Pokaż treść!

134
Biologiczne metody oceny skażenia środowiska
W monitoringu lasów w Polsce wykorzystuje się program rekomendowany przez
ICP-Forests. System monitoringu opiera się na sieci stałych powierzchni obserwacyjnych,
zlokalizowanych w drzewostanach sosnowych, świerkowych, jodłowych, dębowych,
bukowych i brzozowych, liczących więcej niż 20 lat. Rozmieszczenie powierzchni
odzwierciedla strukturę gatunkową, wiekową oraz stan zdrowotny drzewostanów.
Łączna liczba powierzchni obserwacyjnych wynosi 1461, z czego 433 powierzchnie są
rozmieszczone w sieci 16×16 km 2 i wchodzą w skład europejskiej sieci monitoringu.
Stała powierzchnia obserwacyjna składa się z grupy 20 ponumerowanych drzew wybranych
z piętra drzew dominujących. Na powierzchniach tych corocznie, począwszy
od roku 1989, ocenia się stan zdrowotny drzew na podstawie cech morfologicznych
korony, w tym defoliacji i obumierania aparatu asymilacyjnego. Wyniki szacowania
defoliacji i odbarwień odnosi się do poszczególnych gatunków w pięciu klasach:
• 0 – od 0 do 10% – bez defoliacji,
• 1 – od 11 do 25% – niewielka defoliacja,
• 2 – od 26 do 60% – średnia defoliacja,
• 3 – powyżej 60% – silna defoliacja,
• 4 – drzewa martwe.
W drzewostanach iglastych przeprowadza się również ocenę gęstości populacji
owadów, tzw. „szkodników”, oraz monitoring fitopatologiczny. Równocześnie z monitoringiem
lasu prowadzi się pomiary zanieczyszczeń powietrza (No x , SO 2 ), pH i składu
chemicznego opadów (zawartość Ca, K, Mg, Na, NH 4 , Cl, NO 3 , SO 4 , Al, Mn, Fe), oraz
metali ciężkich (Pb, Cd, Cu, Zn).
Spośród związków fluoropochodnych najbardziej fitotoksyczny i najlepiej poznany
jest fluorowodór, nieco mniej – fluorek krzemu (SiF 4 ) i fluor (F 2 ). Substancje te
różnią się od innych gazowych zanieczyszczeń powietrza tym, że z łatwością są kumulowane
w tkankach roślin. Do wskaźników zanieczyszczenia tymi związkami należą
morela zwyczajna (Armenica vulgaris), tulipan (Tulipa sp.), frezja (Fresia refracta) oraz
mieczyk (Gladiolus sp.), który jest dobrym indykatorem zanieczyszczenia fluorem.
Ponieważ są to rośliny uprawne, więc można je łatwo transplantować. W Holandii
i Francji rośliny te służą do konstruowania systemów ostrzegania przed fluorem.
Zawartość azotu w roślinach jest traktowana jako dość niepewny bioindykator
narażenia na NO x i NH 3 , ponieważ azot dość szybko rozprzestrzenia się w całej roślinie.
Jednak niektóre gatunki roślin hodowlanych, takie jak fasola (Phaseolus sp.), pory
(Allium porrum) i groszek (Pisum sativum) są bardzo wrażliwe na tlenki azotu. U wielu
gatunków w wyniku ekspozycji na NO x następuje odbarwienie liści, a następnie nekroza.
Na liściach kapusty (Brassica alba) i szpinaku (Spinacia oleracea) obserwowano
nalot. Z kolei u wielu gatunków wąsko- i szerokolistnych zanotowano pasma nekrotyczne
i nekrozy wewnątrzżylne. Rośliny strączkowe, wraz z wieloma innymi gatunkami,
mają nekrozy koloru kremowego, podczas gdy u innych gatunków są one koloru
żółtego, pomarańczowego lub brązowego. W przypadku drzew iglastych chloroza