Pokaż treść!

2. Metody stosowane w biologicznej kontroli jakości środowiska 33
• MEC 90 (ang. minimum effective concentration) – najmniejsze efektywne stężenie
substancji toksycznej powodujące dany efekt toksyczny u więcej niż 90% komórek
organizmów po ekspozycji na substancję toksyczną w różnych okresach.
Toksyczność ostra. Szybkie testy toksyczności opracowano do oceny szkodliwego
wpływu substancji chemicznej w różnych stężeniach na wybrane organizmy w czasie
do 96 godzin ekspozycji (Doudoroff i in., 1985). Przez pojęcie toksyczności ostrej rozumie
się dostrzegalne, szkodliwe skutki wywołane w organizmie przez daną substancję
w trakcie ekspozycji. Często oceniane są: u glonów inhibicja wzrostu,
u bezkręgowców śmiertelność, u ryb zaś śmiertelność, unieruchomienie i utrata równowagi.
Z reguły szybkie testy toksyczności polegają na określeniu liczby osobników,
u których stwierdza się reakcję na daną substancję chemiczną lub zakłócenie w środowisku.
Ma tu zastosowanie LD 50 jako doświadczalnie oszacowana dawka wywołująca
śmierć 50% osobników badanej populacji oraz LC 50 do określenia stężenia (np.
w wodzie, w glebie czy w powietrzu) powodującego analogiczny efekt. Testy te można
również stosować do określenia stężenia wywołującego efekty inne niż śmierć
osobników, definiowanego jako stężenie skutecznie wywołujące określoną reakcję
fizjologiczną u 50% populacji (EC 50 ). Testy te mogą być prowadzone przez wcześniej
ustalony czas (testy zależne od czasu).
Test na toksyczność ostrą może mieć również czas nieokreślony a priori. Zwany jest
wtedy testem niezależnym od czasu. W takim badaniu ekspozycję organizmów kontynuuje
się do momentu, w którym manifestowana odpowiedź zostanie przerwana
lub gdy dyktują to względy praktyczne lub ekonomiczne. Na przykład eksperymenty
można prowadzić do momentu, gdy krzywa toksyczności umożliwia oszacowanie
stężenia progowego lub początkowego w warunkach określonej śmiertelności lub
zdefiniowanego efektu subletalnego. W większości badań punkt ten jest osiągany
w ciągu 7–14 dni, ale zdarza się, że nie uzyskuje się efektów nawet po 21 dniach.
Aby określić wpływ innych czynników na efekt toksyczny, można również zmieniać
parametry fizyczno-chemiczne w środowisku wodnym, takie jak np. ilość tlenu
rozpuszczonego, twardość, odczyn itp.
Testy toksyczności ostrej umożliwiają uzyskanie informacji dotyczących oddziaływania
na organizmy związków chemicznych, mieszanin substancji, ścieków, odcieków
i wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi. Mogą również służyć do zlokalizowania
tzw. „gorących punktów” na skażonym terenie oraz do kontroli procesów bioremediacji.
Do prawidłowego przebiegu badań konieczny jest właściwy dobór organizmów,
symulacja warunków ekspozycji i warunków brzegowych
Dawniej toksyczność ostrą wyznaczano jako medianę limitu tolerancji (TL m lub
TL 50 ) – stężenie substancji, po podaniu której 50% badanych organizmów przeżyje
przez określony czas ekspozycji (zwykle 24–96 godzin). Termin ten został zastąpiony
przez medianę stężenia letalnego (LC 50 ) i medianę stężenia efektywnego (EC 50 ).