Pokaż treść!

38
Biologiczne metody oceny skażenia środowiska
ków. W miarę oddalania się od tego punktu, dzięki zjawiskom rozcieńczania i dyspersji,
następuje zmniejszenie stężeń do niższych, subletalnych poziomów. Ogólnie mówiąc,
większa część biocenozy w warunkach naturalnych jest eksponowana na subletalne
stężenia substancji chemicznych niż na stężenia letalne. Mniejsze stężenia mogą
nie powodować śmierci, ale mogą mieć wpływ na przyszłe życie organizmów. Efekty
subletalne można badać w warunkach laboratoryjnych różnymi metodami, które
dzieli się na kilka klas: biochemiczne, fizjologiczne, behawioralne i histologiczne. Testy
biochemiczne i fizjologiczne obejmują badania inhibicji enzymów, respiracji, chemię
kliniczną i hematologię. Zachowanie organizmu stanowi zintegrowaną odpowiedź,
zależną od złożonych funkcji biochemicznych i fizjologicznych; chemicznie indukowane
zmiany zachowania mogą odzwierciedlić efekty zaburzenia równowagi homeostatycznej.
Behawioralne efekty końcowe mogą zatem być czułymi wskaźnikami działania
subletalnego. Efekty, którym poświęcono wiele uwagi w przypadku organizmów
wodnych, to lokomocja i pływanie, wabienie, unikanie, związek ofiara–napastnik,
agresja i terytorialność oraz uczenie się. Wszystkie one są zachowaniami ważnymi
ekologicznie. Badania histopatologiczne też są użyteczne, ponieważ zmiany w strukturze
tkanek i organów mogą często znacząco zmienić ich funkcje. Wszystkie te testy
są przydatne w ocenie narażenia środowiskowego na substancje chemiczne i mogą
dostarczyć ważnych informacji o sposobach ich działania.
2.1.2.2. Badanie mutagenności i rakotwórczości
zanieczyszczeń środowiska
We wszystkich elementach środowiska znajduje się wiele czynników naturalnych
i pochodzenia antropogenicznego, które charakteryzują się potencjalnym działaniem
mutagennym i rakotwórczym, zaburzającym normalny rozwój komórek organizmów
i ich potomstwa. Wykazano, że podstawowym mechanizmem tych zjawisk jest
– oprócz zaburzeń regulacji hormonalnej u organizmów tkankowych – upośledzenie
genetycznej transkrypcji. Uszkodzenia cząsteczek DNA skutkują nieprawidłowym
wzrostem komórek somatycznych, a następnie neoplazją. Termin „mutacja” odnosi
się do takich zmian ilościowych lub strukturalnych w materiale genetycznym, spowodowanych
przez czynniki chemiczne lub fizyczne, które są względnie trwałe i dziedziczne.
W zależności od rodzaju uszkodzenia materiału genetycznego wyróżnia się trzy
podstawowe typy mutacji:
• mutacje genowe, zachodzące w obrębie jednego genu, polegające na zmianie
sekwencji nukleotydów na skutek wstawienia (insercji), wypadnięcia (delecji) jednego
lub kilku nukleotydów oraz zamiany w obrębie nukleotydów zawierających zasady
purynowe (tranzycja) lub pomiędzy nukleotydami purynowymi i pirymidynowymi
(transwersja),