Füsun Sayek TTB Raporları 2008: Sağlık Emek-Gücü

Türkiye’de Ekonomi ve Siyaset
(Makro Çerçevede Kısa Bir Not)
Türkiye’de egemen ekonomik model
ile sağlık sisteminin ilişkisini daha iyi
görebilmemizi sağlayan temel belgelerden
birisi Mart 1992 tarihinde
gerçekleştirilen Ulusal Sağlık Kongresi
çalışmalarıyla hazırlandı. Bu kongre,
pek çok ülkede gerçekleştirilmek istenen
“sağlık reformu” faaliyetlerinin
Türkiye hazırlığıydı. Söz konusu ülkelerin
ortak özelliği ise, sağlık sektörü
ile ilgili yapılmak istenenlerin öncesinde
kimisinde seçimler, kimisinde
asker ya da sivil darbeler aracılığı ile
oluşturulan hükümetler eliyle ekonomik
modellerinde sermaye sınıfının
lehine düzenlemeler yapmış olmaları,
Keynesyen ekonomik politikalara bile
tahammüllerinin kalmamış olması,
‘yeni’ ekonomik politikalara uygun
‘yeni’ sağlık sektörünün düzenlenme
çalışmalarının varlığıydı.
Söz konusu dalganın kapsamındaki
çevre kapitalist ülkelerde yapılmak
istenen ilk şey olarak, ekonomiyi piyasacı
yönde düzenlemek. Bir başka
ifadeyle, kaynaklar kimin lehine dağıtılıyorsa,
bölüşümü belirleyen “kim”
ise o tarafın talepleri doğrultusunda
işleyen bir ekonomik modeli hayata
geçirmek. İkinci olarak, bu ülkelerde
ekonomik istikrar gerekçesi ile sermaye
sınıfını emekçi sınıflara karşı güçlendirmek.
Dünya Bankası (DB) ile IMF’nin
1980’li yılların başında hazırladıkları
Washington Uyumu kapsamında
aynı yıllardan itibaren yardım koşulu
olarak ülkelere “yapısal uyum
politikaları” dayatıldı. Ülkelerin pek
çoğu gönüllü olmamalarına rağmen,
uygulamak zorunda kaldıkları bu
politikalarla yukarıda sıraladığımız iki
genel hedefinin gerçekleşebilmesi için
kamunun mal ve hizmet sunumuna
son verilmesi ile kamunun düzenleyici
müdahale olanaklarını daraltıp yerine
‘özerk’ üst kurulların kurulmasını
sağladılar. Kamuya ait mülkiyetler
ile hizmet alanlarını özelleştirerek,
toplumsal yararları sermaye sınıfına,
sermaye sınıfının zararlarını da emekçi
sınıflara aktardılar. Sendikasızlaştırma,
esnek üretim ve esnek ücretlendirme
ile “yedek işgücü” (işsiz) sayısındaki
artışlar üzerinden ücretlerin kaba olarak
baskılanması ile emek-gücü fiyatının
düşürülmesi sağlandı. Toplam
kalite yönetimi, kalite çemberleri gibi
stratejilerle emekçiyi işyerine ideolojik
olarak bağladılar ve örgütsüzleştirdiler.
Türkiye’de 1960 sonrası egemen olan
özel birikimin desteklendiği ancak
ithal ikameci ve devlet denetimindeki
iktisat politikaları, 1980’de yerini içe
ve dışa karşı piyasa ekonomisi ile dışa
açılmaya bıraktı. Bu değişiklik tabii ki
ülkeyi yönetenlerin ve sermaye sınıfının
özgün kararları değildi. Öncelikle
devalüasyon, KİT zamları ve fiyat
denetimlerinin kaldırılması gerçekleşti
ki bunlar birkaç yıldan beri IMF tarafından
hükümetlere dayatılan borç
verme koşuluydu. Bu kararlar, ülke
ekonomisinde istikrar sağlama söylemleriyle
önerilmiş de olsa, gerçekte
ulusötesi sermayenin, Türkiye’nin de
serbest pazar ekonomisine geçmesi
için DB aracılığıyla dayattığı yapısal
uyum programının kendisiydi.
Uygulanan program kısa sürede etkisini
göstermeye başladı. Örneğin imalat
sanayinde, 1961-1980 yılları arasında
ortalama yıllık artış %3.7, istihdamda
%4.7 iken, 1970-1990 dönemi
ücret artışı %2’ye, istihdam artışı ise;
%3.3’e geriledi. Günümüzde, çalışma
yaşındakiler arasında iş bulurum umuduyla
iş arayanların (işsizlerin) oranı
%12’ye ulaştı. İş aramaktan usananları
da ekleyecek olursak, Türkiye’de
işsizlik uzun zamandan beri %20’yi aşmıştır.
Türkiye’de, 1980’de işgücüne
dahil olan nüfus 18 milyon iken, günümüzde
29 milyona ulaştı. Buna karşın,
1980’de sendikalı işçi sayısı 2-2.5
milyon iken, günümüzde 900bin bile
değildir. Bugün, sigortalı 98 işçiden
biri her yıl iş kazası geçirmekte, her
100 iş kazasından 2’si ölümle sonuçlanmakta.
Türkiye’de emek-gücünün
SAĞLIK-EMEK GÜCÜ: SAYILAR VE GERÇEKLER
9