Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych

W naszych badaniach pytamy, czy, i jak często, respondenci zetknęli się (byli
świadkami lub ktoś im o tym opowiadał) z 10 róŜnymi sytuacjami przemocy wobec osób
starszych (w wieku emerytalnym, choć niekoniecznie będących na emeryturze) oraz osób
niepełnosprawnych. Są to sytuacje stosowania przemocy fizycznej (uderzanie i bicie,
szarpanie i poszturchiwanie), finansowo-materialnej (zabieranie pieniędzy i przedmiotów np.
mebli, samochodu, czy zmuszanie do wykonywania prac domowych), psychicznej
(ośmieszanie i wyzywanie, wytykanie niepełnosprawności, izolowanie wbrew woli) oraz
przemocy seksualnej.
Pytamy teŜ respondentów o to, które zachowania (z listy przedstawionej powyŜej)
zdarzyły się (a jeŜeli tak, to jak często) w ciągu kilku ostatnich lat w ich bliskiej i dalszej
rodzinie. W stosunku do wymienionych sytuacji stosowania przemocy wobec starszych i
niepełnosprawnych pytamy takŜe, czy respondent widzi dla niej jakieś usprawiedliwienie.
Zakładamy, Ŝe w ten sposób dowiadujemy się o stopniu społecznej aprobaty dla kaŜdego z
tych zachowań; im częściej jest ono usprawiedliwiane, tym mniej staje się - w opinii
respondenta - negatywne, mniej amoralne.
Kolejna grupa pytań dotyczy reakcji (lub jej braku) na znane przejawy przemocy. W
sytuacji, gdy mamy do czynienia z odwoływaniem się do instytucji zawodowo zajmujących
się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, pytamy o ocenę skuteczności działań tych
instytucji. Zadajemy wreszcie pytania o powody bierności wobec przejawów przemocy.
Sądzimy, Ŝe rodzaj oraz siła tych uzasadnień takŜe pozwala pośrednio ocenić stosunek do
przemocy w rodzinie.
Przypuszczamy, Ŝe stosunek do przemocy wobec osób starszych i niepełnosprawnych
wiąŜe się z wartościami i przekonaniami na temat świata społecznego. Wiadomo, Ŝe w
społeczeństwach indywidualistycznych (nastawionych na prawa jednostki, indywidualny
sukces i rozwój osobisty), częściej niŜ w tradycyjnych społeczeństwach kolektywistycznych,
osoby słabsze fizycznie i psychicznie (a za takie są uwaŜane osoby w podeszłym wieku i
niepełnosprawne) są mniej cenione, stygmatyzowane i wykluczane z Ŝycia społecznego (por.
Herzberger, 2002; Nelson, 2003; Zebrowitz, Montepare, 2008). Przewidujemy wobec tego, Ŝe
osoby, które mają bardziej indywidualistyczne postawy znajdują częściej usprawiedliwienia
dla róŜnych form przemocy (zwłaszcza wykluczania) wobec osób starych i
niepełnosprawnych.
W analizach uwzględnione będzie takŜe znaczenie cynicznej wizji świata
spostrzeganego jako społeczna dŜungla (społeczny darwinizm) (por. Duckitt, 2000).
Przypuszczamy, Ŝe wizja Ŝycia społecznego, w której deprecjonowania jest wartość drugiego
4