Pokaż treść!

140
Biologiczne metody oceny skażenia środowiska
często nie występują (Jambhulkar i Juwarkar, 2009). Aerozole metali zanieczyszczają
glebę i rośliny, które nie tylko przechwytują zanieczyszczenia z depozycji atmosferycznej,
ale również akumulują metale z gleby przez pobór systemem korzeniowym
(Oleszczuk, 2007; Monteiro i in., 2009).
W badaniach bioindykacyjnych zanieczyszczeń powietrza, w których miarą jest
obserwacja uszkodzeń roślin lub upośledzenia procesów fizjologicznych (odpowiedź),
odpowiednie są gatunki wrażliwe. Akumulujące gatunki wskaźnikowe są
natomiast z reguły bardziej tolerancyjne na substancje toksyczne, np. metale (Łaszewska
i in., 2007). Kovács (1992b) zaleca użycie roślin ruderalnych jako wskaźników
bioakumulacyjnych z powodu ich zdolności do znacznej akumulacji metali bez
widocznych uszkodzeń. Rośliny te również występują powszechnie, co ułatwia porównania
wyników między regionami.
Zarówno drzewa szpilkowe, jak i liściaste mogą być użyte do wykrywania zanieczyszczenia
powietrza metalami ciężkimi. Ich obecność w tkankach liści drzew iglastych,
które są zimozielone, jest wskaźnikiem długotrwałej ekspozycji. Gatunki
drzew liściastych wrażliwych na zanieczyszczenia to przede wszystkim brzoza biała
(Betula pendula), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), lipa drobnolistna (Tilia cordata),
jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) i jabłoń domowa (Malus domestica).
Wskaźniki bioakumulacyjne to na przykład ajlant (Ailanthus glandulosa), wiązowiec
zachodni (Celtis occidentalis), wierzba biała (Salix alba), lipa srebrzysta (Tilia tomentosa),
bez czarny (Sambucus nigra), dąb szypułkowy (Quercus robur) i buk zwyczajny
(Fagus silvatica). Topola czarna włoska (Populus nigra sp.) jest zalecana jako
szczególnie użyteczny bioindykator metali ciężkich. Poza innymi odpowiednimi cechami,
gatunek ten jest genetycznie homogeniczny, łatwy do identyfikacji i bardzo
rozpowszechniony. Liście róży pomarszczonej (Rosa rugosa) efektywnie kumulują
pierwiastki rzadkie (Kovács, 1992b).
Zdolność do kumulowania metali ciężkich mają zielne rośliny naczyniowe: życica
(Lolium), dziurawiec zwyczajny (Hypericum), kukurydza (Zea mays), tytoń (Nicotiana
tabacum) i kurzyślad polny (Anagallis arvensis).
Oprócz oceny stopnia skażenia na podstawie występowania gatunków wskaźnikowych
rośliny mało wrażliwe na zanieczyszczenia można wykorzystywać do procesów
oczyszczania powietrza atmosferycznego. Określone gatunki roślin wyższych
mogą być stosowane do wychwytywania i zatrzymywania zanieczyszczeń powietrza
atmosferycznego. Takie cechy morfologiczne jak pokos, intensywność wzrostu lub
zimotrwałość liści mogą decydować o zastosowaniu danego gatunku do organizacji
obszarów ochronnych, tzw. pasów zielonych GB (ang. green belt) wokół obszarów
przemysłowych i zurbanizowanych. Istotna jest również wrażliwość roślin na zanieczyszczenia.
Do tego celu zaproponowano indeks tolerancji zanieczyszczeń powietrza
APTI (ang. air pollution tolerance index). Jego wartość może być obliczona na
podstawie zależności