plik pdf 8.00MB - Polska Izba Inżynierów Budownictwa

prawo
autorstwa cudzego utworu (projektu),
czyli podanie się za autora twórczego
dzieła przez osobę, która dzieła tego nie
stworzyła. W związku z tym plagiaty można
podzielić na dwa rodzaje, biorąc pod
uwagę okoliczności ich popełnienia.
Po pierwsze, w praktyce występują plagiaty,
czyli przestępstwa ograniczające
się do naruszenia osobistego prawa
autorskiego do autorstwa utworu,
czyli plagiaty, za którymi nie idzie naruszenie
majątkowych praw autorskich, polegające
na nielegalnym (bez zgody autora)
skorzystaniu z danego utworu (projektu).
Tego rodzaju plagiat wystąpi np. wówczas,
gdy sprawca plagiatu zaproponuje
innemu podmiotowi cudzy twórczy
projekt do określonego wykorzystania,
ale przed zastosowaniem tego projektu
wyjdzie na jaw, że twórcą projektu jest
inna osoba, co spowoduje wstrzymanie
projektowanej realizacji.
Po drugie, spotyka się plagiaty ujawniane
dopiero wskutek wykorzystania cudzego
utworu (projektu), czyli kiedy już doszło
do nielegalnego zastosowania projektu,
a tym samym do naruszenia cudzych
majątkowych praw autorskich,
co upoważnia uprawniony podmiot do
zgłoszenia roszczeń cywilnych z tego tytułu,
określonych w art. 79 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych.
W tym drugim przypadku, czyli związku
plagiatu z towarzyszącym mu naruszeniem
majątkowych praw autorskich, sytuacja
jest dodatkowo skomplikowana,
ponieważ w grę wchodzi także odpowiedzialność
cywilna podmiotu nieświadomie
korzystającego z twórczego dzieła
stanowiącego plagiat, który stosuje
twórczy projekt bez formalnej zgody jego
rzeczywistego autora. Podczas bowiem
gdy za popełnienie plagiatu jako przestępstwa
może odpowiadać tylko osoba
fizyczna, czyli konkretny człowiek kłamliwie
podający się za autora danego utworu,
naruszenie praw autorskich w zakresie
odpowiedzialności cywilnej może być
przypisane także innym podmiotom, np.
spółkom z o.o, przedsiębiorstwom państwowym.
Poza tym plagiat może być, co wynika
z art. 115 ust. 1 ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych, albo całościowy,
kiedy sprawca przypisuje sobie
autorstwo całego cudzego utworu (projektu),
albo częściowy, jeśli możliwe jest
przypisanie sobie autorstwa tylko określonej
części cudzego dzieła, co może wystąpić
zwłaszcza w odniesieniu do utworów
konstrukcyjnie złożonych, np. rozbudowanych
rozwiązań projektowych, na które
składa się wiele odrębnych projektów.
Plagiaty a dozwolone odniesienia do
cudzych projektów
To, że bezwzględnie zakazane są plagiaty,
nie oznacza, iż nie można w ogóle nawiązywać
do cudzych utworów (projektów),
nawet bez wyraźnej zgody innego autora.
Na uwagę zasługują w tym kontekście
szczególnie trzy przypadki.
Po pierwsze, choć w sferze projektowej
jest to sytuacja rzadko występująca,
dopuszczalne są dozwolone cytaty
− w zakresie określonym w art. 29 ust.
1 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych. Przepis ten zezwala przytaczać
w utworach stanowiących samoistną
całość urywki rozpowszechnionych utworów
lub drobne utwory w całości, w zakresie
uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą
krytyczną, nauczaniem lub prawami
gatunku twórczości. Na podstawie tego
przepisu można zatem, np. w publikacjach
naukowych z zakresu architektury,
powoływać dla ilustracji prezentowanych
tez na cudze, rozpowszechnione wcześniej,
np. w innych publikacjach, projekty.
Oczywiście należy wtedy wyraźnie zaznaczyć,
że cytowany projekt jest cudzym
dziełem, z podaniem imienia i nazwiska
jego autora oraz źródła cytatu (por. art.
34 powyższej ustawy).
Po drugie, można dokonywać twórczych
przeróbek cudzych projektów,
z tym że zastosowanie takich przeróbek,
np. w związku z przebudową konkretnego
obiektu, wymaga co do zasady uzyskania
zezwolenia autora przerabianego
projektu (art. 2 ust. 2 ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych).
Po trzecie wreszcie, można w związku
z własną twórczością inspirować się
utworami (projektami) innych osób,
co nie wymaga uzyskania ich zezwolenia
(art. 2 ust. 4 powyższej ustawy). Problem
polega jednak w tym przypadku na tym,
że przepisy ustawowe nie wyznaczają wyraźnej
granicy między dozwoloną inspiracją
a wymagającym zezwolenia innego
twórcy opracowywaniem (przerabianiem)
jego utworów.
Najogólniej rzecz ujmując, stwierdzić
można, że utwór jedynie inspirowany
cudzą twórczością to utwór (projekt)
w pełni samoistny, w całości samodzielnie
wykreowany przez jego autora, bez dosłownego
przejmowania twórczych elementów
z innego twórczego dzieła, np.
detali wystroju zewnętrznego fasady zaprojektowanego
wcześniej obiektu oraz
ich rozmieszczenia. Dozwolona inspiracja
może polegać np. na nawiązywaniu do
wykształconych wcześniej stylów projektowania
architektonicznego, w ogólnym
odniesieniu do wcześniej zrealizowanych
projektów, bazujących na tego rodzaju historycznych,
stylowych nawiązaniach.
Dozwolona inspiracja w tym rozumieniu
nie może naturalnie polegać na wkomponowywaniu
w swoje twórcze dzieła projektowe
konkretnych, twórczych rozwiązań,
np. konstrukcyjnych, zastosowanych
(zaprojektowanych) w cudzych utworach,
czy tym bardziej na dosłownym powielaniu
w związku z działalnością projektową
części lub całości cudzych dzieł, co będzie
już nosiło znamiona zagrożonego odpowiedzialnością
karną plagiatu.
Rafał Golat
radca prawny
32
INŻYNIER BUDOWNICTWA