günefl gibi günefl tutulmas›n›n da ço¤unlukla sevgilinin yüzü ve yana¤›, nadiren de bütün vücudu ile ilgili teflbih ve istiareler yap›larak ifllendi¤ini görüyoruz. Günefl tutulmas›, “günefl”ten baflka Türkçe “gün”; Farsça “hurflîd”, “âfitâb”, “hur”; Arapça “mihr” ve “flems” kelimeleriyle de geçmektedir. Divan fliirinde günefl tutulmas›n›n genel olarak flu birkaç flekilde ifllendi¤ini görüyoruz: 2 1. Sevgilinin günefl gibi parlak yüzüne siyah saçlar› dökülünce yüz k›smen veya tamamen görünmez olur. Sevgilinin yüzünün parlakl›¤›n›n görünmez oluflu, günefl tutulmas› demektir. Ayn› flekilde yüzde koyu renkli “hat”lar›n (ayva tüylerinin) belirmesi de günefl tutulmas› olarak ifade edilir. Kimi fliirlerde de sevgilinin yüzünü herhangi bir fleyle (nikâb, perde, tutuk vs.) örtmesi günefl tutulmas›na benzetilmifltir. Bu örtülme / örtünme bazen bütün bir vücudun örtülmesi fleklinde olur ki, sevgili günefle eflde¤er oldu¤u için onun parlak vücudunun örtü sebebiyle görünmemesi de günefl tutulmas› demektir. Harîmî mahlas›yla fliirler yazan Sultan Korkud (1469?-1513?), “E¤er müneccim sevgilinin yüzünde misk saçan saç›n› görse, güneflin tutuldu¤una hükmederek takvimine kaydeder.” demektedir (K›l›ç 1996: 216): Gün tut›ld› diyü hükm ide yaza takvîmine Görse yüzinde müneccim zülf-i müflg-efflân›n› Ni¤bolulu Âhî (ö. 1517) de, afla¤›da- Millî Folklor 115
Page 1 and 2:
M ‹ L L Î F O L K L O R Üç Ayl
Page 3 and 4:
HAKEM KURULU Editorial Board/Comit
Page 5 and 6:
M‹T YOKSULLAfiMASI VE “BAYRAM D
Page 7 and 8:
Y›l: 14 Say›: 53 rulmamaktad›
Page 9 and 10:
Y›l: 14 Say›: 53 bilimsel bilgi
Page 11 and 12:
Y›l: 14 Say›: 53 bulunan kufl k
Page 13 and 14:
Y›l: 14 Say›: 53 n›na da¤›
Page 15 and 16:
Y›l: 14 Say›: 53 MAV‹: Duygus
Page 17 and 18:
Y›l: 14 Say›: 53 Çin bunlar›
Page 19 and 20:
Y›l: 14 Say›: 53 dir.Ecdatlar
Page 21 and 22:
Y›l: 14 Say›: 53 7.Nevruz bir b
Page 23 and 24:
XIX. YÜZYIL SONU OSMANLI BELGELER
Page 25 and 26:
Nevruz gelene¤i Türk halklar›nd
Page 27 and 28:
DESTAN ARAfiTIRMA ve ‹NCELEMELER
Page 29 and 30:
Y›l: 14 Say›: 53 baflka nokta o
Page 31 and 32:
Y›l: 14 Say›: 53 muhteva, anlat
Page 33 and 34:
Y›l: 14 Say›: 53 tan” veya
Page 35 and 36:
Y›l: 14 Say›: 53 bano¤lu 2000:
Page 37 and 38:
Y›l: 14 Say›: 53 Âfl›klar de
Page 39 and 40:
TÜRK ANLATIM VE GÖSTER‹M GELENE
Page 41 and 42:
Y›l: 14 Say›: 53 Özetle belirt
Page 43 and 44:
Y›l: 14 Say›: 53 Sonuç olarak
Page 45 and 46:
Y›l: 14 Say›: 53 kara Radyosu y
Page 47 and 48:
Y›l: 14 Say›: 53 yaflayan sevim
Page 49 and 50:
Y›l: 14 Say›: 53 içeren söz k
Page 51 and 52:
Y›l: 14 Say›: 53 anlat›-göst
Page 53 and 54:
Y›l: 14 Say›: 53 güne garfl›
Page 55 and 56:
Y›l: 14 Say›: 53 nik kültür o
Page 57 and 58:
Y›l: 14 Say›: 53 hofl geldiniz
Page 59 and 60:
Y›l: 14 Say›: 53 Millî Folklor
Page 61 and 62:
Y›l: 14 Say›: 53 Millî Folklor
Page 63 and 64: Y›l: 14 Say›: 53 Millî Folklor
Page 67 and 68: Y›l: 14 Say›: 53 l› söylenen
Page 69 and 70: Y›l: 14 Say›: 53 erke¤in ç›
Page 71 and 72: TÜRK‹YE'YE YERLEfiEN AFGAN‹STA
Page 73 and 74: Y›l: 14 Say›: 53 fiiyirbay fliy
Page 75 and 76: Y›l: 14 Say›: 53 (Bir adama bef
Page 77 and 78: Y›l: 14 Say›: 53 (Makal da takp
Page 79 and 80: Y›l: 14 Say›: 53 melleri Sovyet
Page 81 and 82: Y›l: 14 Say›: 53 Destanda ise n
Page 83 and 84: Y›l: 14 Say›: 53 sanatkârlara
Page 85 and 86: Y›l: 14 Say›: 53 Manasç›lar
Page 87 and 88: Y›l: 14 Say›: 53 may, Serabad,
Page 89 and 90: Y›l: 14 Say›: 53 1868 y›l›n
Page 91 and 92: Y›l: 14 Say›: 53 Bunlardan Arzi
Page 93 and 94: Y›l: 14 Say›: 53 Aral›k 1989,
Page 95 and 96: Y›l: 14 Say›: 53 dir: “1929 y
Page 97 and 98: Y›l: 14 Say›: 53 (KKK), “siga
Page 99 and 100: Y›l: 14 Say›: 53 lece¤imiz ola
Page 101 and 102: Y›l: 14 Say›: 53 almaman›n b
Page 103 and 104: Y›l: 14 Say›: 53 dir. Faaliyetl
Page 105 and 106: Y›l: 14 Say›: 53 baba miras›
Page 107 and 108: Y›l: 14 Say›: 53 heleri vard›
Page 109 and 110: Y›l: 14 Say›: 53 Hayrân ve mes
Page 111 and 112: Y›l: 14 Say›: 53 yordun...” B
Page 113: Y›l: 14 Say›: 53 cesinde zaman
Page 117 and 118: Y›l: 14 Say›: 53 med Bey (ö. 1
Page 119 and 120: Y›l: 14 Say›: 53 med’in iyile
Page 121 and 122: Y›l: 14 Say›: 53 tespite yönel
Page 123 and 124: Y›l: 14 Say›: 53 mufl. Fakat mu
Page 125 and 126: Y›l: 14 Say›: 53 Pend-nâme, K
Page 161 and 162: Türk araflt›rmac›s›, araflt
Page 163 and 164: Y›l: 13 Say›: 53 Medeniyeti mir
Page 165 and 166:
Y›l: 13 Say›: 53 li, do¤ruyu,
Page 167 and 168:
Y›l: 13 Say›: 53 d›fl› husu
Page 169 and 170:
Y›l: 14 Say›: 53 oranda baflar
Page 171 and 172:
Y›l: 14 Say›: 53 ya daha yukar
Page 173 and 174:
Y›l: 14 Say›: 53 ile Homeric Ta
Page 175 and 176:
Y›l: 14 Say›: 53 gibiydi; düny
Page 177 and 178:
Y›l: 14 Say›: 53 görüflü ola
Page 179:
Y›l: 14 Say›: 53 yaflayan Yuki
show all

MİLLİ FOLKLOR 53. Sayı (Pdf)

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?