Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych

Przemoc wobec osób starszych i niepełnosprawnych w rodzinie - załoŜenia
teoretyczne i metodologiczne. Charakterystyka zmiennych, ich
operacjonalizacja i hipotezy.
Przez przemoc rozumiemy zachowanie, które wiąŜe się z uŜyciem przewagi psychicznej
lub fizycznej. Występuje ono w wielu instytucjach, grupach oraz sytuacjach społecznych,
oraz moŜe przybierać róŜne formy. Szczególnym rodzajem przemocy jest przemoc w
rodzinie, nazywana takŜe przemocą domową. Według ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr180, poz. 1493) „[...] naleŜy przez to
rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające
prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności naraŜające te osoby
na niebezpieczeństwo utraty Ŝycia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną,
wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a
takŜe wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą”. Z kolei,
psycholog Jerzy Mellibruda definiuje ją jako „działania lub raŜące zaniedbania dokonywane
przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystując istniejącą lub
stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy i powodujące u ich ofiar szkody lub
cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste, a szczególności w ich Ŝycie lub zdrowie
(fizyczne bądź psychiczne)” (Mellibruda 2000, s. 755). Korzystanie z przewagi moŜe
stanowić formę sprawowania kontroli nad zachowaniem, a nawet nad sposobem Ŝycia innej
osoby. Intencjonalność takiego zachowania (czyli zamiar wyrządzenia krzywdy) ze strony
sprawcy przemocy nie jest konieczny, aby uznać jakieś zachowanie za przemoc. Nawet
pozornie drobne akty uŜycia siły fizycznej (popchnięcie, krzyk, klaps) między dorosłymi
ludźmi stają się wyrazem poczucia nierówności w relacji, łamią normy współŜycia i są
nieakceptowane jako akty przemocy – nie przede wszystkim jako akty zadawania bólu
fizycznego, ale właśnie jako antynormatywne przejawy sprawowania kontroli (Frieze,
Browne, 1989; Hotaling, Straus, 1989).
Przedmiotem tego opracowania jest przemoc w rodzinie wobec osób starszych i
niepełnosprawnych, a więc takich grup społecznych, które najczęściej wymagają daleko
idącej pomocy, a często bezpośredniej kontroli nad ich Ŝyciem i dobrostanem. Taka kontrola
często przybiera formę zdecydowanej ingerencji, skąd juŜ niedaleka droga do przemocy.
Kiedy mówimy o przemocy trzy kwestie wymagają podkreślenia. Po pierwsze, co
stanowi o jej sednie - jest to zachowanie nieakceptowane przez obiekt tego zachowania lub
dokonywane wbrew jego osobistemu interesowi. Po drugie, przemoc - szczególnie w rodzinie
2