Füsun Sayek TTB Raporları 2008: Sağlık Emek-Gücü

timinden farklı kılan önemli özelikler
bulunmaktadır. Örneğin, teknolojik
gelişmeler sanayi sektöründeki gibi
emek-gücüne olan bağımlılığı azaltmamış,
aksine nitelikli emek-gücüne
olan gereksinim devam etmiştir. Bu
nedenle, sağlık sektöründe yeni ve
gelişmiş teknolojiler kullanılsa dahi, bu
sektör halen emek yoğun bir sektördür.
Sağlık sektöründeki emek-gücü,
sanayi üretimindeki emek-gücü gibi
birbirine benzer nitelikte değil, çok
yönlü, çok farklı meslek grupları ya
da aynı meslek grubundaki çok farklı
uzmanlık alanlarına sahiptir. Bir emek
etkinliği sırasında emek-gücünün
sayısının ve çeşitliğinin fazla olması,
belirli oranda emek-gücünü birbirine
bağımlı kılabilmektedir. Bu durum
ayrıca, sağlık hizmetlerinin üretiminde
ekibin de temel gerekçelerinden bir
tanesidir. Sağlık hizmetlerinin diğer bir
ayırt edici özelliği de özellikle tedavi
ve bakım hizmetlerindeki emek etkinliğinde
sağlıkçıların hastalarla/kişilerle
sürekli yüz yüze olmak durumunda
kalmasıdır.
Seksenli Yıllardan Günümüze
Sağlık Sektörü ve
Sağlık Emekçileri
Geniş toplum kesimleri tarafından
kaybedildiğinde/hastalandığında
gereksinim duyulan sağlık hizmetleri,
yaklaşık otuz yıl öncesine kadar
kapitalist ülkelerde büyük oranda
kamusal olarak desteklenir ve yürütülürken,
o tarihlerden günümüze
halen devam eden kapitalizmin büyük
depresyonuyla, sermayenin ihtiyaçları
doğrultusunda piyasalaşmış ve ticarileşmiştir.
Kapitalizm ile birlikte dolaylı
olarak meta üretimine dahil olan sağlık
hizmetleri, küreselleşen kapitalizm
ile birlikte metalaşmış ve doğrudan
sermaye denetimine tabi olmuştur.
Ülkelerin kapitalist üretim sürecine
eklemlenme biçimine göre 1970’li
yılların sonlarından itibaren, piyasasının
ön gördüğü finans (cepten ödeme
ve özel sağlık sigortacılığı), örgütlenme
(desantralize örgütlenme, birinci basamaklarının
yok edilip hastanelere
dayalı basamaksız sağlık hizmeti) ve
hizmet (koruyucu sağlık hizmetlerini
yok sayan, tedaviye dayalı hizmet)
modelleri oluşturulmaya başlanmıştır.
Bugün, Türkiye de dahil bütün kapitalist
ülkelerde egemen eğilim budur.
Bu eğilimle kamu hizmetleri özelleştirilmeye,
kamu kaynakları özel sektöre
transfer edilmeye, kar oranı görece
daha yüksek alanlar uluslararası/
ulusal sermayeye yeni yatırım alanı
olarak sunulmaya başlamıştır. Sağlık
hizmetlerinin metalaşması ya da
doğrudan sermaye denetimine tabi
olması, bu alanda önemli bir sermaye
birikimine yol açmıştır. Sağlık sektörünün
uluslararası ekonomiye giderek
artan oranda eklemlenmesi, sağlık
emek-gücünün de piyasaya entegrasyonunu
hızlandırmış-kolaylaştırmıştır.
Bugün, dünyada uluslararası ticaretin
yaklaşık beşte birini hizmet sektörü
oluşturmakta olup bunun içinde sağlık
sektörü en hızlı büyüyen sektör olarak
kabul edilmektedir. Örneğin, dünyada
sağlık alanında son yirmi yılda doğrudan
yabancı sermaye yatırımı 20 kat
artarak, 27 trilyon dolara ulaşmıştır.
OECD ülkelerinde sağlık sektöründen
yılda dört trilyon dolar kar edildiği,
Kanada sağlık sistemine ABD dışındaki
ülkelerden yılda 40 milyar dolar bir
girdi sağlandığı görülmektedir. Güney
Avrupa ülkelerinde ise mevcut özel
yataklar kar getirici özel şirketlerin
ortaya çıkmasıyla hastane gelirlerinin
yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.
Böylesi bir ticarileşme; ileri tıbbi teknolojinin
kullanılmasına ve geri teknolojilerin
emperyalist ülkelerden onlara
kaynak aktaran ülkelere yoğun olarak
transfer edilmesine ve sağlık hizmetlerinin
bu teknolojiyi tüketecek şekilde
yapılandırılmasına yol açmıştır. Bu
gelişmelerle, uzmanlaşmış sağlık hizmetleri
emperyalist ülkelerden onlara
bağımlı ülkelere ihraç edilmeye başlanmıştır.
Çokuluslu, çok ortaklı şirketler
öncelikle hastaneler olmak üzere,
tıp merkezleri, evde bakım merkezleri,
zincir eczaneler ve özel sağlık sigorta
şirketleri kurmuşlardır. Sağlık emekgücü
daha çok kent merkezlerinde ve
hastanelerde çalışmakta, özel hastanelerin
büyük bir bölümü sermayenin
yoğun olarak biriktiği büyük kentlerde
kurulmaya devam etmektedir. Öte
yandan sağlık alanındaki ileri ve yoğun
teknolojinin kullanımı ve bilimsel
gelişmeler sağlık alanındaki ticarileşmeyle
birlikte, bu piyasada rekabet
edebilecek nitelikli sağlık emek-gücüne
olan talebi artırmıştır. Bu nedenle,
sağlıkçıların uzmanlık, hatta uzmanlık
üstü (yan dal/ileri dal) eğitim almaları,
mezuniyet sonrası sürekli sertifika ve
kurs programlarına sahip olmaları
öncelenir olmuştur.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre dünyada
yaklaşık 59 milyon sağlık emekçisi
vardır. Bunların yaklaşık 19 milyonunu
idari personel ve hizmetliler oluşturmaktadır.
Sağlık meslek gruplarının
bilgi ve becerileri ile iş tanımları dünya
genelinde tek bir standarda sahip
değildir. Ülkeler arasında farklılıklar
gösterebilmektedir. Hekimlerin %70’i
erkek, hemşirelerin %70’i kadındır.
Sağlık emekçilerinin %37’si küresel
hastalık yükünün %10’una ve dünya
sağlık harcamalarının %50’sine sahip
Kuzey Amerika Bölgesi’nde çalışırken,
yalnızca %3’ü küresel hastalık
yükünün %24’üne ve dünya sağlık
harcamalarının %1’inden azına sahip
olan Afrika Kıtası’nda çalışmaktadır.
Afrika Bölgesi’nde bir hekime karşılık
sekiz hemşire çalışırken, Batı Pasifik
bölgesinde 1.5, Kanada ve ABD’de 4,
Şili, Peru, El Salvador ve Meksika’da
birden daha az hemşire çalışmaktadır.
Sağlık emekçilerinin yaklaşık %33’ü
özel sektörde ve tedavi edici hizmetlerde
çalışmaktadır. Hekimlik hizmetinin
sunumunun hizmete olan talebin
artışına neden olabilme özelliği vardır.
Bu özelliği özellikle sağlık harcamalarını
etkiler. Bunun için hekimlerin ücretlendirilme
biçimleri önemlidir ve çok
çeşitli biçimlerde yapılmakla birlikte
belli başlı üç tipi vardır: Hekimin ürettiği
hizmet başına ücret alması hizmet
karşılığı ödeme olarak adlandırılır. Hekime
bağlı her bir birey başına sabit
ücret alması kişi başına ödeme olarak
adlandırılırken üçüncü olarak da maaşa
dayalı ödeme biçiminden söz edilebilir.
Ödemeyi hekimi istihdam eden
kuruluş yapabileceği gibi, doğrudan
hasta da yapabilir ya da sigorta kurumu
hizmet sunumundan bir süre sonra
ödeme yapabilmektedir. Bunların
yanı sıra özellikle son yılardaki reform
18 FÜSUN SAYEK TTB RAPORLARI-2008