Füsun Sayek TTB Raporları 2008: Sağlık Emek-Gücü

Ülkelerin Hekim Sayılarını Belirleyen Faktörler ve
Türkiye’de Hekim Sayısı
Metinle ilgili ayrıntılar EK-4’de izlenebilir
Sayı hesaplamaları nasıl yapılıyor?
bölümünde bu alanda kullanılması
önerilen belli başlı yaklaşımların içeriğini
gördük. Bu yaklaşımlardan biri ya
da birkaçına göre “ne kadar hekime
gereksinimimiz var?” ya da “var olan
sayı yeterli mi?” gibi sorulara yanıt
arayabiliriz. Bunun yanı sıra, ülkelerde
var olan hekim sayılarını ya da yüzbin
kişiye düşen hekim sayılarını belirleyen
faktörler var mı? Varsa neler?
Sorularına yanıt aramak da mümkün.
Çalışmamızın bu bölümünde ülkelerdeki
hekim sayılarının belirleyicilerinin
neler olduğunu, ülkelerde hangi özelliklerin
varlığında-sonucunda yüzbin
kişi başına düşen hekim sayısının
ortaya çıktığını, ülkeler arasında bu
sayılardaki farklılığın kaynağını araştıracağız.
Söz konusu değerlendirmeyi yapabilmek
için, DSÖ, Birleşmiş
Milletler(BM), Gıda ve Tarım Örgütü
(FAO), ABD Sayım Bürosu (USCS)
ve DB’ye ait verilerden başlangıçta
198 ülkeye ait, 1998-2005 yıllarını
kapsayan 256 değişkene ulaşıldı.
Daha sonra hata olasılığını azaltmak
için; nüfusu 2 milyondan az ve yüzölçümü
10 bin km 2’ den küçük 48 ülke
ile toplanan verilerde çok fazla eksiği
bulunan 19 ülke ve verilerin toplandığı
tarihler arasındaki sürenin uzun bir
dönemini savaşlarla geçirmiş olduğu
bilinen Sudan, Irak, Afganistan ve
Somali’den oluşan 4 ülkeden oluşan
71 ülke çalışmaya dahil edilmedi.
Ülkelerle ilgili bu hazırlığın ardından,
başlangıçta her bir ülke için ulaşılmış
olan 256 değişken korelasyon analizine
tabi tutuldu. Bu aşamada da
diğer değişkenlerle istatistiksel olarak
anlamlı ilişkisi bulunmayan (p>0.05)
36 değişken veri grubundan çıkartıldı.
Bütün değerlendirmelerin sonunda,
127 ülkeye ait, 220 bağımsız değişken
ve ülkelerdeki 100.000 kişiye düşen
hekim sayısı da bağımlı değişken olarak
çalışmaya alındı.
Hangi değişkenlerin hekim sayısındaki
değişimleri belirlediğini saptamak
amacıyla uygulanan basamaklı
regresyon analizinde, 220 bağımsız
değişkenin tümü regresyon modeline
alındığında, belirleyicilik katsayısı
çok yüksek, hata payı az bir sonuç
elde edildiği izlendi. Bununla birlikte,
modele giren sağlık dışı değişkenlerin
regresyon katsayılarının görece düşük
olduğu görüldüğünden söz konusu
değişkenler modelden çıkartılarak,
yalnızca 148 sağlık değişkeninin bağımsız
değişkenler olarak alındığı yeni
bir regresyon modeli kuruldu.
Gerçekleştrilen doğrusal regresyon
analizi sonucunda ortaya çıkan modelin
matematik olarak ifadesi:
y = p (1.162 + 0.004v + 0.006w
- 0.046z - 0.011x) 2 /1000
olarak gösterilebilir.
Formülde:
y = Gözleme dayalı beklenen hekim
sayısı
p = Toplam nüfus (sayı olarak)
v = Kentsel alanlardaki nüfus (yüzde
olarak)
w = 10.000 kişi başına hastane yatak
sayısı
z = Beş yaşın altındaki çocuklarda
kızamığa bağlı ölümler (yüzde olarak)
x = Bulaşıcı hastalıklar nedeniyle kaybedilen
yaşam yılı (yüzde olarak)’nı
göstermektedir.
Elde edilen bu model üzerinden
hekim sayısını bilmediğimiz bir ülkenin
yalnızca yukarıda sıralanan dört
değişken ile toplam nüfusunu formüldeki
yerlerine koyarak, ülkelerin beklenen
hekim sayılarını hesaplayabiliriz.
Çıkacak sonuç, dünya genelinde,
ülkelerin genel olarak hekim sayıları
ve bu sayıların ortaya çıkışında belirleyici
rolü olan faktörlere göre o ülkede
beklenen hekim sayısı olacaktır.
Bu formülle Türkiye için beklenen
hekim sayısını hesaplayabiliriz.
SAĞLIK-EMEK GÜCÜ: SAYILAR VE GERÇEKLER
25