Pokaż treÅÄ!
Pokaż treÅÄ!
Pokaż treÅÄ!
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
40<br />
Biologiczne metody oceny skażenia środowiska<br />
Uniwersalność (jednorodność) materiału genetycznego wszystkich organizmów<br />
umożliwia zastosowanie różnych modeli badawczych: bakterii, grzybów, roślin, owadów,<br />
zwierząt oraz linii komórkowych. Wyniki testów oceniających genotoksyczność<br />
są z reguły traktowane jako wskaźniki mutagenności i wykorzystywane do prognozy<br />
rakotwórczości. Potrzeba opracowywania szybszych, tańszych i bardziej czułych testów<br />
oceny mutagenności jest coraz większa.<br />
W celu identyfikacji substancji mutagennych i genotoksycznych opracowano wiele<br />
testów i procedur przesiewowych (skriningowych). Genotoksyczne właściwości<br />
substancji chemicznej można badać, obserwując różnorodne genetyczne efekty końcowe<br />
zarówno in vitro jak i in vivo. Uważa się, że za indukcję somatycznych (włączając<br />
kancerogenezę) oraz dziedzicznych defektów są odpowiedzialne mutacje genowe<br />
albo aberracje chromosomowe. Uszkodzenia spowodowane przez substancję chemiczną<br />
mogą być specyficzne lub preferencyjne dla jakiegoś mierzalnego efektu końcowego.<br />
Związki mutagenne mogą indukować więcej niż jedną zmianę w materiale<br />
genetycznym. Ocena potencjalnej genotoksyczności powinna zatem opierać się na<br />
zestawie testów obejmujących obserwację zmian na poziomie genowym i chromosomowym.<br />
Z tego względu uważa się, że jest niezbędny rozwój strategii badań, która<br />
obejmuje testy zarówno na mutacje genowe, jak i na aberracje chromosomowe.<br />
Do oceny rakotwórczości chemicznych i fizycznych czynników środowiska obok<br />
badań laboratoryjnych wykorzystuje się również analizę epidemiologiczną. Dzięki niej<br />
można porównać ilość zachorowań i umieralność na nowotwory złośliwe w populacji<br />
ludzi żyjących w podobnych warunkach, ale odmiennie reagujących na czynniki<br />
wpływające na rozwój choroby nowotworowej. Podjęcie badań epidemiologicznych<br />
jest związane z problemami natury metodycznej. Jest to proces długotrwały, ponieważ<br />
okres latencji nowotworów (czas od początku narażenia do pojawienia się guza)<br />
może wynosić aż 20 do 30 lat. Trudnością jest także dobór odpowiednio licznej grupy<br />
kontrolnej, w której czynniki zakłócające (np. palenie papierosów, różnice w diecie<br />
żywieniowej) powinny być minimalne.<br />
Wyniki badań epidemiologicznych powinny być uzupełnione krótkoterminowymi<br />
testami na mutagenność i genotoksyczność, a następnie długoterminowymi testami<br />
na zwierzętach doświadczalnych (Sadowska i in., 2000).<br />
• Testy cytogenetyczne. Celem testów cytogenetycznych jest wykrywanie anomalii<br />
chromosomowych, wiele czynników powoduje bowiem powstawanie uszkodzeń<br />
struktury chromosomów. W badaniach takich znajdują zastosowanie różne rodzaje<br />
komórek. Najczęściej są to komórki zdolne do proliferacji w układzie in vivo lub komórki<br />
zdolne do namnażania się i dzielenia poza organizmem (szpik kostny, komórki<br />
nabłonka, komórki płciowe, limfocyty krwi obwodowej itp.).<br />
• Badanie rakotwórczości. Badania rakotwórczości związków chemicznych obejmują<br />
głównie doświadczenia na zwierzętach oraz analizę epidemiologiczną. Na ogół
Change language